Metody aktywizujące

Opracowała: Marzanna Pawelec

METODY AKTYWIZUJĄCE W NAUCZANIU
I. WSTĘP

Metodę nauczania jest to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem umożliwiający uczniom opanowanie wiadomości i umiejętności.
Dzieci w młodszym wieku szkolnym dążą do rozszerzania i pogłębiania swej wiedzy, starają się zrozumieć świat i poszukują dla siebie miejsca w otaczającym je środowisku. Przejawiają potrzebę poznawania, poszukiwania i odkrywania wszystkiego co znajduje się w ich otoczeniu. Chęć uczenia ujawniają zwykle przez naturalną ciekawość. Nauczyciel powinien być twórczy, otwarty na nowości, eksperymenty. Wtedy rozwija własną aktywność. Powinien dbać o to, aby uczeń pracował na lekcji aktywnie i twórczo. Znany pedagog Jan Amos Komeński napisał ,, Ceńcie twórcze myślenie, poddawajcie w wątpliwość wszystko i każcie się dziwić wszystkiemu ‘’.
Drogą dla rozwijania aktywności twórczej jest stwarzanie takich sytuacji dydaktyczno-wychowawczych, które prowadzą do zastosowania wiedzy w działalności praktycznej. Osiąganie zamierzonych celów zależy przede wszystkim od tego jakie metody i formy stosuje się na zajęciach. Niezbędne jest to, aby obok metod podających stosować metody pobudzające uczniów do współudziału w tworzeniu i przekształcaniu informacji.
Metody aktywizujące pracę uczniów w procesie dydaktycznym są uznawane przez współczesnych dydaktyków za naczelną zasadę nauczania-uczenia się. Aktywność uczniów jest ważna w procesie zdobywania wiedzy. Bierne przyswajanie wiadomości utrudnia uczniom ich zrozumienie i wykorzystanie w praktyce, a wiedza przekazywana w postaci gotowej jest powierzchowna, nietrwała. W zreformowanej szkole nauczyciel nie musi wiedzieć wszystkiego, ale MOŻE I POWINIEN wyposażyć swoich uczniów w podstawowe umiejętności radzenia sobie z gwałtownie zmieniająca się rzeczywistością. Indiańskie przysłowie mówi:,, Daj mi rybę, a będę miał co jeść przez cały dzień. Naucz mnie łowić ryby, a będę miał co jeść przez całe życie”.
W prawidłowo zorganizowanym procesie nauczania, główną rolę pełni nauczyciel, który stwarza sytuacje pobudzające uczniów do aktywności, kieruje ich działalnością poznawczą podczas zdobywania wiedzy oraz czuwa nad jej wykorzystaniem. Poprawnie merytorycznie dobrana metoda powinna również dawać możliwość indywidualizacji oddziaływań na każde dziecko, prowadzenia obserwacji, stawiania odpowiedniej diagnozy.
Trzeba podkreślić, że uczniowie uczą się w trakcie własnej aktywności. Potrzebną wiedzę i umiejętności nabywają wtedy w sposób trwały, skuteczny i przyjemny. Istotnym elementem procesu uczenia się jest pamięć, a powiększenie zasobów pamięci ma związek z zastosowaną przez niego metodą. Nauczyciel powinien zachęcać uczniów do stawiania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi, stwarzać warunki do bycia odkrywcą i eksperymentatorem. Umożliwienie uczenia się poprzez działanie powoduje, iż zapamiętują 90% tego co robią.
Nauczanie jest sztuką wymagającą nie tylko znajomości praw rządzących procesem uczenia się, ale też wyczucia formy, stylu, tempa i rytmu.
Poznanie potrzeb uczniów, stworzenie sprzyjającego klimatu i odpowiednich sytuacji dydaktycznych, to warunki niezbędne przy wzbudzaniu motywacji do działania.

A teraz proponuję trzyminutowy test czytania ze zrozumieniem, który odpowie na pytanie
czy umiesz wypełniać polecenia?””
1. Przeczytaj wszystkie instrukcje zanim cokolwiek zrobisz.
2. Napisz swoje imię i nazwisko w prawym górnym rogu tej kartki.
3. Otocz pętlą słowo nazwisko w punkcie drugim.
4. Narysuj koło w lewym górnym rogu tej kartki.
5. Otocz kółkiem punkt siódmy.
6. Pomnóż liczby 703 i 66, wynik zapisz tutaj..........
7. Otocz trójkątem wynik, który właśnie obliczyłeś.
8. Kiedy dojdziesz do tego punktu powiedz głośno swoje imię.
9. Jeśli myślisz, że dobrze wykonałeś wszystkie dotychczasowe zadania krzyknij: wykonałem!
10. Dodaj liczby 1258i 1267, wynik wpisz obok..........
11. Wynik dodawania zakreśl w kółko.
12. Podkreśl wszystkie liczby parzyste z tej strony.
13. Normalnym głosem odlicz od 10 do 1.
14. Powiedz głośno prawie skończyłem wypełniać polecenia.
15. Teraz, gdy skończyłaś czytać, wykonaj polecenie 2, a następnie odwróć stronę i spokojnie czekaj na innych

II CZYNNIKI, KTÓRE UŁATWIAJĄ UCZENIE SIĘ.

1.Pamiętaj, że ludzie z natury posiadają zdolność do uczenia się.
2.Podmiotowo traktuj swoich uczniów! Oni, tak jak ty, mają silne poczucie własnej godności!
3. Zapewnij swoim uczniom poczucie bezpieczeństwa!
4. Ucz przez doświadczanie! Ucz umiejętności!
5. Nie zapomnij, że w procesie uczenia się ważny jest nie tylko intelekt, ale też emocje!
6. Staraj się nie stosować takich metod, których sama nie znasz!
7. Pozwól. Aby uczniowie znali rezultaty własnego uczenia się i mieli wpływ na jego proces!
8. Wzmacniaj pożądane zachowania!
9. W procesie uczenia się zwróć uwagę na informację zwrotną!
10.Pozwól uczniom na samoocenę!

Generalnie jak zapamiętujemy przedstawia stożek Dale a.
10% tego co czytamy, słyszymy
30% tego co widzimy
50% tego co widzimy i słyszymy
70% tego co mówimy i piszemy
90% tego co wykonujemy

Wyróżniamy trzy grupy uczniów:
SŁUCHOWCY
- lubią dialog i rozmowy
- powtarzają głośno to, co napisali
- rozmawiają ze sobą
- lubią słuchać
- lubią wykłady
- lubią długie wypowiedzi własne
- lubią muzykę
- wolą mówić o dziełach sztuki niż je oglądać
- dobrze pamiętają imiona
WZROKOWCY
- lubią demonstracje lub pokazy
- lubią wykresy i tabele
- lubią opisy
- pamiętają twarze
- lubią patrzeć, rysować
- preferują sztuki wizualne
CZUCIOWCY ( kinestetycy )
- uczą się przez wykonywanie i bezpośrednie zaangażowanie
- lubią emocje, ruch
- nie lubią czytać
- pamiętają to – co sami wykonali
- muszą się poruszać, wiercić, coś trzymać
- tupią, gestykulują
- nie lubią słuchać
Jako nauczyciel posiadasz swój styl nauczania. Może być:

AUTOKRYTYCZNY-DEMOKRATYCZNY- NIENAKAZOWY
Który jest najlepszy? To zależy od wieku uczniów, treści, czasu, potrzeb i oczekiwań. Metody aktywne wykorzystują możliwości tkwiące w każdym uczniu. Przygotowują do odbioru rzeczywistości za pomocą wszystkich zmysłów. Rozwijają umiejętność uczenia się. Uczą komunikacji, dyskutowania, zadawania pytań, umiejętności pracy w grupie i radzenia sobie w trudnej sytuacji. Uczą sposobów przezwyciężania trudności . Planowania i organizowania pracy. Uczą budowania więzi w grupie, gromadzenia doświadczeń, ośmielają uczniów. Pozwalają być twórczym.

Człowiek przychodzi na świat jako istota aktywna, wg W. Okonia aktywność jest właściwością indywidualną jednostki, polegającą na większej niż u innych podejmowaniu działań. Aktywność ma określony kierunek wyznaczony przez cel, któremu przyporządkowany jest jej przebieg. Zatem nauczyciel powinien uświadomić uczniom cel ich działania oraz motywować potrzebę jego osiągania.
Uczeń będzie aktywny gdy:
• Cel jest dla niego bliski i wyraźny
• Uwzględnione są jego potrzeby i zainteresowania
• Ma poczucie bezpieczeństwa
• Działaniom towarzyszą emocje
• Odczuwa satysfakcję
• Bierze udział w planowaniu
• Ma poczucie własnej wartości
• Dostrzega się jego wkład pracy
• Ma możliwość realizowania własnych pomysłów

AKTYWIZACJA jest określana jako ogół poczynań nauczyciela i ucznia zapewniających dzieciom odgrywanie czynnej roli w realizacji zadań. Uczniowie uczą się w trakcie własnej aktywności. Chodzi o to, aby potrzebną wiedzę i umiejętności nabyli w sposób trwały i przyjemny.

JAK ORGANIZOWAĆ PROCES DYDAKTYCZNY, BY PRZYNOSIŁ NAJLEPSZE EFEKTY?
1.Ograniczyć stosowanie metod podających
2 Stosować metody i techniki aktywizujące
3.Organizować pracę tak, aby uczniowie mogli zaspokajać swoje potrzeby
4.Uatrakcyjniać zajęcia (efekt zaskoczenia, zabawy)
5.Wykorzystywać środki dydaktyczne
6. Tworzyć małe grupy
7. Stwarzać sytuacje do eksperymentowania, doświadczania, obserwowania
8. Zagospodarować przestrzeń w sali
Zmiany są nieuniknione.

III. DLACZEGO METODY AKTYWIZUJĄCE?
Teraz zapisz na kartce pionowo wielkimi literami swoje imię, a następnie do każdej litery dopisz swoje odczucia w związku z dotychczasową pracą...

PODZIAŁ METOD NAUCZANIA
Zmodyfikowany podział metod nauczania
PODAJĄCE wykład informacyjny
Prelekcja
Opowiadanie
Pogadanka
Anegdota
Opis
Odczyt
Objaśnienia lub wyjaśnienia
EKSPONUJĄCE
Pokaz łączony z przeżyciem
Film sztuka teatralna
Ekspozycja

PROGRAMOWE
Zużyciem podręcznika programowego
Z użyciem komputera
Z użyciem maszyny dydaktycznej

PRAKTYCZNE
Pokaz z objaśnieniem
Pokaz i z instruktażem
Ćwiczenia laboratoryjne
Ćwiczenia przedmiotowe
Metoda projektu
Metoda przewodniego tekstu

PROBLEMOWE

Wykład Wykład AKTYWIZUJĄCE seminaria
Konwersatoryjny problemowy

klasyczna metoda problemowa metoda metoda inscenizacja gry dydaktyczna
przypadków sytuacyjna
* symulacyjne
* decyzyjne
* psychologiczne

dyskusja dydaktyczna
• związane z wykładem
• okrągłego stołu
• burza mózgów
• metaplan itd.

Oto kilka ciekawych metod aktywizujących uczniów, które można wykorzystywać w pracy dydaktyczno-wychowawczej:

METODY INTEGRACYJNE

Krasnoludek – jest to jedna z najprostszych technik integracyjnych, którą można stosować na różnych przedmiotach – jako element wprowadzający, ogólnorozwojowy i jako atrakcyjny element w uzyskaniu informacji zwrotnych.

Krasnoludek to pomoc w ręku dziecka – może to być piłeczka grzechotka, kolczatka, maskotka, jednym słowem – krasnoludkiem może być „coś”, czym można do siebie rzucać, co przyciąga wzrok dziecka o jest przyjemne w dotyku.
Pajęczynka lub kłębek – nazwa techniki pochodzi od efektu końcowego, który powstaje w wyniku zabawy z kłębkiem nici. Uczestnicy stoją w kole. Prowadzący rzuca kłębek wełny, zatrzymując koniec i równocześnie stawia mu pytanie, na które dany uczestnik odpowiada (bez przymusu). Następnie ten rzuca kłębek do kogoś innego. W ten sposób przez kolejne rzucanie tworzy się siatka. Pytania mogą dotyczyć: jak się dziś czujesz, co ciekawego ostatnio czytałeś, najpiękniejsze przeżycie w ostatnim roku...
Zamiast pytań można wywołać tylko imiona uczestników, albo ten, który rzucał, mówi swoje imię – w celu zapoznania się. Na zakończenie likwiduje się siatkę poprzez kolejne odrzucanie kłębka. Możliwości wykorzystania są bardzo różne, a wszystko zależy od pomysłowości samego nauczyciela.
Graffiti jest techniką, którą można stosować na wiele różnych sposobów.
Dzięki niej można wytworzyć i wzmocnić dobry klimat w grupie oraz kształcić u dzieci myślenie twórcze – zabawy w niedokończone zdania typu np. „Gdybym był bogaty, to ...”, ,,Gdybym miał czarodziejska różdżkę, to ...”jak też przy jej pomocy można rozwiązywać twórczo problemy. Jest to dobry sposób na dzielenie się z innymi własnymi pomysłami, na dostrzeganie różnych aspektów zawartych w jednym temacie, a także na przyjmowanie do wiadomości nowych niezwykłych koncepcji i pomysłów.
Co mi się we mnie podoba
Po dwie osoby siadają obok siebie i każda daje drugiej osobie swoją dłoń do obrysowywania na kartce papieru. Następnie mówi tej drugiej osobie co mu się w sobie podoba (cechy zewnętrzne i wewnętrzne), a ta zapisuje to na tej dłoni, po czym odwrotnie – ona mówi, a ja to wpisuję na jej dłoń. Powinno być po ok. 5 cech. Po ukończeniu kartki zbiera się, miesza i każdy uczestnik wyciąga jedną, po czym wszyscy kolejno głośno je czytają.
Metoda ta służy wzmocnieniu samoakceptacji i wiary w siebie.
Cebula
Wszyscy stają w dwóch kołach: zewnętrznym i wewnętrznym, zwróceni twarzami do siebie. Prowadzący wydaje polecenia. Po każdym wykonaniu go, przesuwają się o jedno miejsce w lewo.
Przykłady poleceń:
Proszę się pozdrowić i powiedzieć swoje imię.
Powiedzcie sobie nawzajem coś miłego.
Powiedz swoje najmilsze przeżycie z ostatniego miesiąca.
Powiedz swoje najtrudniejsze przeżycie.
Lustro: jeden robi jakiś ruch, drugi powtarza i odwrotnie.
Na końcu: Powiedzcie sobie, jak się czuliście przy poszczególnych stacjach.

METODY TWORZENIA I DEFINIOWANIA POJĘĆ

Burza mózgów
Metoda zabawowa, kształtująca pomysłowość i wyobraźnię. Pomysły mogą być oczywiste, banalne, ale z czasem niespodziewane, fantastyczne, innowacyjne.
Znana jest też pod nazwami „fabryka pomysłów”, „giełda pomysłów”, „jarmark pomysłów”.
Celem tej metody jest zgromadzenie w krótkim czasie dużej ilości pomysłów na rozwiązanie jakiegoś problemu.
Nauczyciel przedstawia problem, udziela głosu zgłaszającym pomysły rozwiązań, które zapisuje na tablicy, np. wymień jak najwięcej zastosowań kolorowej bibuły, co by było, gdyby niebo widziało?; jako definiowanie pojęć przez skojarzenia np. – Co kojarzy się ze słowem „zabaw Trzeba podkreślić, że nauczyciel zbiera wszystkie informacje, choćby wydawało się niedopasowane lub nie na temat, a zbierane myśli winny być widoczne dla wszystkich. Zabronione są jakiekolwiek reakcje oceniające, jak śmiech, chrząknięcia, wzruszenia ramionami...itp. Po wyczerpaniu pomysłów następuje dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania.
Metodę tę stosuje się:
- jako rozgrzewkę umysłową na początku zajęć,
- w celu ustalenia zakresu posiadanej wiedzy,
- dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy,
- dla znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu.
Efektem stosowania burzy mózgów na zajęciach jest:
- włączenie wszystkich uczniów do pracy,
- szybkie zgromadzenie dużej ilości pomysłów i ciekawych rozwiązań,
- przeprowadzenie rozgrzewki umysłowej.
Burza pytań – odwrotność burzy mózgów
Metoda ta polega na podaniu przez nauczyciela problemu do rozwiązania. Dzieci zadają jak najwięcej pytań do tego problemu do rozwiązania, nauczyciel zapisuje je na tablicy. Bardzo ważne jest aby nauczyciel kierował logicznym ułożeniem pytań i późniejszych odpowiedzi w pewną całość. To logiczne połączenie pytań i odpowiedzi może stać się zabawną hipotezą i wyjaśnianiem problemu.
Słoneczko
Przy pomocy tej metody dzieci mogą definiować pojęcia, określać różne cechy, dokonywać hierarchizacji. Dzieci siedzą w kręgu. Na podłodze nauczyciel umieszcza planszę. Każde dziecko otrzymuje np. 3 kartki i wpisuje istotne cechy charakteryzujące np. dobrego przyjaciela. Zadaniem każdego z uczniów jest wpisanie na jednej kartce – jednej cechy. W ten sposób dzieci układają ze swoich karteczek promyki – podobne cechy tworzą jeden promyk. O podobieństwie cech decydują dzieci. Po ułożeniu karteczek, dzieci sprawdzają, które cechy okazały się ważne, istotne (najdłuższe promyki).
Lawina – kula śniegowa
W tej metodzie dzielimy uczniów na grupy i każda grupa wybiera swojego przedstawiciela, który krąży po klasie. Nauczyciel podaje problem i każda grupa wpisuje swoje odpowiedzi, po czym przedstawiciel grupy krąży po klasie od grupy do grupy i dopisuje inne wyrazy. Chodzi oto, aby zebrać jak największą ilość wyrazów, ale takich, które się nie powtarzają.
Metoda ta jest możliwa tylko w zdyscyplinowanej klasie.
Np.
Określ co to jest zabawa? Określ co to znaczy uczyć się?
Mapa pojęciowa zwana też „mapą mentalną”, „mapą mózgu”, „mapą myśli”, „mapą pamięci” – służy do wizualnego opracowania pojęcia z wykorzystaniem rysunków, symboli, wycinków, krótkich słów, zwrotów i haseł. Metodę tę można stosować na różne sposoby, za jej pomocą można definiować pojęcia, rozwiązywać problemy, planować działania itp.
Uczniowie ćwiczą czytanie, pisanie, rysowanie, planowanie. Mapa pojęciowa przybiera postać plakatu.
Przedstaw za pomocą symboli, rysunku pojęcie ,, Moja ojczyzna ‘’, ,,Warszawa”, ,,Kraków”
Po wykonaniu powieś wszystkie prace i poproś o komentarz. Następnie wspólnie wybierzcie istotne cechy do szukanego pojęcia
Piramida priorytetów – układ priorytetów przypomina piramidę. Podstawowy cel tejże metody, to ułożenie priorytetów według ustalonych wcześniej kryteriów np. ważności, kolejności.
Metoda zachęca do dyskusji, negocjacji oraz osiągania porozumienia drogą negocjacji i kompromisu. Priorytety mogą być podane przez nauczyciela lub wypracowane przez uczniów. Liczba ich może być bardzo różna.

METODY I TECHNIKI DIAGNOSTYCZNE
Procedura U
- metoda dyskusyjna, której celem jest dokonanie analizy, oceny i opisu istniejącego stanu rzeczy. Uczniowie przechodzą 7 etapów.
W I,II,III dokonują opisu stanu aktualnego.
IV etap to oddzielenie dobrego od tego co złe
V, VI, VII to wizja czegoś nowego.

Przedstaw temat ,,Prawa ucznia w szkole ‘’
Grupy otrzymują plakat i karty z pytaniami;
1 Jak jest? Jakie prawa mają uczniowie w szkole?
2.Jak respektują prawa nauczyciele i rodzice? Jakie pełnią role?
3 Jakie funkcjonują zasady i normy regulujące prawa ucznia?
4.Co jest dobre, a co trzeba zmienić?
5.Jakie zasady i normy powinny funkcjonować w szkole?
6.Jaką rolę powinni pełnić nauczyciele i rodzice?
7. Jak być powinno? Jakie prawa powinni mieć uczniowie w szkole?


Metaplan
To plastyczny zapis dyskusji o problemie w formie plakatu.
Potrzebne będą:
- arkusze szarego papieru
- kartki w trzech kolorach i różnych kształtach.
Przebieg:
1 Postawienie pytania.
2.Burza mózgów.
3.Porządkowanie odpowiedzi wg ustalonego porządku
4.Prezentacja plakatów.
5.Zebranie wniosków. Podsumowanie.
Łańcuch skojarzeń
Prowadzący podaje jakieś pojęcie lub hasło, np. szkoła, matka, rodzina, sprawiedliwość... Uczestnicy piszą na kartkach szybko spontanicznie, co im się z danym pojęciem kojarzy. Czas ok. 5 min. Następnie wszyscy kolejno podają, jedna osoba zapisuje na tablicy, bez dyskusji; a na końcu zaznacza, które pojęcia są pozytywne (+), a które negatywne (-).
Metoda ta pomaga zrozumieć samego siebie, daje możliwość lepszego zrozumienia i poznania przeżyć innych.

METODY I TECHNIKI GRUPOWEGO PODEJMOWANIA DECYZJI

Drzewo decyzyjne
– jest to graficzny zapis analizy procesu podejmowania decyzji autorstwa Roger a LaRaus a i Richarda Remy ego. Za pomocą tej metody rozpatrujemy pozytywnie i negatywne skutki danej decyzji. Metoda uczy podejmowania decyzji, podejmowania wyboru i pokazuje skutki wyboru.
ĆWICZENIE 6
Na przerwie widzisz jak uczeń bierze coś koledze z kieszeni......
Poker kryterialny
Jest to mało znana gra planszowa, hierarchizacyjna. Uczy dyskutowania i obrony własnych racji. Gra składa się z planszy z trzema współśrodkowymi polami oraz kilkunastu kart z napisami. Na polach planszy wypisane są, liczby które oznaczają, ile kart można położyć na każde z nich. Suma tych liczb musi być równa ilości kart użytych do gry. Dydaktyczne walory tej gry polegają na konieczności uzasadniania swoich wyborów i przekonywaniu innych o wadze przedkładanie faktu czy problemu, co wymusza:
- poszukiwanie argumentów,
- precyzyjne wypowiadanie się.
Wspólne rysowanie
Uczestnicy dobierają się po dwie osoby i każda para otrzymuje arkusz papieru i 1 kredkę. Zadanie polega na wspólnym narysowaniu domu, drzewa, psa, kota trzymając razem kredkę i wspólnym napisaniu tytułu obrazka. Wszystko to odbywa się bez porozumiewania się. Po zakończeniu każda para prezentuje swoje wytwory z równoczesnym omówieniem, jak się czuli. Czas przeznaczony na to zadanie nie powinien przekraczać 10 - 15 min.
Ćwiczenie to ma na celu uświadomienie sobie, jak się zachowuje i co odczuwa człowiek przy współdziałaniu.

METODY TWÓRCZEGO ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU

635 jest to modyfikacja burzy mózgów. Różni się sposobem organizacji i przebiegiem. Magiczne liczby mają swoje znaczenie:
6- oznacza liczbę osób lub grup
3- oznacza liczbę pomysłów
5- oznacza liczbę rund
Przebieg:
1.Podanie problemu ,, Skąd wziąć pieniądze na wycieczkę ‘’
2.Podziel klasę na 6 grup i posadź je na obwodzie koła
3.Każdej grupie daj przygotowany formularz ponumerowane od 1 do 6
4.Zadaniem grup jest wpisanie trzech rozwiązań na swoim formularzu.
5.Na hasło ,, START’’ grupy przekazują sobie formularze zgodnie ze wskazówkami zegara.
6. Dzieci zapoznają się z pomysłami kolegów i wpisują własne pomysły itd......
Formularz nr 1
1 2 3
4 5 6
7 8 9
10 11 12
13 14 15
16 17 18

7.Podsumowanie. Dokonanie oceny pomysłów ze względu na ich realne zrealizowanie.
Rybi szkielet
Metodę tę wykorzystujemy podczas podawania przyczyn i skutków różnych sytuacji. Na tablicy nauczyciel umieszcza schemat rybiego szkieletu z głównymi ośćmi, dzieci ustalają (burza mózgów) główne czynniki stanowiące powód takiego skutku. Wypisują te czynniki na planszę – w duże ości. Następnie nauczyciel dzieli uczniów na grupy – tyle jest grup ile głównych ości. Każda grupa otrzymuje jedną ość – ma odnaleźć przyczyny, które mają wpływ na dany czynnik. Uczniowie mają za zadanie wypisać te czynniki i umieścić je pod własną ością. Po uzupełnieniu głównych ości, każdy uczeń otrzymuje tyle punktów do podziału, ile jest głównych ości. Wybiera te czynniki, które są według niego najważniejsze w danej kategorii i rysuje przy nich po jednej kropce. Dzieci przeliczają punkty i ustalają, które przyczyny są najważniejsze i najbardziej odpowiedzialne za powstanie danego problemu. Na zakończenie uczniowie wyciągają wnioski proponują podjęcie różnych środków zaradczych.
Karta kołowa – to prosta technika, za pomocą której można twórczo rozwiązywać problemy. Karta zawiera koło, podzielone na cztery ćwiartki. Każda ćwiartka to kolejny krok na drodze do rozwiązania problemu.
Przebieg:
1. Przedstawienie problemu: Jak poprawić relacje nauczyciel, wychowawca – rodzic?
2. Podział klasy na grupy i rozdanie kart z pytaniami:
I Co jest złego w relacjach nauczyciel – rodzic?
II Jakie mogą być tego przyczyny?
III Jakie macie pomysły na rozwiązanie problemu?
IV Co można zrobić, aby poprawić relacje?
3.Po namyśle grupy wpisują w poszczególne ćwiartki swoje propozycje.
4. Przedstawiciele grup omawiają kartę kołową.
5. Wspólne omówienie rozwiązania problemu na podstawie zgromadzonych informacji.
Asocjogram – to metoda, która uczy jasnego i precyzyjnego wyrażania myśli. Łączy treści z kilku dziedzin. Przy jej pomocy można twórczo rozwiązywać problemy, doskonalić umiejętności prezentacji.
Przebieg:
1. Podziel kasę na dwie grupy.
2. Przedstaw problem:
,, Jak dbać o zdrowie ? Jak odżywiać się zdrowo ?
Rozdaj grupom pisaki, kartki w dwóch kolorach oraz plakaty;
I grupa

Jak dbać o zdrowie?
II grupa

Jak odżywiać się zdrowo?

3. Pierwsza grupa wpisuje odpowiedzi na kartkach jednego koloru i przykleja na swój plakat, a zadaniem drugiej grupy jest zapisanie pomysłów na drugie pytanie jednym kolorem.
4.Po upływie wyznaczonego czasu, grupy wymieniają się plakatami i uzupełniają swoimi pomysłami zapisując je na innym kolorze.
5. Powstały plakaty z różnymi pomysłami
6. Rozmowa na temat przedstawionego pomysłu.

METODY I TECHNIKI PLANOWANIA
Gwiazda pytań- to prosta technika planowania zmian. Można nią planować każde przedsięwzięcie. Można ją stosować w pracy zespołowej i indywidualnej. Pamiętaj plan wymaga realizacji. Istotą jest szukanie odpowiedzi na pytania:

Ćwiczenie 12
Przebieg:
1.Poproś,aby dzieci narysowały na kartce swoją pięść, a w powstałym polu napisały dokąd chciałyby pojechać na wycieczkę.
2.Poproś, aby dzieci pogrupowały się wg napisanych propozycji.
3.Rozdaj przygotowane plansze i określ zadania dla grup. Zaplanuj wycieczkę wg gwiazdy pytań.
4.Po upływie określonego czasu, liderzy grup przedstawiają swoje propozycje.
5.Na koniec uczniowie starają się dokonać wyboru najlepszej oferty.
Projekt
Jest to metoda, którą każdy nauczyciel wypracował, jeśli nie świadomie to intuicyjnie. Metoda tą opracowuje się turnieje klasowe, imprezy okolicznościowe, uroczystości szkolne. Metoda ta opiera się na swobodzie działania i samodzielności uczniów, to ich spontaniczne pomysły są podstawą projektu. Uczniowie z pomocą nauczyciela wyznaczają sobie zadania np. przy organizacji przedstawienia. Nauczyciel pełni rolę pomocnika, doradcy, motywuje do działania, nie ogranicza swobody i kreatywności swych podopiecznych. Każda grupa relacjonuje przebieg swych działań, przedstawia efekty swojej pracy, dzieli się spostrzeżeniami i problemami, które wynikły w czasie realizacji zadań. Jego realizacja wymaga wykorzystanie różnych źródeł informacji, pomocy, form pracy.
Przykłady projektów badawczych:
Moja rodzina ( zbieranie informacji o dziejach rodziny na podstawie dokumentów, wywiadów, prezentacja w postaci albumu, drzewa genealogicznego, linii czasu )
Walory turystyczne naszej gminy . Folder gminy, Historia mojej wsi. itp..
Metoda „ 5 z 25”
Prowadzący przygotowuje listę zawierającą 25 właściwości (cech) omawianego podmiotu, a każdy uczeń ma w ciągu np. 3min. Zaznaczyć 5 cech, według niego najważniejszych. Następnie w grupach uzgadniane są najważniejsze cechy. Dyskusja, jaka się przy tym wywiązuje, jest wzbogacająca i interesująca dla wszystkich uczestników.
Po uzgodnieniu grupy podają wybrane cechy a przewodniczący zapisuje je na tablicy i oblicza, które otrzymały najwięcej głosów.
Przykłady: 25 cech dobrego ucznia, 25 cech dyrektora, 25 cech dobrego wychowawcy, itp.
Karty ,, Dziwne powiedzonka ‘’ – to gra dydaktyczna, którą możemy stosować w różnych grupach wiekowych. Karty mogą uczyć, a jednocześnie bawić. Karty są proste do wykonania nawet przez samych uczniów. Rozwijają spostrzegawczość. Każdy uczeń powinien otrzymać co najmniej po trzy karty. Na jednej stronie jest zadanie czyli dziwne powiedzonko, a na drugiej wyjaśnienie tego powiedzonka, ale nie na tej samej karcie tylko innej. Zadaniem uczniów jest odczytanie dziwnych powiedzonek i ich znaczeń.
Symulacje
Metoda ta polega na naśladowaniu rzeczywistości. Jest to zabawa „na niby”, ćwiczenie najbardziej efektywnych zachowań w bezpiecznych warunkach. Jest to trening umiejętności i sprawności w działaniu. Symulacje mogą obejmować takie umiejętności jak: rozmowa telefoniczna, zabawy w sklep, lekarza, listonosza, itp. Celem symulacji jest doskonalenie konkretnych umiejętności oraz uczenie się na błędach popełnianych w bezpiecznej sytuacji ćwiczeniowej. Dzięki tej metodzie uczniowie rozwijają swoją inwencję twórczą, umiejętności społeczne, poznawcze.
Drama
Polega na wczuwaniu się w rolę, na improwizacji angażującej ruch i gest, mowę, myśli i uczucia. Dostarcza bezpośredniego doświadczenia, przekraczającego zakres zwykłej informacji, wzbogacającego wyobraźnię i poruszającego emocje tak samo jak umysł. Istotą dramy jest konflikt wzięty z życia, z literatury lub po prostu wymyślony. Umożliwia ona przeżycie określonych problemów, poszukiwanie własnych rozwiązań i dokonywanie rozwiązań. Głównym sposobem pracy w dramie jest bycie w roli.
Biorąc pod uwagę, że w zakres dramy wchodzą: rozmowa, wywiad, improwizacja, scenka improwizowana, żywy obraz, itp. Można ją stosować na niemal wszystkich przedmiotach.
Gry planszowe
Jest to metoda zawierająca treści dydaktyczne i wychowawcze. Uczy ścisłego przestrzegania reguł, aktywizuje uczniów, integruje różne dziedziny aktywności oraz przyspiesza ich rozwój. Gry stosuje się w przypadku: jako sprawdzian zdobytych wiadomości (uczniowie tworzą grę w oparciu o posiadaną wiedzę), jako sposób na zdobycie nowych wiadomości, jako niekonwencjonalny sposób na myślenia, redagowanie poleceń.
Gry planszowe uczą twórczego myślenia, rozwijają wyobraźnię, nadają sens pracy, zmuszają do współdziałania, uczą planowania pracy, dają satysfakcję z wykonywanej pracy.
Sherlock Holmes – metoda historyczna.
Metoda ta polega na wybraniu przez uczniów 3 postaci i napisaniu na kartce sześć przedmiotów, które ta osoba mogłaby mieć w kieszeni, teczce lub torebce. Następnie podają swoją kartkę innej grupie, której zadaniem będzie odgadnięcie do kogo należą wypisane przez nich przedmioty.
`` Fabuła z kubka
Metoda bardzo przydatna przy budowaniu opowiadań twórczych. Na ławce znajdują się dwa lub trzy kubki (nie za dużo). Każdy kubek coś oznacza np. postać, miejsce, akcja. Wybrany uczeń losuje z każdego kubka kartkę np. Calineczka, góry, ma kupić prezent. Z tych wyrazów dziecko układa opowiadanie. Inny uczeń losuje następne kartki itd.

IV.KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z ZASTOSOWANIA METOD AKTYWNYCH:

- poprawiają komunikację,
- dają przeżycie wspólnoty z innymi,
- dają lepsze poznanie i rozumienie reakcji własnych i drugich osób,
- wywołują ożywienie, radość oraz rozluźnienie psychiczne poprzez pozbycie się lęków i napięć.
- uruchamiają procesy myślowe oraz emocje,
- dają okazję do czynnościowego poznawania rzeczywistości,
- mobilizują nauczyciela i ucznia do twórczych rozwiązań,
- uczą prawidłowej i skutecznej komunikacji,
- kształtują postawę otwartości i tolerancji,
- uczą interpretowania i oceniania własnych działań,
- rywalizację zastępują współdziałaniem,
- są atrakcyjne,
- chronią przed nudą i monotonią,
- poprawiają nastrój i dodają energii, a nauka wydaje się być zabawą.

Należy podkreślić, że metody aktywizujące wpływają na podniesienie sprawności intelektualnych dzieci, wyzwalają u uczniów aktywność, pomysłowość i inwencję twórczą, uczą wzajemnej współpracy, komunikowania się, podejmowania nowych wyzwań i odpowiedzialności za wynik własnej pracy i pracy grupy.
Korzyści wynikające ze stosowania aktywizujących metod nauczania są tak wielkie, że metody te powinny stanowić podstawę w procesie kształcenia i wychowania.

Literatura
1.Arends R. - Uczymy się nauczać WsiP- Warszawa 1995r.
2.Krzyżewska J. – Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej cz. I. Suwałki 1998r.
3.Krzyżewska J. – Aktywizujące metody i techniki w edukacji cz. II. Suwałki 2000r.
4.Kujawiński J. – Metody edukacyjne nauczania i wspierania w klasach początkowych – wyd. U AM Poznań 1998r.
5.Materiały szkoleniowe Programu Edukacyjnego KREATOR w zakresie wprowadzenia kompetencji kluczowych do procesu dydaktycznego – Poznań 1998r.
6.Metody aktywne w nauczaniu – Nowa Szkoła 10/2001r.
7.Okoń W. –Nowy słownik pedagogiczny wyd. Akademickie Żak- Warszawa 1998r.

1. Kupił kota w worku.

4. Kupił coś, czemu się nie przyjrzał,
2. Piąte koło u wozu.

19. Coś zbędnego.

3. Igrał jak kot z myszą.

5. Dokuczał komuś słabszemu, męczył go.
4. Spadł na cztery łapy.

12. Wyszedł cało z opresji.
5. I niech cię o to głowa nie boli.

1.Nie martw się, to nie twój problem.
6. Obiecywał złote góry.
16. Obiecywał i nie dotrzymał słowa.

7. Złapał się na gorącym uczynku.

9. Zauważył, że dopuszcza się wykroczenia.
8. Błędne koło.

17. Sytuacja bez wyjścia.
9. Ciepłe kluchy.

14. Ktoś, kto jest ślamazarny,
niezdecydowany.
10. Darł koty

15. Ciągle się kłócił.
11. W gorącej wodzie kąpany.

6. Ktoś, kto jest bardzo niecierpliwy.
12. Miał dom na głowie.

20. Zajmował się domem.

13. Pierwsze koty za płoty.
10. Pierwsze próby bywają nie-udane.
14. Kuj żelazo, póki gorące.

7. Nie odkładaj sprawy na później,
korzystaj z nadarzającej się okazji.
15. Tyle, co kot napłakał.

18. Odrobina, bardzo mało.
16. Strzegł jak oka w głowie.

8. Bardzo pilnował.
17. Paradował z głową w chmurach.

13. Żył w świecie fantazji.
18. Fortuna kołem się toczy.

2. Nigdy nie wiadomo,
co może nas spotkać.
Raz dobrze nam się powodzi,
raz doświadczamy nie¬szczęścia.
19. Zimny drań.

3. Ktoś, kto specjalnie źle postępuje;
człowiek nieczuły, bez skrupułów.
20. Odwrócił kota ogonem.

11. Wytłumaczył coś fałszywie, przeinaczył.
21. Tonący brzytwy się chwyta.

22. W sytuacji ostatecznej, każde,
nawet najbardziej niebezpieczne.,
rozwiązanie jest brane pod uwagę.

44. zgoda buduje, niezgoda rujnuje.

43. Lepiej żyć w zgodzie.
45. Czyni chata bogata, tym rada.

59. Wszystko dla gości.
46. Z dużej chmury mały deszcz.

60. Problem był wyolbrzymiony.
47. Czepia się jak rzep psiego ogona.
4 l. Nie daje komuś spokoju.
48. Nie taki diabeł straszny, jak go malują.
49. Problem jest wyolbrzymiony.
49. Mówiły jaskółki, że niedo¬bre są spółki.
55. Lepiej robić wszystko samo¬dzielnie.
50.Niedaleko pada jabłko od jabłoni.
53. Dzieci są podobne do rodzi¬ców.
51. Lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu.
42. Lepsze małe osiągnięcia niż wielkie marzenia.

52. Myszy tańcują, kiedy kota nie czują.
57. Jak nie ma gospodarza, każdy robi, co chce.

53. Ryczysz jak trąba jerychońska.
45.Krzyczysz głośno, hałasujesz.
54. Wyrósł jak grzyb po deszczu.
44. Wyrósł bardzo szybko.
55. Nie ma dymu bez ognia.
46. Nic nie dzieje się bez przy¬czyny.
56. Pasuje jak wół do karety,
50. Nie pasuje wcale,
57. Uderz w stół, a nożyce się odezwą.
58. Tłumaczy się tylko winny.
58. Do nas świat należy.
56. Jeśli zechcemy, możemy wiele osiągnąć.
59. Biały kruk.
54. Coś unikalnego.
60. Potrzeba matką wynalazków.
52. Kiedy musisz, znajdziesz rozwiązanie.

34. Każdy jest kowalem swego losu.

47. Każdy j ust odpowiedzialny za swoje czyny i przyszłość.

35. Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść.
24. Gdzie jest za dużo pomagających,, nie widać rezultatu.
36. Nie ma tego złego, co by na dobre nic wyszło.
25. Uczymy się na błędach i we wszystkim można dostrzec po¬zytywy,
37. Odstawił na boczny tor.
28. Wyeliminował.
38. Z duszą na ramieniu,
35, Ze strachem.
39. Im dalej w las, tym więcej drzew.
37. Im dalej, tym gorzej, trudniej.
40. Nie chwal dnia przed za¬chodem słońca.

38. Nic ciesz się zawczasu.

41. Trafiło się jak ślepej kurze ziarno.
39. Przypadkiem sit; powiodło.
42. Cicha woda brzegi rwie.
40. Pozory mylą.
43. Jedna jaskółka wiosny nie czyni.
51. Jeszcze za wcześnie na wy¬ciąganie wniosków.
44. Zgoda buduje, niezgoda rujnuje.
43. Lepiej żyć w zgodzie..
45. Czym chata bogata, tym rada.
59. Wszystko dla gości.
46. Z dużej chmury mały deszcz.
60. Problem był wyolbrzymiony.
47. Czepia się jak rzep psiego ogona.
41. Nie daje komuś spokoju.
48. Nie taki diabeł straszny jak go malują
49. Problem jest wyolbrzymiony.
49. Mówiły jaskółki, że niedobre są spółki.
55. Lepiej robić wszystko samodzielnie dzielnie.
50. Niedaleko pada jabłko od jabłoni.
53. Dzieci są podobne do rodziców
51. Lepszy wróbel w garści gołąb na dachu.
42. Lepsze małe osiągnięcia wielkie marzenia