Agresja - problem współczesnej młodzieży. Materiały szkoleniowe dla rady pedagogicznej

Szkolenie Rady Pedagogicznej ZSP Nr4 im. Romualda Traugutta w Bełchatowie
nt „AGRESJA – PROBLEM WSPÓŁCZESNEJ MŁODZIEŻY”

WSTĘP
Agresja jest zjawiskiem, które staje się coraz większym problemem w polskich szkołach. Media pełne są doniesień o kolejnych przypadkach pobić uczniów przez rówieśników, znęcania się psychicznego, przemocy nauczycieli wobec dzieci a coraz częściej także agresji uczniów wobec nauczycieli. Jednocześnie obniża się wiek zarówno sprawców jak i ofiar przemocy w szkole.
Dostrzega się, że dzieci są żądne panowania, nie umieją przegrywać, terroryzują rodziców, apodyktyczne, skażone egoizmem. Często pochodzą z rodzin małodzietnych, tzw. dobrych rodzin, posiadają nadopiekuńczych rodziców, są wykładnią wychowania bezstresowego. „Mocnych przeżyć” szukają w bitwach ulicznych. Wychowuje ich grupa, bowiem jeśli nie dostanie się ciepła w domu, w szkole do tego brak efektów, to dąży się do wychowania stadnego. Należy przy tym zaznaczyć, że maleje zjawisko subkultur jak skini, punki, ale zamienia się niestety w walkę wszystkich przeciwko wszystkim. Agresja jest ślepa, bowiem „obwieś” może pomóc, a elegant zabić. Natomiast funkcjonują grupy nieformalne jak szalikowcy, mleczarze itp.
Należy podkreślić, że dane statystyczne policji na temat przemocy są przerażające. Otóż ujawnieni w 2000 roku nieletni sprawcy czynów karalnych to w 45% uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów.
Trzy czwarte uczniów szkół podstawowych oraz co drugi gimnazjalista doświadczyli przemocy w szkole. Narastająca w polskich szkołach agresja staje się coraz większym problemem. Według WHO niemal co drugi polski uczeń w wieku lat trzynastu znęcał się nad rówieśnikami.
Coraz więcej uczniów przyznaje, że zostało pobitych lub też było świadkami takiego zdarzenia. Psychologowie podkreślają, że agresja i przemoc w coraz większym stopniu dotykają szkół podstawowych. Ogromny wpływ na taki stan ma moda na agresywne zachowania wśród młodzieży.

Komenda Główna Policji spośród czynników sytuacyjnych, wpływających na przejawy agresji wymienia:
działanie w grupie, w której wzajemne oddziaływania i anonimowość wyzwalają i wzmagają agresję,
stan nietrzeźwości i związane z tym okoliczności spożywania alkoholu.

Do najważniejszych motywów determinujących przestępczość zalicza:
chęć zdobycia pieniędzy lub innych korzyści materialnych,
zaimponowanie innym
namowa kolegów lub dorosłych,
chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych,
powielanie wzorców i zachowań oglądanych w domu lub w środowiskach masowego przekazu.

I. Pojęcie i klasyfikacja zachowań agresywnych.

Przez zachowanie agresywne rozumie się zachowanie skierowane przeciw określonym osobom lub rzeczom, przynoszące szkodę przedmiotowi agresji, przybierające formę ataku, czy napaści fizycznej lub słownej (Z. Skorny, 1968).
Zajmując się agresją na gruncie szkolnym będzie najprościej zdefiniować ją jako zachowanie mające na celu sprawienie bólu, wyrządzenie krzywdy lub szkody.
Zjawisko to może przyjmować różne formy – od werbalnej, poprzez fizyczną, aż po wandalizm i autoagresję.
Jak podaje encyklopedia pedagogiczna pod redakcją W.Pomykało można wyróżnić dwie różne formy agresji:
Pośrednią - Agresja słowna najczęściej przejawia się używaniem wulgaryzmów i innych określeń ogólnie uznawanych za obraźliwe. Do tej kategorii należą również drwiny, szyderstwa, poniżanie oraz wszelkiego rodzaju groźby, nie wyłączając tych o użyciu siły.
Bezpośrednią - Agresja fizyczna to przede wszystkim bicie, gryzienie, plucie, kopanie, popychanie, obrzucanie przedmiotami i dręczenie zwierząt. Charakter agresywny mają także wszelkie zachowania zmierzające do samookaleczenia, bardzo częste na przykład podczas tak zwanych napadów złości, oraz umyślne niszczenie własnych albo cudzych przedmiotów.

W ostatnich latach pojawił się podział na 6 kategorii agresji:
1.„Agresja i przemoc fizyczna”. Jej przejawy to: umyślne potrącanie innych, bicie się
z kolegami lub koleżankami, zabieranie siłą przedmiotu, pieniędzy innym uczniom, bójki grupowe.
2. „Agresja i przemoc werbalna”. Jej wykładnią są obrażanie i wymyślanie słowem innym uczniom, rozpowszechnianie kłamstwa o innych uczniach, używanie wulgarnych słów.
3. „Agresja i przemoc psychiczna”. Przejawia się w utrudnianiu nauczycielowi w trakcie prowadzenia lekcji, przymuszaniu innych do zrobienia czegoś, na co nie mają ochoty, zmuszaniu innych do kupowania rzeczy za ich pieniądze.
4. „Agresja i przemoc przeciwko rzeczom”. Polega na bazgraniu i pisaniu po ławkach, niszczeniu przedmiotów wyposażenia szkolnego lub w miejscach publicznych, malowaniu farbami ścian, jak również niszczenie rzeczy należących do innych to objaw tej kategorii.
5. „Agresja i przemoc grożąca użyciem broni”, a więc polega na wykorzystaniu wszelkich narzędzi.
6. „Agresja i przemoc seksualna”. Zaczepianie, prowokowanie i przymuszanie do zachowań seksualnych, to jej przejaw.
Poszkodowani wskutek agresywnych zachowań rówieśników rzadko informują o tym dorosłych i na ogół nie zwracają się do nich o pomoc, jednak uważna obserwacja podopiecznych pozwala zwykle odkryć prawdę o ich wzajemnych relacjach. Szukając oznak i ofiar szkolnego mobbingu warto zwrócić uwagę na ucznia, który nie ma przyjaciół i pozostaje na uboczu, stara się przebywać w pobliżu nauczyciela i przyciąga jego uwagę, na przykład skarżąc na kolegów, nosi ośmieszające przezwisko bądź często staje się przedmiotem żartów, jest niemile widziany jako partner pracy lub zabawy w grupach, a i na forum klasy inne dzieci utrudniają mu zabieranie głosu, prowokują do kłótni, chowają albo rozrzucają jego rzeczy. Dalsze sygnały mogące świadczyć o tym, że dana osoba stanowi cel agresywnych ataków to pogorszenie się jej wyników w nauce, utrata pewności siebie i radości życia, opuszczanie zajęć oraz, przede wszystkim, obrażenia ciała takie jak skaleczenia, zadrapania i siniaki.

II. Czynniki sprzyjające zachowaniom agresywnym młodzieży to:
nasilanie się przemocy
rosnący brak respektu dla rodziców i nauczycieli,
nasilenie przestępczości,
posługiwanie się wulgarnym językiem,
odrzucanie wartości etycznych,
brak poczucia odpowiedzialności i odwagi cywilnej,
wczesna inicjacja seksualna,
Agresja nie jest wrodzona, jest to zachowanie wyuczone. Jeżeli system wychowawczy, jaki stosują rodzice jest chwiejny lub nadmiernie surowy, zwiększa się prawdopodobieństwo, że dziecko przyjmie agresywny model zachowania i właśnie w taki sposób będzie rozładowywało swoją frustrację. Rozluźnienie norm moralnych i ogólna społeczna akceptacja dla postępków nacechowanych agresją również sprzyjają narastaniu chęci by, wykorzystując przemoc, uzyskać pożądane przedmioty czy zapewnić sobie dominację w grupie.
Czasami przyczyną tego typu zachowań u dzieci jest nuda, pragnienie zwrócenia na siebie uwagi, brak dostatecznie wykształconej umiejętności empatii, albo pewność, że uniknie się odpowiedzialności.
Niekiedy przyczyną złości ucznia i wynikających stąd problemów wychowawczych jest trudna sytuacja w domu rodzinnym, związana na przykład z rozwodem rodziców czy narodzinami rodzeństwa. Z tego, miedzy innymi, powodu w procesie przeciwdziałania agresji niezwykle istotne znaczenie ma bliska współpraca opiekunów i nauczycieli.
Sygnałem ostrzegawczym dla rodziców i nauczycieli powinna być okazywana przez dziecko przesadna drażliwość, sprawiającą, iż jego zachowanie jest niewspółmierne do sytuacji, która je wywołała. Nadmiar agresji w postępowaniu młodego człowieka ma bardzo negatywny wpływ zarówno na życie rodzinne, jak i szkolne. Może on stać się przyczyną społecznej izolacji dziecka lub, wręcz przeciwnie, zjednać mu grono wiernych naśladowców, którzy sami nie inicjują brutalnych zajść, za to gorliwie sekundują prowodyrowi. Przemoc może stać się formą uzależnienia, jeśli jest stosowana jako forma rozładowania napięcia emocjonalnego ponieważ jej sprawcy doznają wyraźnej ulgi i dlatego powtarzają podobne zachowania.

III. Czynniki wpływające na destrukcyjne zachowanie młodzieży rozpoznawane w środowisku szkolnym to m.in.:
brak osobowego, podmiotowego podejścia do ucznia,
nieangażowanie się nauczycieli w kształtowanie się osobowości i charakteru uczniów.

IV. Czynniki wyzwalające agresję a tkwiące w osobowości młodzieży to:
poczucie osamotnienia i odrzucenia
poczucie krzywdy
nieumiejętność przebaczania
brak treningu dotyczącego pracy nad sobą.

Zdarza się także, iż dochodzi do przemieszczenia agresji, czyli odreagowywania negatywnych emocji nie na osobach, które je wyzwoliły, lecz na kimś zupełnie innym, kto jest zdecydowanie słabszy, a zatem nie stanowi zagrożenia i może odegrać rolę kozła ofiarnego.

Możemy wyróżnić 3 strony uczestniczące w akcie przemocy.
Ofiary przemocy - przeżywają poczucie poniżenia i upokorzenia, lęk, rozpacz i smutek. Czują się osamotnione, bezradne i bezsilne. Wstydzą się i czują się winne, że nie potrafią sobie poradzić. W szkole wpływa to negatywnie na koncentrację i w konsekwencji na wyniki w nauce. Długofalowe skutki bycia ofiarą przemocy to obniżona samoocena i zaniżone poczucie własnej wartości, problemy społeczne – trudności w nawiązywaniu kontaktów, skłonność do izolacji.
Dla sprawców przemocy konsekwencją jest utrwalanie się sposobu agresywnych zachowań na przyszłość, obniżanie się poczucia odpowiedzialności za własne działania, skłonność do zachowań aspołecznych, łatwe wchodzenie w konflikty z prawem.
Świadkowie przemocy, którzy nie potrafili się jej skutecznie przeciwstawić, przeżywają dezorientację, często latami przechowują poczucie winy, niezadowolenie i pretensje do siebie, uczą się bierności, bezradności i nie reagowania w trudnych sytuacjach.

V. Formy pomocy ofiarom przemocy na terenie szkoły mogą być następujące:
indywidualne rozmowy z ofiarami przemocy
rozmowy z rodzicami ofiar przemocy.

Jak rozmawiać z ofiarą przemocy?
Trzeba pamiętać, że nie czuje się ona bezpiecznie, stara się zachować w tajemnicy sytuacje znęcania się i osoby sprawców. Jest przestraszona.
Ofiara przemocy musi dostać zapewnienie o ochronie.
Niezależnie od tego czy rozmawiamy z ofiarą czy ze sprawcą przemocy należy jasno opisać zachowanie ucznia, jasno powiedzieć co widzimy.
Należy zapewnić ucznia, że chcemy mu pomóc a nie osądzać i karać. Chodzi o to aby przerwać przemoc.
Trzeba dać uczniowi szansę wypowiedzenia się, wysłuchać go uważnie, jak mówi o sobie i o sytuacji w szkole.
Docenić dotychczasowe sposoby radzenia sobie.
Nie negować wypowiedzi.
Ustalić wspólnie dalsze kroki rozwiązania problemu.

W rozmowie z rodzicami prześladowanego ucznia należy:
poinformować ich o tym co się wydarzyło
pozwolić im wyrazić swoje uczucia
poinformować o obowiązujących w szkole procedurach w takiej sytuacji
zaproponować rozwiązania, uzgodnić działania jakie zamierza się podjąć
udzielić informacji gdzie mogą uzyskać specjalistyczną pomocy dla siebie i swojego dziecka.

W rozmowie ze sprawcą agresji i przemocy należy:
powstrzymać się od obwiniania, zawstydzania, grożenia i potępiania
pozwolić mu opowiedzieć o swojej sytuacji
poinformować jakie złamał normy i zasady
powiedzieć jakie poniesie konsekwencje
poinformować o dalszych krokach jakie będziemy podejmować

VI. Ogólne zasady przeciwdziałania agresji:
dyscyplina i konsekwencja od początku,
współpraca z rodzicami,
uczyć, jak postępować (konkretne przykłady)
ustalić granice, których przekraczać nie wolno,
po złym zachowaniu konsekwencje muszą być natychmiastowe,
polecenia i oczekiwania formułować w jasny sposób,
uczyć odpowiedzialności,
stosować stanowcze wymagania moralne,
uczyć kompromisu,
zachęcać do negocjowania,
Klucz do sukcesu, lub chociażby zapoczątkowania zmian w dobrym kierunku, leży w ścisłej współpracy opiekunów i pedagogów, konsekwentnym napiętnowaniu przez nich huligańskich wybryków i innych zachowań odbiegających od normy oraz chwaleniu i nagradzaniu pozytywnych reakcji. Dorośli powinni również dawać dobry przykład swoim postępowaniem i wspierać starania dziecka, których celem jest rozwijanie poczucia własnej wartości. Tylko w takim środowisku, w atmosferze zaufania, akceptacji i empatii, młody człowiek ma duże szanse, by prawidłowo się rozwijać, odważnie wyrażać swoje emocje, odkrywać przyjemność płynącą z przyjaznych kontaktów z rówieśnikami i odrzucić zachowania agresywne na rzecz pokojowego podejścia do ludzi i świata.


Opracowanie:
mgr Marzanna Grzejszczak


Bibliografia:
„Jak radzić sobie z agresją i przemocą” niezbędnik nauczyciela.
„Jak radzić sobie z agresją wśród dzieci i młodzieży” - Literka.pl
Danilewska J., Agresja i jej przeciwdziałanie w szkole [w:]
J. Danilewska (red.), Powstrzymać agresję u progu szkoły, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2004.
Internet.