Spór między papiestwem a cesarstwem o inwestyturę. Scenariusz lekcji historii

SCENARIUSZ LEKCJI HISTORII

AUTOR - TOMASZ SZAMBURSKI

KLASA I

TEMAT: SPÓR MIĘDZY PAPIESTWEM A CESARSTWEM O INWESTYTURĘ W II POŁOWIE XI i NA POCZĄTKU XII WIEKU.

CZAS REALIZACJI – 1 GODZINA LEKCYJNA

1.Cele lekcji
Cele ogólne
• Analiza i ocena polityki papiestwa w II połowie XI i na początku XII wieku.
• Analiza i ocena polityki cesarstwa w II połowie XI i na początku XII wieku.
• Analiza i ocena skutków polityki papiestwa i cesarstwa w wymienionym okresie dla średniowiecznej Europy.
• Kształtowanie umiejętności przestrzegania – zachowania dyscypliny pracy (czasu i tempa pracy) na przykładzie pracy w grupach z tekstem źródłowym i zespole klasowym.
Po lekcji uczeń powinien
• wyjaśnić uzasadnienie praw papieża do panowania w Europie chrześcijańskiej przedstawione przez Kościół /zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom podstawowy z obszaru I Wiadomości i rozumienie – w wymiarze dziejów Europy /
• wyjaśnić uzasadnienie praw cesarza do panowania w Europie chrześcijańskiej przedstawione przez Cesarstwo /zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom podstawowy z obszaru I Wiadomości i rozumienie – w wymiarze dziejów Europy /
• przedstawić przebieg konfliktu między papiestwem a cesarstwem w II połowie XI i na początku XII wieku, /zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom podstawowy z obszaru I Wiadomości i rozumienie – w wymiarze dziejów Europy poziom podstawowy z obszaru II Korzystanie z informacji – punkt 3/
• wymienić i wyjaśnić postanowienia umowy zawartej między papieżem i cesarzem w Wormacji w 1122 roku, /zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom podstawowy z obszaru I Wiadomości i rozumienie – w wymiarze dziejów Europy; poziom podstawowy z obszaru II Korzystanie z informacji – punkty 1-5/
• dostrzegać zależności między różnymi sferami życia - politycznego, gospodarczego i społecznego na przykładzie relacji między władzą świecką a religijną w średniowiecznej Europie, /zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom rozszerzony z obszaru II Korzystanie z informacji – punkt2/
• dostrzegać i oceniać zalety i wady rozwiązań kompromisowych konfliktów o różnorodnym charakterze, /zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom rozszerzony z obszaru II Korzystanie z informacji – punkt2/
• wskazać skutki sporu o przywództwo w świecie chrześcijańskim dla średniowiecznej Europy, /zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom rozszerzony z obszaru II Korzystanie z informacji – punkt2/
• korzystać z różnych źródeł informacji – analiza fragmentu uchwały synodu rzymskiego z 1078 r., /zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom podstawowy z obszaru II Korzystanie z informacji – punkt 5/
• wymienić i wyjaśnić jaką rolę w omawianych wydarzeniach odegrali: papież Grzegorz VII, cesarz Henryk IV/zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom podstawowy z obszaru I Wiadomości i rozumienie – w wymiarze dziejów Europy/
• stosować podstawowe pojęcia: inwestytura duchowieństwa, symonia, nepotyzm, celibat, kanoniczny wybór papieża (biskupa), Dictatus papae, ekskomunika, Canossa, konkordat w Wormacji, /zgodnie z wymaganiami egzaminu maturalnego poziom podstawowy z obszaru I Wiadomości i rozumienie – w wymiarze dziejów Europy/
2.Materiały pomocnicze
Teksty źródłowe
Uchwały synody rzymskiego 1078 r.
Konkordat wormacki 1122 r.

3.Metody pracy i formy pracy
• Praca pod kierunkiem w zespole klasowym
• Elementy uczenia się we współpracy (w parach).
• Elementy wykładu.
• Pogadanka – rozmowa nauczająca..

PRZEBIEG LEKCJI

1. Czynności porządkowe (2 minuty)
2. Przedstawiamy uczniom temat i cele lekcji oraz metody pracy podczas jej trwania (temat i punkty polecamy zapisać w zeszycie). (3minuty) .
Temat: Spór między papiestwem a cesarstwem o inwestyturę w II połowie XI i na początku XII wieku.
1. Dwie wizje przywództwa nad chrześcijańską Europą: cesarska i papieska.
2. Przyczyny rozpoczętego w II połowie XI wieku konfliktu pomiędzy cesarstwem a papiestwem.
3. Przebieg sporu między papiestwem a cesarstwem w II połowie XI Ina początku XII wieku.
a. Walka między cesarzem Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII (1075r. – 1085r.)
b. Konkordat w Wormacji 1122 r.
3. Nauczyciel krótko przedstawia genezę sporu tj. wcześniejsze (X i pierwsza połowa XI w.) relacje pomiędzy cesarstwem a papiestwem, wyjaśnia jak uzasadniali papież i cesarz swoje prawo do panowania w Europie chrześcijańskiej. (2 minuty)
4. Nauczyciel rozdaje tekst źródłowy - uchwała synodu rzymskiego 1078 roku (fragment) wraz z poleceniami. Uczniowie przystępują do pracy w parach, której celem jest poznanie programu wewnętrznej reformy Kościoła oraz przyczyn sporu o inwestyturę Uczniowie korzystają z wiedzy uzyskanej na wcześniejszych zajęciach dotyczących kształtowania się społeczeństwa feudalnego w Europie Zachodniej w X-XII wieku by wyjaśnić dlaczego dokonywanie inwestytury było tak istotne. Celem pracy uczniów jest również doskonalenie umiejętności wyszukiwania informacji z tekstu źródłowego, umiejętności analizy i oceny uzyskanych informacji, uczenia się we współpracy i zachowania dyscypliny pracy (czas, tempo).
Nauczyciel rozdaje tekst, udziela instrukcji – 2 minuty.
Uczniowie zgodnie z punktem 2 lekcji we współpracy, kierując się poleceniem wyszukują potrzebne informacje z tekstu źródłowego i formułują odpowiedź na arkuszach odpowiedzi (minut 8) a następnie przystępują do prezentacji wyników swojej pracy (3 minut).
Nauczyciel zbiera karty odpowiedzi, które podlegają ocenie zgodnie z przedmiotowym systemem oceniania. Aktywna postawa podlega ocenie zgodnie z przedmiotowym systemem oceniania.
4. Nauczyciel przedstawia przebieg sporu pomiędzy cesarstwem i papiestwem od 1075 r. do 1122 r. wydarzenia są zapisywane przez uczniów w zeszycie. Uczniowie wskazują cezury czasowe oraz wydarzenia przełomowe dla przebiegu sporu – odpowiadają na pytania nauczyciela; (minut 6)
6. Nauczyciel rozdaje tekst ugody (konkordatu) w Wormacji 1122 r. - uczniowie określają do czego zobowiązał się w konkordacie cesarz, a do czego papież? na czym polegał kompromis? Kto zwyciężył w sporze o inwestyturę?.
Odpowiedzi zapisują na kartach odpowiedzi zgodnie z poleceniami (minut 8) a następnie je prezentują. ( minut 5) Nauczyciel przedstawia praktykę polityczną stosowania ugody w Wormacji i jej skutki dla średniowiecznej Europy. (2 min)
7. Podsumowanie lekcji – pytania skierowane do całej klasy
1. Dlaczego spór dotyczył inwestytury?
2. Czy jest zwycięzca w walce o inwestyturę między papiestwem a cesarstwem? Jeśli tak to kto zwyciężył ? Podaj uzasadnienie. (minut 4)

Czas przeznaczony na realizację poszczególnych części lekcji może ulec skróceniu lub wydłużeniu w zależności od tempa pracy uczniów.

Załączniki (strony 4-5)
• Teksty źródłowe – fragmenty Uchwała synody rzymskiego 1078 r.
Konkordatu wormacki 1122 r. i polecenia do analizy tekstu.



Temat: Spór między papiestwem a cesarstwem o inwestyturę w II połowie XI i na początku XII wieku.
1. Dwie wizje przywództwa nad chrześcijańską Europą: cesarska i papieska.
2. Przyczyny rozpoczętego w II połowie XI wieku konfliktu pomiędzy cesarstwem a papiestwem.
3. Przebieg sporu między papiestwem a cesarstwem w II połowie XI Ina początku XII wieku.
a. Walka między cesarzem Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII (1075r. – 1085r.)
b. Konkordat w Wormacji 1122 r.


1. Opisz program reformy Kościoła sformułowany na synodzie rzymskim.
2. Dlaczego spór między cesarstwem a papiestwem dotyczył inwestytury biskupów i opatów?

Uchwała synodu rzymskiego z 1078 r. odbytego pod przewodnictwem papieża Grzegorza VII

Rycerz lub jakakolwiek osoba, która by dobra kościelne od króla albo świeckiego księcia wbrew woli biskupów i opatów przyjęła, ma popaść w klątwę, chyba że dobra te Kościołowi zwróci. Ponieważ dowiedzieliśmy się że inwestytury kościelne przez świeckie osoby bywają nadawane, stanowimy, aby żaden duchowny inwestytury biskupiej i opackiej z rąk cesarza, króla lub jakiejkolwiek innej osoby świeckiej nie przyjmował. Jeśli niniejszy zakaz przekroczy , podlegnie klątwie. Gdyby któryś z biskupów pozwalał na nierząd swych duchownych, ma postradać swój urząd. Gdyby któryś z biskupów prebendy⅟ bądź inne urzędy kościelne sprzedawał ma utracić swój urząd. Godzi się bowiem, aby jak darmo otrzymał biskupstwo, tak też rozdawał za darmo. Nadawstwa urzędów, które dochodzą do skutku za wynagrodzeniem, jako też bez wspólnej zgody duchowieństwa i ludu, wedle praw kościelnych uznajemy za nieważne.

⅟ prebenda – urząd kościelny i przypisane do niego dochody

Cytat za W. Semkowicz, Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej. Walka cesarstwa z papiestwem, Kraków 1924

3. Do czego zobowiązywał się w konkordacie cesarz?
4. Do czego zobowiązywał się w konkordacie papież?
5. Kto zwyciężył w sporze o inwestyturę?.

Konkordat wormacki 23 września 1122 r.
a) Akt cesarski
W imię świętej i niepodzielnej Trójcy. Ja Henryk, z Bożej Łaski cesarz rzymski Augustus, dla miłości Boga i Świętego Rzymskiego Kościoła oraz pana papieża Kaliksta i dla zbawienia duszy mojej, odstępuję Bogu, Świętym apostołom Pańskim Piotrowi i Pawłowi i świętemu Kościołowi katolickiemu wszelką inwestyturę za pomocą pierścienia i pastorału, zgadzając się we wszystkich kościołach mego królestwa lub cesarstwa na kanoniczny wybór i wolną konsekrację. Posiadłości i lenna(regalia) świętego Piotra, zabrane od wybuchu tego sporu aż po dzień dzisiejszy, tak za czasów mojego ojca, jak i za moich, zwracam o ile je mam w posiadaniu, temuż Świętemu Kościołowi Rzymskiemu, jeśli zaś których nie posiadam, dopomogę wiernie do ich odzyskania. I daję prawdziwy pokój panu papieżowi Kalikstowi i Świętemu Kościołowi Rzymskiemu i wszystkim, którzy po jego stronie stoją lub stali. A we wszystkich sprawach, w których Święty Kościół Rzymski zażąda ode mnie pomocy, wiernie go wesprę.
b) Akt papieski
Ja Kalikst, biskup, sługa sług bożych, Tobie umiłowanemu Synowi Henrykowi, z Bożej łaski cesarzowi rzymskiemu Augustowi, zezwalam, aby wybory biskupów i opatów królestwa niemieckiego, którzy podlegają królestwu, dokonywały się w Twojej obecności, bez symonii i jakiegokolwiek gwałtu, w ten sposób, abyś w razie wynikłej między stronami niezgody, za radą lub wyrokiem metropolity i biskupów z tejże prowincji, rozsądniejszej stronie udzielił swej zgody i pomocy. Wybrany zaś niech otrzyma od Ciebie za pomocą berła lenna (regalia) i to co Ci z tego tytułu wedle prawa winien będzie, niech wypłaci. W sprawach zaś, w których wniesiesz do mnie skargę i zażądasz pomocy, wedle obowiązku mego urzędu pomocy tej Ci udzielę. Daję prawdziwy pokój Tobie oraz wszystkim, którzy po Twojej stronie są lub byli w czasie tego sporu.
Cytat za W. Semkowicz, Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej. Walka cesarstwa z papiestwem, Kraków 1924


Karta pracy uczniów klasy ....... ......................................

......................................
Odpowiedzi
Pytanie 1
1. ........................................
2. ........................................
3. ........................................

Pytanie 3
1. ........................................
2. ........................................
3. ........................................

Pytanie 4
1. ........................................
2. ........................................
3. ........................................