Niepowodzenia szkolne w opinii uczniów

Niepowodzenia szkolne to nieodłączny element procesu dydaktyczno-wychowawczego większości uczniów. W całym cyklu edukacyjnym, który dla współczesnego ucznia może trwać nawet dwadzieścia lat uczący się natrafia na mniejsze lub większe niepowodzenia szkolne. W czasie tak długo trwającej edukacji uczeń będzie zmieniał placówki oświatowe, nauczycieli, kolegów. Te zmiany niejednemu będą przeszkadzać. Trafiając po raz pierwszy do danej szkoły, stykając się z nowym otoczeniem niejeden uczeń mający problemy z adaptacją może mieć już na wstępie problemy szkolne. Przyczyn niepowodzeń jest wiele. Różne jest też ich natężenie i działanie. Niekiedy nawet bardzo wnikliwa analiza indywidualna może nie dać odpowiedzi co w danym przypadku było bezpośrednią przyczyną niepowodzeń. Taka analiza natomiast często dostarcza niepodważalnych dowodów na równoległe istnienie wielu przyczyn, które są ze sobą wzajemnie powiązane. Wiele było badań nad zagadnieniem niepowodzeń szkolnych prowadzonych przez psychologów i pedagogów. Każde z nich nosiły coś nowego.

Rozumienie pojęcia niepowodzenie szkolne przez uczniów

Badanej młodzieży zadano pytanie dotyczące rozumienia przez nią pojęcia „niepowodzenie szkolne”. Ankietowani udzielili dość różnorodnych odpowiedzi, które można ująć w dwie zasadnicze kategorie:

•Niepowodzenia dydaktyczne
•Szkolne osamotnienie
Dla 75% ankietowanych niepowodzenia szkolne to problemy w nauce. Przykładem może być wypowiedź: „Dla mnie niepowodzenie szkolne oznacza osiąganie zbyt niskich ocen w porównaniu do włożonego wkładu pracy”. Zdaniem wielu ankietowanych największym niepowodzeniem szkolnym jest drugoroczność o czym świadczy następująca wypowiedź: „Według mnie największym niepowodzeniem jakiego doznać może uczeń to jest powtarzanie klasy. Gdyby mnie to spotkało nie wiem co bym zrobił”.
Zdecydowanie mniejszy procent (25%) ankietowanych przez pojęcie „niepowodzenie szkolne” rozumie brak kolegów w szkole, nieumiejętność nawiązywania kontaktów – tak zwane „szkolne osamotnienie”: Cyt. „brak kolegi, przyjaciela, z którym można porozmawiać, zwierzyć się czy pożyczyć jest dla mnie trudniejszy do zniesienia niż złe oceny”.
Często uczniowie, którzy nie umieją nawiązywać kontaktów są nieśmiali, czekają żeby ktoś inny zrobił pierwszy krok. Tacy uczniowie narażeni są na niepowodzenia szczególnie przy rozpoczęciu nauki w nowej szkole. Nowe środowisko ich przeraża, a nieumiejętność nawiązywania kontaktów często załamuje psychicznie. Brak tej umiejętności, nieśmiałość, pochodzenie społeczne, styl ubierania się ma wpływ na fakt, czy dana osoba zostanie zaakceptowana w nowym środowisku i znajdzie kolegów wśród swoich rówieśników. Da się zauważyć przypadki częstego ignorowania w środowisku miejskim osób pochodzących ze wsi, ubierających się na przykład niezgodnie z aktualnym trendem w modzie. Szkolne osamotnienie musi odbijać się na wynikach w nauce. Nawet w sytuacjach gdy uczeń uzyskiwał w poprzedniej szkolne dobre wyniki w nauce a tu jest ignorowany przez rówieśników a przy tym cechuje go duża wrażliwość zacznie przeżywać stresy, które w efekcie doprowadzą do niepowodzeń dydaktycznych. Tak więc bardzo ważnym jest aby szkoła zapewniła wszystkim uczniom poczucie bezpieczeństwa i aby wszyscy czuli się w niej dowartościowani weź względu na pochodzenie społeczne, wygląd zewnętrzny i przekonania.


Nieco inaczej zdaniem ankietowanych pojęcie niepowodzeń szkolnych rozumieją nauczyciele. Zawężają je bowiem tylko do niepowodzeń dydaktycznych. Tak odpowiadając respondenci jakby chcieli zwrócić uwagę swoim nauczycielom, że są zbyt skoncentrowani na procesie dydaktycznym i wynikach w nauce, które są jego wykładnikiem. Za mało uwagi natomiast poświęcają poza dydaktycznym problemom swoich uczniów. Właśnie niedopatrzenie w tej sferze może wpłynąć niekorzystnie na wyniki w nauce i zachwiać prawidłowość funkcjonowania strony dydaktycznej. Opinię tę potwierdza następująca wypowiedź: „Nauczyciele myślą, że jeśli ktoś ma dobre oceny to jest bezproblemowy. Często jest to nieprawda. On może ukrywa w sobie większy problem niż ten, który dzisiaj dostał jedynkę.” Z odpowiedzi badanych można wnioskować, że ich nauczyciele i wychowawcy zbyt mało znają problemy ogólnoszkolne uczniów i nie biorą pod uwagę faktu, iż dla młodzieży ważne są nie tylko oceny szkolne. Każdy dobry nauczyciel powinien wiedzieć, że równocześnie ma być wychowawcą, a nauczanie i wychowanie są nieodłączne w procesie dydaktyczno-wychowawczym.


Rangi niepowodzeń szkolnych w opinii młodzieży szkolnej

Największym niepowodzeniem w hierarchii niepowodzeń szkolnych zdaniem młodzieży jest powtarzanie klasy. Tego niepowodzenia obawiają się najbardziej. można przypuszczać że są oni w pełni świadomi następstw i konsekwencji, które wynikają z drugoroczności. Zasadniczym problemem jest zapewne wydłużenie czasu nauki w szkole, a z tym związane dodatkowe finansowe obciążenie rodziny. Powtarzanie klasy oznacza także zmianę zespołu klasowego i wynikający z tego problem adaptacyjny ucznia, który może odczuwać kompleksy z powodu zaistniałej sytuacji dla mniejszej grupy ankietowanych największym niepowodzeniem szkolnym jest ocena niedostateczna wystawiona na koniec semestru.
Jak przypadki drugoroczności zdarzają się dość rzadko we współczesnej tak klasyfikowanie ocenami niedostatecznymi na koniec semestru jest nagminnej.
Nauczyciel stawiający negatywne oceny, łudzi się, że uczeń weźmie się do nauki i zmobilizuje w obawie przed pozostaniem w tej samej klasie. Takie myślenie i działanie nauczycieli nie trafia do uczniów. Tylko niewielki procent zmotywuje do nauki ocena niedostateczna. Bywają sytuacje, kiedy to nauczyciel stawiający w nadmiarze niedostateczne oceny na semestr martwi się co zrobić, aby promować ucznia do następnej klasy. Można przypuszczać, że nauczyciele, którzy notorycznie stawiają oceny niedostateczne, nieumieją odkryć w uczniu tego co on wie, a oceniają tylko to czego nie wie. Zawsze przecież można udowodnić uczniowi, że czegoś nie umie, ale przecież nie oto chodzi. Kolejną pozycję w hierarchii niepowodzeń szkolnych według ankietowanych uczniów zajmuje osiągalnie zbyt niskich wyników w stosunku do uczniowskich ambicji. Wielu bowiem uczniów ma duże ambicje, które nie zawsze idą w parze ze zdolnościami czy odpowiednim wkładem pracy. Problemem w szkolne dla niektórych uczniów staje się ich nieśmiałość, nieumiejętność nawiązywania kontaktów. Obserwuje się, że uczniowie nieśmiali, mało kontaktowi zdają sobie sprawę z tego, że gorzej wiedzie im się w szkole zarówno w sferze edukacyjnej jak i towarzyskiej. Nieśmiałość hamuje ich aktywność podczas lekcji, nie pozwala nawiązywać nowych znajomości i przyjaźni.

Przyczyny niepowodzeń szkolnych w opinii uczniów

Literatura pedagogiczna podaje wiele przyczyn niepowodzeń szkolnych uczniów. W badaniach, które przeprowadziłam interesowało mnie jakie przyczyny dostrzegają Ci, których niepowodzenia dotyczą. Ankietowana młodzież dostrzega wiele czynników sprawiających ich trudności. Ranking przyczyn niepowodzeń szkolnych:

1. Przeładowane programy nauczania
2. Podręczniki napisane zbyt naukowym językiem
3. Częste zmiany nauczycieli
4. Uciążliwy dojazd do szkoły
5. Zbyt wymagający nauczyciele
6. Niewłaściwy sposób prowadzenia lekcji przez nauczycieli
7. Inne przyczyny podane przez ankietowanych
8. Małe zdolności
9. Nieśmiałość
10. Dwuzmianowość szkoły

Jak wynika z powyższych danych za główną przyczynę niepowodzeń szkolnych respondenci uznają przeładowane programy nauczania. Można przypuszczać, że młodzież nie może sprostać wymaganiom programowym, w których jest bardzo dużo treści ściśle teoretycznych oraz zakres wiedzy zawartych w programach często nie pokrywa się z zainteresowaniami uczących się. Należałoby przypuszczać, że respondenci chcieliby, aby programy miały węższy zakres wiedzy ogólnej na rzecz poszerzenia dziedziny wybranej, wynikający z ich zainteresowań. Jeżeli do przeładowanych programów nauczania dochodzą podręczniki napisane zbyt naukowym językiem, to o niepowodzenia szkolne nietrudno. Bowiem zdaniem ankietowanych to kolejna w hierarchii ważności przyczyna tego problemu. Należy przypuszczać, iż uczniowie mając do dyspozycji podręcznik, którego treści nie rozumieją, nie będą się z niego uczyć, czy nawet go nie zakupią. Mimo dużego wyboru podręczników dopuszczonych przez Ministerstwo Edukacji, w dalszym ciągu ankietowani uważają, iż są to podręczniki mało przystosowane do możliwości intelektualnych przeciętnego ucznia. Kolejną przyczyną niepowodzeń szkolnych według respondentów są częste zmiany nauczycieli. Należy wywnioskować, iż ankietowani doświadczyli częstych zmian nauczycieli, które niekorzystnie wpłynęły na ich postępy w nauce. Każdy bowiem nauczyciel jest inny, podobnie jak uczeń. Przychodząc do klasy po raz pierwszy musi tę klasę poznać, poznać go muszą też uczniowie. Ma inne wymagania i metody pracy. Powyższe zjawiska niekorzystne wpływają na realizację programu nauczania, a tym samym na powodzenie uczniów w nauce. Uciążliwy dojazd do szkoły to kolejna przyczyna niepowodzeń. Wśród ankietowanych bowiem ponad połowa to osoby dojeżdżające Najtrudniejszym okresem jest zima, kiedy często dochodzi do opóźnień autobusów (rzadziej pociągów), co powoduje absencję i spóźnienia niekorzystnie odbijają się na wynikach w nauce. Jako kolejną przyczynę niepowodzeń szkolnych respondenci wymienili zbyt wymagających nauczycieli. Niektórzy ankietowani uważają, że przyczyną ich niepowodzeń szkolnych jest niewłaściwe prowadzenie lekcji przez nauczycieli. Z odpowiedzi tych wynika, iż uczniowie stykają się z nauczycielami, którzy nie są do lekcji przygotowani, a w sytuacji ankietowanych uczących się w klasie maturalnej, można przypuszczać duże prawdopodobieństwo właściwej oceny sytuacji. Kolejne miejsce w hierarchii przyczyn zajmują te, które zostały wymienione przez respondentów. Wśród nich są takie jak „niewłaściwa atmosfera domowa, lenistwo”. Według ankietowanych najmniejszy wpływ na niepowodzenia szkolne mają: stan zdrowia, zdolności, nieśmiałość i dwuzmianowość pracy szkoły, które zostały uznane za najmniej istotne pracy.

4. Wpływ niepowodzeń szkolnych na psychikę ankietowanych

Niepowodzenia szkolne nie pozostają bez wpływu na osobowość młodego człowieka, która w tym okresie życia jest bardzo podatna na działanie różnego rodzaju czynników. Na pewno niepowodzenia jakich doznaje uczeń w szkole nie będą wpływać korzystnie na jego psychikę.

Ranking skutków niepowodzeń szkolnych na psychikę młodzieży:

1. Jestem znerwicowany i agresywny
2. Popadam w nałogi
3.Odczuwam lęk przed szkołą
4. źle sypiam
5.Jestem zgubiony i bezradny
6.Mam poczucie niższości
7. Myślę o samobójstwie

Według ankietowanych, najczęstszym następstwem powyższego zjawiska jest znerwicowanie i agresywne zachowanie wobec swoich rówieśników, nauczycieli i rodziny. Nieco mniej ankietowanych na skutek odniesionych niepowodzeń popada w nałogi. Dla innych niepowodzenia szkolne rodzą lęk przed szkołą. Nieco mniej respondentów źle sypia. W następnej kolejności ankietowani wymienili zagubienie i bezradność. Niewielka grupa ma poczucie niższości. Niepokojącym jest, iż wśród ankietowanych są osoby, którym wobec zjawiska niepowodzeń szkolnych towarzyszą myśli samobójcze.
Niepokój i nieustanny stres towarzyszący młodzieży w procesie dydaktyczno – wychowawczym odbija niezatarte piętno na psychice. Różne są też reakcje młodzieży na niepowodzenie. Każdy bowiem ma niepowtarzalną osobowość a więc i psychikę. Na tę samą trudną sytuację reagują w diametralnie różny sposób. Jeden odczuwa bezradność, inny myśli o samobójstwie. Młodzież w trudnych chwilach edukacji szkolnej, osoby życzliwe, z którymi może szczerze porozmawiać, którym może się zwierzyć. Z odpowiedzi respondentów wynika, iż niezbędna im jest pomoc głównie pedagoga, wychowawców oraz psychologa, którego w tej szkole nie ma.

Opracowała Janina Romańska-Kulig