Realizacja nowej podstawy programowej w edukacji wczesnoszkolnej - szkolenie rady pedagogicznej

Szkolenie Rady Pedagogicznej w dniu 19.01.2010 przeprowadzone
przez stażystkę Anetę Szewczyk

Temat szkolenia:
Realizacja Nowej Podstawy Programowej w Edukacji Wczesnoszkolnej

1. Na czym polega innowacyjny charakter nowej podstawy programowej?

Nowa Podstawa Programowa kładzie nacisk na praktyczne umiejętności – w szczególności umiejętność samodzielnego myślenia, a nie przekazywanie encyklopedycznej wiedzy.

2. Czym są kompetencje kluczowe?

NPP kładzie nacisk na rozwijanie kompetencji kluczowych- porozumiewanie się w języku ojczystym i w j. Obcym, kompetencje matematyczne i naukowo- techniczne, informatyczne, społeczne, obywatelskie, itd.
Aby umożliwić uczniom rozwijanie umiejętności podstawowych stosowane zadania wymagają kształcenia umiejętności myślenia, czyli obserwacji, porównywania, analizowania, interpretowania.
Aby spełnić opisane wymogi należy stosować aktywne formy pracy na lekcji, np. pracę nad prjektami, prezentacje plakatów przygotowanych przez uczniów, wycieczki w terenie, itp.

3. Dlaczego reforma programowa jest niezbędna?

Szkole sprzyja stabilność. Jednak codziennie dokonywane są nowe odkrycia naukowe, powstają nowe technologie, powstają nowe teksty kultury. Dlatego w każdym kraju co parę
lat toczy się dyskusja o tym, jak i czego uczyć. Czasem także okoliczności zewnętrzne
sprawiają, że rozwiązania przyjęte w obrębie systemu edukacji przestają być skuteczne
wbrew staraniom nauczycieli oraz uczniów. Zachodzą dziś trzy ważne powody, dla których
należy dokonać reformy programowej w polskich szkołach.

Powód I: niedopasowanie podstawy programowej do obecnej populacji uczniów

Jesteśmy świadkami bezprecedensowego wzrostu aspiracji edukacyjnych młodych Polaków.
Jeszcze kilka lat temu tylko około 50% uczniów z każdego rocznika podejmowało naukę w szkołach umożliwiających zdawanie matury. Dziś, po ukończeniu gimnazjum, takie szkoły
wybiera 80% uczniów. W rezultacie co drugi Polak w wieku od 19 do 24 lat studiuje, zaś liczba studentów w Polsce, w ciągu zaledwie kilku lat, wzrosła aż pięciokrotnie.

Dziś w szkołach kończących się maturą, a następnie na uczelniach, mamy dużą grupę młodzieży, która dawniej zakończyłaby swoją edukację w zasadniczej szkole zawodowej.

Jest jasne, że szkoła powinna tę nową populację uczyć inaczej; tymczasem dzisiejsze programy
my nauczania zostały stworzone z myślą o zdolniejszej połowie każdego rocznika. W rezul-
tacie, pomimo nie mniejszego niż dawniej wysiłku wkładanego przez nauczycieli, polskiej
szkole nie udaje się dziś osiągnąć satysfakcjonujących efektów kształcenia.

Należy zatem znaleźć sposób, by – nie obniżając wymagań – dopasować nauczanie do
obecnej populacji uczniów.

Powód II: niemożność zmieszczenia pełnego cyklu kształcenia ogólnego w ciągu trzech lat

Dziś szkoła dwukrotnie usiłuje zrealizować pełny cykl kształcenia ogólnego: po raz pierwszy
w gimnazjum i po raz drugi w szkole ponadgimnazjalnej kończącej się maturą. Wielu nauczy-
cieli – zarówno gimnazjalnych, jak i licealnych – usiłuje zawrzeć cały kanon wiedzy
ukształtowany w czasach czteroletnich liceów w trzyletnim cyklu edukacyjnym. To może się
udać tylko w najzdolniejszych klasach, w pozostałych skutkuje to zbyt pospiesznym,
powierzchownym omawianiem kolejnych tematów.

Szczególnie wyraźnie widać to na przykładzie przedmiotu historia. W obu cyklach brakuje
czasu na realizację historii najnowszej; w pierwszym na przeszkodzie staje egzamin gimna-
zjalny, w drugim – matura.

Należy zatem wydłużyć czas na realizację podstawowego cyklu kształcenia.

Powód III: obniżenie wieku szkolnego wymaga korekty programowej

Obecnie zachodzą optymalne warunki demograficzne dla obniżenia wieku szkolnego: mamy
najmniej liczny rocznik sześciolatków, zaś szkoły opuszczają znacznie liczniejsze roczniki
absolwentów. Wprawdzie uczniowie sześcioletni są w stanie nauczyć się nie mniej niż ich
starsi o rok koledzy, należy ich jednak uczyć z początku mniej abstrakcyjnie – z wykorzysta-
niem konkretnych obiektów i sytuacji.

Należy zatem dostosować podstawę programową do możliwości percepcji młodszych
uczniów.

4.Jakie zmiany w pracy szkoły przyniesie reforma programowa?
Od roku szkolnego 2009/2010 – rok po roku – będzie wprowadzana nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego.
Nauczyciele mają obowiązek, poza swoim pensum, przepracować co najmniej jedną godzinę tygodniowo z uczniami w sposób wychodzący naprzeciw ich indywidualnym potrzebom
Nowy ramowy plan nauczania jest bardziej elastyczny: określa minimalną liczbę godzin przeznaczonych na realizację każdego przedmiotu w całym cyklu kształcenia, zamiast – jak dotychczas – określać tygodniową liczbę godzin.

5. Jakie są podstawowe założenia reformy programowej?

Spójność programowa

W NPP po raz pierwszy ujednolicono opis wymagań dotyczących wszystkich przedmiotów, na każdym etapie , co w przyszłości powinno zapewnić spójność programową całego procesu kształcenia.

Prymat efektów kształcenia

Ponieważ celem reformy programowej jest poprawa efektów kształcenia, wiadomości oraz
umiejętności, które uczniowie o przeciętnych uzdolnieniach mają zdobyć na kolejnych
etapach kształcenia, wyrażone zostały w języku wymagań. Wyodrębniono także w postaci
wymagań ogólnych podstawowe cele kształcenia dla każdego przedmiotu nauczania. Wska-
zują one na umiejętności wysokiego poziomu (np. rozumowanie w naukach ścisłych i przy-
rodniczych), których kształtowanie jest najważniejszym zadaniem nauczyciela każdego
przedmiotu. Czyni to zbędnym istnienie odrębnych standardów wymagań egzaminacyjnych –
ich występowanie obok podstawy programowej było przyczyną zamętu.

Nowa podstawa programowa przywiązuje też bardzo dużą wagę do wychowania, a w szcze-
gólności do kształtowania właściwych postaw uczniów. Ponieważ jest to zadaniem każdego
nauczyciela, katalog kształtowanych postaw poprzedza w podstawie opisy poszczególnych
przedmiotów.

6. Jak zmienia się edukacja wczesnoszkolna?

Zakres treści nauczania dla poszczególnych etapów kształcenia ogólnego nie zmienia się zasadniczo. Dotychczasowe kształcenie zintegrowane określa się mianem edukacji wczesnoszkolnej.

Edukacja wczesnoszkolna

Edukacja najmłodszych uczniów powinna umiejętnie splatać naukę z zabawą, by w łagodny
sposób wprowadzić ich w świat szkoły. Gdy uczniowie w klasach I-III zostaną dobrze
przygotowani do nauczania przedmiotowego, nie będzie większych kłopotów z dalszą
edukacją. W szczególności powinny zostać spełnione m.in. następujące warunki:

o należy zadbać o adaptację dzieci do warunków szkolnych, w tym o ich poczucie bezpieczeństwa. Czas trwania okresu adaptacyjnego określa nauczyciel, biorąc pod uwagę potrzeby dzieci.
o sale lekcyjne powinny składać się z dwóch części: edukacyjnej (wyposażonej w tablicę, stoliki itp.) i rekreacyjnej (odpowiednio do tego przystosowanej). Uczeń powinien mieć możliwość pozostawienia w szkole części swoich podręczników i przyborów szkolnych.
o w klasach I-III szkoły podstawowej edukację dzieci powierza się jednemu nauczycielowi. Prowadzenie zajęć z zakresu edukacji muzycznej, plastycznej, wychowania fizycznego, zajęć komputerowych i języka obcego nowożytnego można powierzyć nauczycielom posiadającym odpowiednie kwalifikacje.
o ważnym celem jest rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego czytania i rozmawianie o przeczytanych utworach. Dzieci powinny uczyć się na pamięć wierszy, fragmentów prozy, tekstów piosenek itp.
o w pierwszych miesiącach nauki dominującą formą zajęć są zabawy, gry i sytuacje zadaniowe, wspomagające rozwój czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki.
o edukacja przyrodnicza powinna być realizowana także w naturalnym środowisku poza szkołą.
o zaleca się włączanie muzyki do codziennych zajęć szkolnych jako tła tematu przy organizacji aktywności ruchowej, w celu wyciszenia itp.
o każde dziecko jest uzdolnione. Nauczyciel ma odkryć te uzdolnienia i je rozwijać.
W trosce o to, aby dzieci odczuwały satysfakcję z działalności twórczej, trzeba stwarzać im warunki do prezentowania swych osiągnięć, np. muzycznych, wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych.
o na czas wychowania przedszkolnego i pierwsze lata nauki szkolnej przypada „złoty wiek” motoryczności dzieci. Jeżeli w tym okresie życia nie rozwinie się należycie sprawności ruchowej dzieci, będzie to ze szkodą dla ich zdrowia i kondycji fizycznej w ciągu całego życia.

Edukacja szkolna jest wielkim dobrodziejstwem pod warunkiem, że dzieci potrafią sprostać stawianym im wymaganiom i korzystać z nauki organizowanej według szkolnych metod.
Jeżeli nie są gotowe do podjęcia nauki szkolnej, źle im się wiedzie od pierwszego dnia pobytu w szkole. Problem w tym, że w każdej grupie pierwszoklasistów występują znaczne różnice indywidualne w rozwoju umysłowym. Dla uczniów zbyt dziecinnych wszystko jest za trudne i dzieje się za szybko. Dla dzieci o znakomitych możliwościach umysłowych nauka szkolna jest mało interesująca – muszą uczyć się tego, co już dawno potrafią.

Jednym z zadań wychowania przedszkolnego jest wspomaganie rozwoju umysłowego dzieci tak, aby je dobrze przygotować do szkoły. Bywa jednak, że to nie wystarcza. Dlatego nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej mają obowiązek systematycznego analizowania postępów swych uczniów. Jeżeli okaże się, że któryś z nich ma nadmierne trudności w wykonaniu tego, z czym radzą sobie rówieśnicy, trzeba zaplanować i zorganizować zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla tych uczniów. Prowadzenie takich zajęć jest obowiązkiem szkoły. Dzięki
temu mniej będzie uczniów zepchniętych na ścieżkę niepowodzeń szkolnych ze wszystkimi konsekwencjami niszczącymi ich kształtującą się osobowość.

W podstawie programowej znajdują się także zalecenia wspierania rozwoju uczniów zdolnych. W trosce o to, aby dzieci odczuwały satysfakcję z działalności twórczej, trzeba stwarzać im warunki do prezentowania swych osiągnięć np. muzycznych, wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych.

Zalecane warunki i sposób realizacji:

1. Dla zapewnienia ciągłości wychowania i kształcenia, nauczyciele uczący w klasie I szkoły podstawowej powinni znać podstawę programową wychowania przedszkolnego.

2. Należy zadbać o adaptację dzieci do warunków szkolnych, w tym o ich poczucie bezpieczeństwa. Czas trwania okresu adaptacyjnego określa nauczyciel, biorąc pod uwagę potrzeby dzieci.

3. Sale lekcyjne powinny składać się z dwóch części: edukacyjnej (wyposażonej w tablicę, stoliki itp.) i rekreacyjnej (odpowiednio do tego przystosowanej). Zalecane jest wyposażenie sal w pomoce dydaktyczne i przedmioty potrzebne do zajęć (np. liczmany),
sprzęt audiowizualny, komputery z dostępem do Internetu, gry i zabawki dydaktyczne, kąciki tematyczne (np. przyrody), biblioteczkę itp. Uczeń powinien mieć możliwość pozostawienia w szkole części swoich podręczników i przyborów szkolnych.

4. Wskazane jest, aby edukacja w klasach I-III szkoły podstawowej odbywała się w zespołach rówieśniczych liczących nie więcej niż 26 osób.

5. Edukacja w klasach I-III szkoły podstawowej realizowana jest w formie kształcenia zintegrowanego. Ze względu na prawidłowości rozwoju umysłowego dzieci, treści nauczania powinny narastać i rozszerzać się w układzie spiralnym, tzn., ze w każdym następnym roku edukacji wiadomości i umiejętności nabyte przez ucznia mają być powtarzane i pogłębiane, a potem rozszerzane.

6. W klasach I-III szkoły podstawowej edukację dzieci powierza się jednemu nauczycielowi.
Prowadzenie zajęć z zakresu edukacji muzycznej, plastycznej, wychowania fizycznego, zajęć komputerowych i języka obcego nowożytnego można powierzyć nauczycielom posiadającym odpowiednie kwalifikacje. Zajęcia z zakresu edukacji zdrowotnej mogą być realizowane z udziałem specjalisty z zakresu zdrowia publicznego lub dietetyki, pielęgniarki lub higienistki szkolnej.

7. Edukacja polonistyczna. W początkowym okresie nauki kontynuowany jest rozpoczęty w przedszkolu proces kształtowania dojrzałości dzieci do nauki czytania i pisania.
Umiejętności te kształtuje się według wybranej metody, dbając o łączenie czytania z pisaniem. W klasie I szkoły podstawowej około połowy czasu przeznaczonego na edukację polonistyczną uczniowie mogą zajmować się rysowaniem i pisaniem, siedząc przy stolikach. Trzeba tez pamiętać o tym, ze klasa I jest pierwszym etapem nauki czytania i pisania, a umiejętności te są intensywnie kształtowane w klasie II i III tak, aby uczniowie kończący klasę III wykazali się umiejętnościami określonymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego.

8. Ważnym celem edukacji polonistycznej jest rozwijanie u dzieci zamiłowania do czytelnictwa poprzez słuchanie pięknego czytania i rozmawianie o przeczytanych utworach oraz korzystanie z bibliotek (np. biblioteki szkolnej). Dobór utworów ma uwzględnić następujące gatunki literatury dziecięcej: baśnie, bajki, legendy, opowiadania, wiersze, komiksy – przy wyborze należy kierować się realnymi umiejętnościami czytelniczymi dzieci, a także potrzebami wychowawczymi i edukacyjnymi. Dzieci powinny uczyć się na pamięć wierszy, fragmentów prozy, tekstów piosenek itp.

9. Edukacja matematyczna. W pierwszych miesiącach nauki w centrum uwagi jest wspomaganie rozwoju czynności umysłowych ważnych dla uczenia się matematyki.
Dominującą formą zajęć są w tym czasie zabawy, gry i sytuacje zadaniowe, w których dzieci manipulują specjalnie dobranymi przedmiotami, np. liczmanami. Następnie dba się o budowanie w umysłach dzieci pojęć liczbowych i sprawności rachunkowych na sposób szkolny. Dzieci mogą korzystać z zeszytów ćwiczeń najwyżej przez jedną czwartą czasu przeznaczonego na edukację matematyczną. Przy układaniu i rozwiązywaniu zadań trzeba zadbać o wstępną matematyzację: dzieci rozwiązują zadania matematyczne, manipulując przedmiotami lub obiektami zastępczymi, potem zapisują rozwiązanie.

10. Wiedza przyrodnicza nie może być kształtowana wyłącznie na podstawie pakietów edukacyjnych, informacji z Internetu oraz z innych tego typu źródeł. Edukacja przyrodnicza powinna być realizowana także w naturalnym środowisku poza szkołą. W sali lekcyjnej powinny być kąciki przyrody. Jeżeli w szkole nie ma warunków do prowadzenia hodowli roślin i zwierząt, trzeba organizować dzieciom zajęcia w ogrodzie botanicznym, w gospodarstwie rolnym itp.

11. Zajęcia komputerowe należy rozumieć dosłownie jako zajęcia z komputerami, prowadzone w korelacji z pozostałymi obszarami edukacji. Należy zadbać o to, aby w sali lekcyjnej było kilka kompletnych zestawów komputerowych z oprogramowaniem odpowiednim do wieku, możliwości i potrzeb uczniów. Komputery w klasach I-III szkoły podstawowej są wykorzystywane jako urządzenia, które wzbogacają proces nauczania i uczenia się o teksty, rysunki i animacje tworzone przez uczniów, kształtują ich aktywność (gry i zabawy), utrwalają umiejętności (programy edukacyjne na płytach i w sieci), rozwijają zainteresowania itp. Uczniom klas I-III należy umożliwić korzystanie ze szkolnej pracowni komputerowej. Zaleca się, aby podczas zajęć uczeń miał do swojej dyspozycji osobny komputer z dostępem do Internetu.

12. Język obcy nowożytny Zalecane jest organizowanie dzieciom również pozalekcyjnych form nauki języka obcego nowożytnego, np. zajęć w szkolnym klubie, spotkań czytelniczych w bibliotece, seansów filmowych w świetlicy szkolnej itp.

13. Edukacja muzyczna. Oprócz zajęć typowo muzycznych zaleca się włączanie muzyki do codziennych zajęć szkolnych jako tła tematu przy organizacji aktywności ruchowej, w celu wyciszenia itp.

14. Wychowanie fizyczne. Zaleca się, aby zajęcia z dziećmi prowadzone były na boisku, w sali gimnastycznej itp. Czas realizacji tego obszaru kształcenia ma być przeznaczony na rozwijanie sprawności fizycznej uczniów.

15. Etyka. Ze względu na specyfikę dziecięcego rozumowania, w trakcie zajęć z etyki zaleca się analizę zachowania postaci literackich (z baśni, bajek, opowiadań itp.), filmowych i telewizyjnych. Uniknie się wówczas kłopotów wychowawczych wynikających z nadmiernej, nieuzasadnionej i pochopnej nieraz krytyki wydarzeń z udziałem rówieśników.

16. Doceniając rolę edukacji zdrowotnej, treści z tego zakresu umieszczono w wielu obszarach kształcenia, np. w obszarze wychowania fizycznego, edukacji przyrodniczej i edukacji społecznej. Ze względu na dobro uczniów, należy zadbać, aby rozumieli oni konieczność oraz mieli nawyk dbania o zdrowie swoje i innych. Powinni także wiedzieć, do kogo zwrócić się w razie konieczności udzielania pierwszej pomocy.

17. Każde dziecko jest uzdolnione. Nauczyciel ma odkryć te uzdolnienia i je rozwijać.
W trosce o to, aby dzieci odczuwały satysfakcję z działalności twórczej, trzeba stwarzać im warunki do prezentowania swych osiągnięć, np. muzycznych, wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych.

18. Odpowiednio do istniejących potrzeb szkoła organizuje:
1) zajęcia opiekuńcze zapewniające dzieciom interesujące spędzanie czasu, przyjazną atmosferę i bezpieczeństwo;
2) zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych oraz uczniów mających trudności w nauce.