Metoda ośrodków pracy i jej znaczenie w edukacji

We współczesnym świecie rośnie liczba dzieci, które z różnych przyczyn nie mogą realizować stawianych przed nimi wymagań, zadań wychowawczych i dydaktycznych. Konsekwencją tych faktów jest stale rosnące znaczenie prowadzonych w szkole działań rewalidacyjnych. Najważniejszą rolę w całokształcie tych oddziaływań na dziecko upośledzone umysłowo odgrywają metody nauczania.
Dokonująca się w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych transformacja ustrojowa, dotyczyła także procesów edukacyjnych dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu lekkim w zakresie celów, treści oraz metod nauczania. Najczęściej pojawiającym się pytaniem stawianym przez nauczycieli szkół specjalnych jest - jak uczyć?, jakiego zasobu wiedzy udzielać, aby pomóc tym dzieciom w zrozumieniu otaczającego świata?, w jaki sposób kształtować aktywność poznawczą uczniów i satysfakcję z osiągniętych sukcesów szkolnych?
W szkolnictwie specjalnym najbardziej popularną i niemal powszechnie stosowaną metodą na pierwszym etapie kształcenia uczniów jest metoda ośrodków pracy. Stanowi ona wspaniały warsztat pracy, nie ma w niej czasu na bierność, wręcz odwrotnie - wymaga stałego badania, poszukiwania, rozwijania pomysłowości.
Jako nauczyciel pracujący z dziećmi w klasach I-III stosuję tę metodę na co dzień.Metoda ośrodków pracy spełnia wszystkie założenia kształcenia zintegrowanego i znakomicie wpisuje się w nowy wizerunek polskiego systemu edukacji. Dzieci w młodszym wieku szkolnym postrzegają świat całościowo. Nowocześnie pojmowana edukacja wczesnoszkolna powinna ułatwiać im poznawanie przedmiotów i zjawisk możliwie wszechstronnie. Metoda ośrodków pracy jako jedna z metod nauczania łącznego wprowadza opracowanie bliskich dzieciom zjawisk występujących w ich otoczeniu,z tym,że zakres tych zjawisk ulega stopniowemu poszerzaniu. Wszechstronne poznanie każdego zjawiska dokonuje się poprzez: zajęcia wstępne, obserwację, opracowanie - przeróbkę umysłową zebranego materiału, ekspresję oraz zajęcia końcowe.
Nauczanie całościowe jako przeciwieństwo nauczania przedmiotowego ma swoje źródło w metodzie ośrodków zainteresowań Owidiusza Decrolyego. Był on belgijskim lekarzem, psychologiem i pedagogiem. Założył w 1901 roku w Brukseli Instytut Kształcenia Specjalnego dla Dzieci Anormalnych, gdzie opracował swoją metodę. W metodzie tej swoista była organizacja dnia - nie było lekcji odpowiadających poszczególnym przedmiotom nauczania. Treści z różnych dziedzin były zgrupowane wokół tematu dziennego ośrodka zainteresowań i realizowane w etapach: obserwacja, kojarzenie w czasie i przestrzeni, wyrażanie. Dzieci nie korzystały z żadnych podręczników, a istotnym źródłem dla każdego ucznia był dzienniczek obserwacji.
Wnikliwa analiza założeń metody ośrodków zainteresowań pozwala stwierdzić, że jest to bez wątpienia oryginalny system dydaktyczno - wychowawczy, którego ideą było przygotowanie dzieci do życia przez życie. Podstawa opracowania programu była wszechstronna znajomość dziecka, jego zainteresowań oraz środowiska, w jakim zdobywa doświadczenia. Szczegółowe treści programowe wiązały się z potrzebami dzieci i ze środowiskiem.
Na grunt polski przeniosła ją i adaptowała wybitna pedagog Maria Grzegorzewska. Metoda ta początkowo dość ściśle opierała się na metodzie zainteresowań Decrolyego, lecz stopniowo była dostosowywana do potrzeb polskiego szkolnictwa.
Do podstawowych założeń rodzimej metody ośrodków pracy należy zaliczyć:
- zapewnienie każdemu dziecku optymalnego wszechstronnego rozwoju psychofizycznego zgodnego z jego wiekiem, którego celem jest przekazanie mu rzetelnej wiedzy o otoczeniu i moralne wychowanie oparte na uspołecznieniu,
- ukształtowanie aktywnej postawy u dziecka zmierzającej do ciągłego pokonywania trudności, doskonalenie siebie, swojej wiedzy i umiejętności,
- zapoznanie dziecka ze współczesnym życiem i otoczeniem oraz najważniejszymi przemianami społecznymi,
- wyłączenie nauczania przedmiotowego na rzecz nauczania całościowego,
- przyjecie za fundament opracowywania tematów ośrodków pracy oraz przechodzenie od konkretów do myślenia abstrakcyjnego.
Warto w tym miejscu podkreślić fakt, iż w tym rozumieniu metoda ośrodków pracy nie jest tylko metodą nauczania i wychowania, ale także metodą terapii pedagogicznej i metodą organizowania środowiska rewalidacyjnego.
Metoda ośrodków pracy niesie ze sobą także rewalidacyjne wartości, głównie poprzez to, że daje możliwość dostosowania pracy do indywidualnych możliwości dziecka. Jest realizowana przy różnego rodzaju schorzeniach, a pomimo to pozwala jednostce odczuć własna wartość i przydatność w otoczeniu.
Na zakończenie pragnę podkreślić, iż metoda ośrodków zainteresowań była bardzo trudną i nowatorską metodą, wymagającą od nauczycieli wysiłku, przygotowania merytorycznego oraz pomysłowości. Metoda była znana i stosowana w całej Europie, ale spotykała się też z krytyką. Zarzucano jej zbyt mocne akcentowanie pozycji dziecka, jego potrzeb i praw, a zbyt mało miejsca poświęca się na kształtowanie obowiązkowości i systematycznej pracy.