Panika - jak sobie z nią radzić

„Nie wpadaj w panikę!”

Często słyszymy, lub czytamy takie lub podobnie brzmiące słowa.
Co to takiego jest panika? Zaczynając pisać pracę na temat paniki, myślałam, że jest to niezbyt poważny problem i można na ten temat napisać tylko kilka słów. Jednak czym więcej czytałam opracowań w internecie, opracowań książkowych coraz więcej dowiadywałam się na ten temat i zaczęłam pisać. (zmienić)
Panice może towarzyszyć wiele okoliczności, doznań i zachowań. Czytając na temat paniki zrozumiałam jak mało ludzie o niej wiedzą myląc ją z innymi chorobami i pogłębiając strach w sobie i bliskich, nie mówiąc już o osobach towarzyszących jej podczas zagrożenia. Osoba taka jest „zapalnikiem” wywołującym wybuch. Panika i towarzyszący jej paniczny lęk towarzyszy większości osób podczas zagrożenia życia, podczas ciągłych informacji o rozprzestrzenianiu się chorób, o zachwianiach ekonomicznych mimo, że nie chorują na tę przypadłość.

Co towarzyszy panice?

Człowiekowi od samego początku towarzyszyły różne rodzaje zagrożeń. W miarę rozwoju cywilizacji i postępu technicznego zmienił się charakter i skala zagrożenia. Można powiedzieć, że zagrożenia naturalne nie zmieniły swojego charakteru. Trzęsienia ziemi, huragany, powodzie, wybuchy wulkanów, pożary towarzyszyły człowiekowi od zawsze i miały ten sam charakter. Zagrożenia techniczne zmieniały swój charakter i zasięg w miarę rozwoju techniki, zagospodarowywania terenów, wykorzystywania coraz to nowych rozwiązań technologicznych. Liczba zagrożeń jest bardzo duża. Związane są z czyjąś tragedią, nieszczęściem, utratą życia, zdrowia czy dobytku.
Sytuacje kryzysowe są nieuniknione, co oznacza, że prędzej czy później każdy z nas może się w takiej sytuacji znaleźć. Brak stosownej wiedzy i doświadczenia skutkuje tym, że w przypadku zagrożenia traci się rozsądek i możliwości racjonalnego zachowania w konkretnej sytuacji. Dlatego bardzo istotne jest poznanie charakteru zagrożenia, sposobów jego powstawania i opracowania działań zapobiegających zdarzeniu lub zmniejszających jego skutki. Opracowano etapy działań chroniących przed zagrożeniami:
zapobieganie, czyli nie dopuszczenie do powstania zagrożenia, albo do ograniczenia jego skutków przez co zwiększenie bezpieczeństwa;
przygotowanie, polega na ocenie zagrożeń i podjęcia działań ratowniczych;
reagowanie, polega na zabezpieczeniu rannych, ewakuacji, szacowanie strat;
odbudowa, polega na usuwaniu szkód, dezynfekcja, przywróceniu warunków do zamieszkania,
Etapy te są związane z zarządzaniem kryzysowym, tj. działaniami mającymi na celu realizację takich przedsięwzięć, które zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia określonego zagrożenia. Żeby działania te były skuteczne należy poznać dokładnie zagrożenie, ocenić jego charakter i ewentualne skutki. Należy odpowiednio wcześnie ostrzec ludność, aby zapobiec panice podczas występowania danego zagrożenia. Jednym z podstawowych przedsięwzięć w zakresie ochrony przed skutkami zagrożeń jest funkcjonowanie systemu monitoringu oraz wczesnego ostrzegania.

Sytuacjom kryzysowym wszelkiego rodzaju towarzyszą:
EMOCJE
LĘK
TREMA
PANIKA , a wszystko to sprowadza się do konkretnego ZACHOWANIA LUDZI w danej sytuacji zagrożenia.
Aby dokładnie zrozumieć ten problem należy zdefiniować kilka pojęć:
PANIKA to nagły niepohamowany i nieuzasadniony strach , który ogarnąć może jednostkę jak i zbiorowość ludzką. Panikę tłumu wyjaśnia się mechanizmem zaraźliwości tzn. jedna osoba przekazuje swoje doznania paniczne na inne osoby. Tłum taki cechuje się pobudzeniem emocjonalnym, oddaleniem niebezpieczeństwa.
Panika wybucha niekiedy w sytuacji braku zagrożenia, może ją spowodować złudzenie pojawienia się zagrożenia, samo hasło np.: „pożar” może wywołać panikę.

EMOCJE termin trudny do zdefiniowania, pochodzi z łac. emovere, co tłumaczy się jako poruszać, pobudzać, podniecać. Nazywa się tym terminem stany doświadczane przez człowieka, czyli strach, przerażenie, wściekłość.
ZACHOWANIE obserwowalna aktywność jednostki w stosunku do określonego otoczenia.
LĘK uczucie niepokoju, napięcia, zagrożenia połączone z zaburzeniem koncentracji, zwężeniem pola spostrzegania, myślami natrętnymi. Lęk powiązany jest ze strachem, ponieważ strach jest reakcją na niebezpieczeństwo widoczne, a lęk towarzyszy tym reakcjom.
ZAGROŻENIE zjawisko wywołane działaniem sił natury bądź człowieka, które powoduje że poczucie bezpieczeństwa maleje bądź znika całkowicie.
TŁUM to wielka liczba ludzi zwarta przestrzennie wykazująca w działaniu efekt całości.
Panika ma wiele form i postaci W swojej całej rozpiętości jest doświadczeniem ekstremalnej trwogi o swoje życie, która występuje bez powodu, a w każdym razie bez przyczyny, która by uzasadniała aż takie przerażenie. W czasie napadu paniki uczuciu przerażenia zawsze towarzyszą liczne objawy somatyczne. Objawy te są często burzliwe i mogą przypominać chorobę serca albo układu oddechowego. W rzeczywistości panika zaburza funkcjonowanie całego organizmu. WSTAWIĆ
Do specyfiki paniki należy nagłe pojawienie się niepokojących objawów i wyjątkowość przeżyć. Wiele osób po napadzie paniki mówi, że czegoś takiego nigdy wcześniej nie doznało. Mówią, że ich myśli i wyobrażenia dążyły do granicy życia i przewidywanego szaleństwa. Przeżycia z czasu napadu paniki zostają na długo w pamięci i podtrzymują niepokój przed nawrotem choroby.
W literaturze często spotyka się informację, że napad paniki trwa 30-60 minut. Może jednak trwać znacznie dłużej gdy słabnie i nasila się. Panika, napad lęku występuje jeden raz u około 9% osób w całej populacji.
Emocje nie idą w parze z rozumem. Są przeciwstawne. Emocje zaburzają logiczne i racjonalne myślenie. Rozum to zjawiska związane z procesami myślenia. Towarzyszy mu logiczne wnioskowanie i wysiłki które prowadzą do najlepszych rozwiązań. Emocje często prowadzą do zachowania i myślenia nie zawsze optymalnego którego człowiek później żałuje. Mogą być szkodliwe dla danego człowieka i dla innych ludzi którzy także żyją wspólnymi emocjami w danej chwili. Ludzie w panice przeciskają się przez zbyt wąskie przejścia, trema zaburza wykonanie czynności, nerwowość zmniejsza precyzję ruchu, a wściekłość prowadzi do dziecinnego zachowania i burzy harmonię społeczną. Trema jest wyrazem bezradności, która sprzyja słabości i jest impulsem do ucieczki w obliczu niebezpieczeństwa. Tutaj zaczyna się aspekt biologiczny. Nagłe przyspieszenie akcji serca powoduje zwiększony dopływ krwi do mięśni, kosztem ukrwienia narządów w jamie brzusznej w których odczuwana jest CZCZOŚĆ? i kosztem skóry, która staje się blada. Szybki i głęboki oddech prowadzi do podwyższenia zawartości tlenu we krwi. Wydzielany pot chłodzi organizm, mięśnie tężeją i zaczynają drżeć. System wydzielania wewnętrznego przygotowuje się do katabolizmu, czyli spalania związków organicznych w wyniku czego wydziela się energia niezbędna do działania organizmu. Działanie to opiera się na aktywności umysłowej, która sprowadza się do planowania ucieczki (działania zabezpieczającego siebie), kiedy plany zamieniają się w działanie, w czynność tę wkładane są wszystkie siły.
Emocje są korzystne dla danego gatunku ponieważ zabezpieczają go przed wyginięciem. Jest to mechanizm przystosowawczy, który rozwinął się w procesie ewolucji, by ułatwić ucieczkę przed śmiertelnym zagrożeniem. Pełnią funkcję przystosowawczą przy radzeniu sobie z zagrożeniami. Emocjom towarzyszy strach, lęk, którym towarzyszy ucieczka. . Lęk występuje przed działaniem jakiegoś bodźca , natomiast strach występuje po działaniu tegoż bodźca. Strach i lęk może występować w formie ataków paniki. Naturalnie występujące ataki paniki mogą być wywołane przez jakieś wydarzenia, np.: kłótnia, problemy w pracy, poprzez wyobrażenie sobie zagrożenia i strachu. ( 1)
Duży wpływ na zachowania ludzi ma grupa, czyli dwie lub więcej osób, które na siebie nawzajem wpływają, wpływają na swoje postępowanie. Zauważono, że obecność innych ludzi pobudza nasze fizjologiczne dobrze opanowane działania. Wpływa na nas pobudzająco. Do dobrze znanych i przyswojonych zachowań. Obecność innych ludzi wpływa na nasze zachowania dodatnio, a czasami ujemnie. Obniża sprawność wykonywania zadań słabo opanowanych. W grupie ludzie tracą poczucie własnej, odrębnej tożsamości i zachowują się niezgodnie z cenionymi dotychczas przez nich wartościami. Zachowujemy się niezgodnie z normalnie uznawanymi wartościami. Proces ten nosi nazwę deindywidualizacji. Wykonujemy czynności, które wykonuje tłum, a których nie wykonalibyśmy lub zastanowilibyśmy się przed ich wykonaniem będąc sam na sam z danym przypadkiem. Robimy rzeczy ,o które byśmy nigdy siebie nie podejrzewali. (2)
Na zachowanie tłumu nie ma wpływu wykształcenie, czy stopień rozwoju umysłowego. Decydują o nim uczucia i instynkty. Tłum kieruje się uczuciami, a nie rozumem. Tłum wykazuje niezwykłą łatwość ulegania wpływom. Uczucia rozchodzą się z niezwykłą szybkością. Ludzie w tłumie wykazują instynkt stadny i kierują się bezmyślnie zachowaniem innych osób. Nie poszukują drogi ucieczki na własną rękę, podążają za innymi. Dążenie do szybkiego opuszczenia zagrożonego miejsca jest silniejsze niż dążenie niż dążenie do unikania kolizji z innymi. Ludzie zaczynają się tratować wzajemnie podczas gdy inne wyjścia ewakuacyjne są nieużywane.
Stres, lęk, emocje są podstawą określonego zachowania, które w sytuacji zagrożenia objawia się paniką, czyli niepohamowanym lękiem o skrajnie silnym natężeniu. Panikę wywołują właśnie sytuacje kryzysowe. Może ona dotknąć jednostki, ale jeżeli jednostek jest wiele w tym samym miejscu zagrożenia reakcja ta rozprzestrzenia się na wszystkie jednostki, czyli tłum. Dogodną sytuację do jej powstawania stwarza również nieoczekiwane zagrożenie bezpieczeństwa znacznej liczby ludzi znajdujących się w pomieszczeniach zamkniętych.
Na zachowanie ludzi ma wpływ również stres. Stres to niespecyficzna reakcja organizmu na stawiane przed nim zadania, przy czym poradzenie sobie z jakimś zadaniem traktowane jest w tym wypadku dosyć szeroko. Stres stanowi nieodzowny element ludzkiej kondycji, wywoływany jest przez każdą nowa sytuację oraz zadanie. Nie jest możliwa sytuacja, aby przejść przez życie nie odczuwając żadnych stresów. Stres posiada również pozytywny aspekt: pomagając pokonywać przeszkody, zwiększając energię oraz mobilizując do działania. Czasami bywa odmienny i długotrwały, wywołując negatywne skutki, w tym: apatię, niepokój, brak zdolności własnego działania. Granica pozytywnego i negatywnego oddziaływania stresu zależy od cech charakteru, osobowości, również od doświadczeń oraz sytuacji życiowej. Z negatywnymi skutkami stresu należy walczyć.
Czynniki wywołujące stres można podzielić na:
zewnętrzne związane ze zbyt dużą presją środowiska
wewnętrzne związane z kompleksami, przesądami
Ludzie w różny sposób reagują na stres. Reakcje te można podzielić na:
reakcje fizjologiczne: bóle głowy, zwiększona mobilizacja układu nerwowego, podwyższony poziom adrenaliny, palpitacja serca, wzrost ciśnienia krwi
zmiany w zachowaniu: obgryzanie paznokci, nadużywanie alkoholu, nadpobudliwość, zaburzenia snu, unikanie kontaktów towarzyskich
reakcje psychologiczne: stany depresyjne, lęk, smutek, irytacja, rozczarowanie sobą oraz życiem
zmiany zachodzące w myśleniu: zapominanie, negatywne myślenie, utrudniona koncentracja
Należy radzić sobie ze stresem ponieważ podczas długotrwałego działania psychika człowieka się „niszczy”, czego następstwem jest depresja i związane z nią negatywne skutki. Sposobów radzenia sobie ze stresem jest wiele. Są to m.in.:
utrzymywanie kontaktów z naturą
poświęcenie sobie większej ilości wolnego czasu,
rozmowa z osobą wykazującą chęci, aby nas wysłuchać
uprawianie sportu
zdrowe odżywianie
właściwe gospodarowanie czasu
zaprzestanie troski o rzeczy na które nie ma się wpływu
akceptacja samego siebie
Z paniką jest związane zachowanie, a zachowanie związane jest z działaniem. Pojęcie „działanie” pochodzi od terminu „działać” i oznacza: robić coś lub dla kogoś. „Działanie” jest procesem w którym występuje zespół czynności i zachowań intencjonalnych jednostki lub grupy osób. „Działanie” jest najistotniejszym przejawem zachowania człowieka, których celem jest przystosowanie się do otoczenia lub zmian tego otoczenia.(3) W socjologii występuje termin „zachowanie społeczne” definiowane jest jako aktywność jednostki lub grup społecznych w obrębie danej rzeczywistości społeczno – kulturowej. „Zachowanie społeczne” pochodzi od terminu „zachowanie” ponieważ każda forma działania jest jest przejawem określonego zachowania. Zdaniem W. Okonia „zachowanie jest świadomym działaniem człowieka regulującym jego stosunek do społeczeństwa w obrębie wytworzonej przezeń kultury, jej norm, wzorów osobowych i kontroli społecznej”.(4)

Nie ulega dziś żadnej wątpliwości, że człowiek niszcząc przyrodę zniszczyć może sam siebie i innych ludzi. Zachowanie człowieka wobec środowiska przyrodniczego, w którym żyje jest egoistyczne i mało świadome.
Zachowanie społeczne jednych osób wobec innych może przejawiać się poprzez izolowanie się od innych, obojętnością wobec innych, negatywną postawą, aż w końcu na współpracy z innymi.
Zachowaniom lękowym towarzyszą pojęcia „lęk”, „lękać się”rozumiane są jako przykre uczucie, przeżycie pojawiające się w świadomości człowieka pod wpływem niepewności, obawy zagrożenia przed nieznanym, brakiem wyjścia z trudnej sytuacji. Lęk wywołuje niepokój psychiczny. Niepokój ten powstaje na skutek zaistniałego lub mającego zaistnieć wydarzenia wobec którego człowiek czuje się bezkarny i bezsilny. Lęk człowieka jest zjawiskiem normalnym, naturalnym i sam w sobie nie jest zjawiskiem patologicznym, gdyż towarzyszy nam od początku naszego życia. Jest reakcją na bodźce zagrażające naszemu życiu lub reakcją na przypuszczalne pogorszenie statusu życiowego. Przyczyn lęków i zagrożeń jest wiele. Można je ująć w grupy np.:
lęki katastroficzne, związane z powodziami, trzęsieniami ziemi, suszą, ostrą i długą zimą;
lęki ekologiczne, związane z degradacją środowiska;
lęki militarne, związane z nagromadzeniem w różnych państwach arsenałem zbrojeniowym;
lęki wojenne, związane z walkami zbrojnymi i obawą przed ich rozprzestrzenieniem na cały świat;
leki ekonomiczne, związane z koncentracją dużych majątków i obawa przed ich utratą;
lęki społeczne, związane z rozszerzaniem się narkomanii, alkoholizmu, chorób;
Obserwując dzisiejszy świat i życie ludzi w społeczeństwie można stwierdzić, że lęki będą coraz bardziej narastać.
Walka z lękiem i zagrożeniem jest bardzo trudna, gdyż każdego dnia do naszej świadomości docierają różnego rodzaju informacje o zagrożeniach i „niepewności jutra”. Z lękiem musi walczyć każdy z nas na swój indywidualny sposób. Przede wszystkim należy przeanalizować zagrożenie na ile jest ono niebezpieczne i w jakim stopniu może nam zagrażać. Należy unikać dyskusji na tematy lękotwórcze, ani też zastanawiać się „na zapas” nad tym , „co to będzie, jeśli...?”. W sytuacjach autentycznego zagrożenia trzeba szukać różnych możliwości wyjścia z trudnej sytuacji, zamiast ją przeżywać i potęgować wizje katastroficzne. We wszystkich sytuacjach lękowych i zagrożeniowych należy zawsze zachować „zimną krew”. Rozum powinien panować nad emocjami lękowymi. (5)
Nie łatwo jednak jest radzić sobie z lękami z którymi połączone jest zachowanie człowieka. W obliczu szerzącej się wokół nas agresji i terroryzmu konieczna jest znajomość zachowań ludzkich w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia człowieka. Nie wystarczy wiedzieć jak należy postępować w przypadku pożaru czy nagłego wypadku.
Samo powiadomienie odpowiednich służb nie wystarcza.
Coraz częściej zaskakiwani jesteśmy znienacka i mamy problemy z prawidłowym reagowaniem pomimo posiadanych wiadomości i umiejętności. Dochodzi w takich przypadkach do lękowego zachowania czyli paniki. Dlatego konieczne jest łączenie wiedzy teoretycznej z praktyką.
Zachowanie człowieka jest formą przejawiania jego aktywności i wyraża się w działaniu i czynnościach, które mają zorganizowany i celowy charakter, są ukierunkowane na osiągnięcie konkretnego celu. Takie zachowania obserwujemy w sytuacjach normalnych, gdy nie zostaje zakłócona stabilność życia codziennego. Natomiast w sytuacjach trudnych, zwłaszcza wobec zagrożenia osobistego, zachwianiu ulegają relacje między rzeczywistym zachowaniem, a racjonalnym zachowaniem człowieka. Przybiera ono postać zachowania zdezorganizowanego.
Funkcjonujemy w określonym środowisku przyrodniczym i społecznym wywierającym istotny wpływ na nasze zachowanie, a charakteryzującym się zmiennością. Mamy różne potrzeby, dążenia, różne doświadczenia. Odbieramy naszą aktualną sytuację zewnętrzną przez pryzmat sytuacji przyszłych i oczekiwanych. Wszystko to wywiera znaczący wpływ na nasze zachowania.
Mówiąc o zagrożeniach mamy na uwadze zagrożenie ludzkiego życia lub zdrowia oraz tych elementów materialnego środowiska człowieka, które decydują o jego dalszej egzystencji. Sytuacja zagrożenia występuje najczęściej w połączeniu z innego rodzaju sytuacjami trudnymi, takimi jak: przeciążenia, utrudnienia, sytuacje konfliktowe. Bywa też, że mamy do czynienia z zagrożeniem urojonym, ale jego wpływ na zachowanie człowieka jest mniejszy niż podczas zagrożenia realnego.
Reakcja człowieka wobec zagrożenia uzależniona jest od jego zdolności i dostosowania się do występujących zjawisk czy sytuacji. Czynnikami decydującymi będą wiek, płeć, wiążąca się z nimi sprawność fizyczna, a także zmęczenie, wyczerpanie, stan po spożyciu używek. Do czynników psychologicznych zaliczamy cechy takie jak: nadwrażliwość, uzależnienie od innych, hipochondria.
Wśród czynników mających wpływ na naszą odporność na stres ma powtarzające się zagrożenie. Jednakże stwierdza się, że doświadczenia wynikające z ponownego znalezienia się w sytuacji zagrożenia nie zawsze wywierają większy wpływ na rozsądne postępowanie, a przeciwnie, jest to niekiedy czynnik sprzyjający popadaniu w panikę. Pozytywny wpływ ma natomiast zapoznanie człowieka z zasadami postępowania i sposobami ratowania, które w sytuacji zagrożenia wyzwolą działania celowe i pozwolą na poradzenie z nią sobie, a zatem będą źródłem pozytywnych doświadczeń.
Warto zwrócić uwagę na fakt, iż np.: kontakt z lotnymi i stałymi produktami spalania może obniżać sprawność ofiary, jak i ratownika. Znane są przypadki zachowań irracjonalnych np.: człowiek wyrywa poręcz, wyrywa drzwi z zawiasów, powraca do płonącego budynku. Występują również zachowania prymitywne np.: skakanie ze znacznej wysokości z palącego się budynku.
Przeciwieństwem tych zachowań mogą być zachowania przypominające zahamowania , zobojętnienia, odrętwienia czy nawet utraty świadomości, co utrudnia kontakt z zagrożeniem, uniemożliwia wycofanie ze sfery zagrożenia.
Na zachowanie człowieka znaczny wpływ wywiera obecność innych osób, które także są zagrożone i pod wpływem stresu. W warunkach zagrożenia ludzie przejawiają nadmierną ruchliwość, inni rozładowują napięcia poprzez żywe, impulsywne mówienie, u innych pojawia się zahamowanie ruchowe.
Niektóre z zachowań nie wywierają istotnego wpływu na przebieg działań ratowniczych , inne wywierają wpływ szkodliwy. Jest to wielka niewiadoma, bo nie możemy przewidzieć tego jakie zachowania będą manifestowane, w jakim stopniu stanowić mogą utrudnienia w działaniach.
Swoistymi zachowaniami są zachowania instynktowne, których przykładem może być chowanie się dzieci podczas pożaru w różnych kryjówkach (np.: w szafach, pod łóżkami), taki objaw występuje również u dorosłych, którzy szukają schronienia w otoczeniu, często przy niewłaściwej ocenie sytuacji (np.: chowanie w toaletach, piwnicach), szukanie fizycznej bliskości drugiego człowieka, otaczanie troską osób bliskich (np.: osłanianie własnym ciałem). Takie zachowanie staje się śmiertelną pułapką dla tych ludzi. Można zaobserwować także powroty ludzi do palących się mieszkań, pomieszczeń, kierujących się chęcią zabrania czegoś, co przedstawia dla nich w danej chwili jakąś wartość.
Zachowania ludzi są różne w zależności od zaistniałego zdarzenia, które spowodowało poczucie zagrożenia życia lub zdrowia. Wyróżnia się trzy fazy:
I faza: obserwujemy ja od momentu zagrożenia i trwa do czasu, gdy akcja ratunkowa zaczyna przybierać zorganizowany charakter i możliwe jest ograniczenie rozwoju zagrożenia. Człowiek w tym czasie jest zdezorientowany, strach przeradza się w przerażenie. Objawia się to: ciągłym mówieniem, drżeniem ciała, bieganiem bez celu, niepohamowanym śmiechem, bladością lub czerwienieniem się, biegunką. Po otrzęsieniu się z pierwszego szoku występuje dążenie do zorientowania się w sytuacji i podjęciem prób wydostania się z miejsca zagrożenia. Po chwilowym opamiętaniu człowiek stara się łączyć z innymi osobami w grupę licząc na wzajemną pomoc w działaniach ratunkowych. Wówczas ujawniają się ochotnicy zdolni do przewodzenia innymi, stając się nieformalnymi przywódcami. Wokół nich gromadzą się inni, by pod ich kierownictwem podjąć określone działania ratunkowe. Jednak część osób zachowuje bierność i stwarza trudny do opanowania tłum. Następnie spośród tego chaosu wyłania się powoli odpowiednio zorganizowana akcja ratownicza. Ludzie zaczynają skutecznie przeciwstawiać się zagrożeniu i mogą już ograniczać dalszy jego rozwój. W końcu tej fazy ludzie zaczynają panować nad sytuacją. Wiele zależy od tego czy człowiek potrafi opanować emocje, ocenić swe położenie i dostrzec szansę ratowania samego siebie, innych ludzi, bądź ważne dla niego dobra materialne.
II faza: to okres całkowitej likwidacji zagrożenia i ostatecznego usuwania jej skutków. W tej fazie najtrudniej jest włączyć ludzi obecnych na miejscu zdarzenia do końcowych działań. Dotyczy to także ratowników zmęczonych fizycznie i psychicznie. Zatem im większą będziemy posiadać wiedzę na ten temat tym skuteczniej zadziałamy w sytuacji trudnej dla nas samych i ludzi w naszym otoczeniu.(6)

Ważny jest „pierwszy głos” w tłumie, szybkie przejęcie kontroli przez przywódcę, energicznego, umiejącego narzucać swoje przekonanie. Bez przywódcy tłum zmienia się w chaotyczne zbiorowisko. Tłum podporządkowuje się ludziom w mundurze oraz ludziom ze swojego grona.
Przykładowe wskazania w postępowaniu z tłumem:
NIE można kierować wezwań ogólnie do tłumu (brak reakcji)
NALEŻY wyselekcjonować z najbliższego otoczenia osobę w mundurze lub osobę najbardziej aktywną
NALEŻY wydawać polecenia patrząc w oczy
NIE można uspokajać tłumu słowami: „cisza”, „spokój”
NALEŻY głośno i wyraźnie wydawać konkretne polecenia

W tym momencie musimy sobie zadać pytanie: dlaczego organizm człowieka tak drastycznie reaguje? Odpowiedź na to pytanie uzyskałam po przeczytaniu książki Rogera Bakera „Strach i paniczny lęk – mity, a rzeczywistość”.
Ludzki organizm jest tak skonstruowany, aby nas chronić i pomagać radzić sobie z przykrościami. Skaleczenie palca - powstaje strupek, zjedzenie nieświeżego produktu – obrona przez wymioty, zachorowanie na choroby wirusowe – produkcja przeciwciał i wysoka temperatura; to tylko „szczypta” przykładów na reakcje obronne organizmu przed czymś co mu szkodzi i ochrona przed śmiercią. Organizm to niesamowita machina obronna, która pracuje dla nas nawet wtedy, gdy dzieje się z nami coś złego.
Reakcje lękowe to także jedne z automatycznych reakcji obronnych organizmu. Posłużę się przykładem z książki Rogera Bakera (choć jest to przykład, z którym większość z nas miało do czynienia). Otóż, wyobraźmy sobie, że idziemy ulicą i nagle podbiegają do nas dwa duże psy skacząc i warcząc. Z pyska cieknie im ślina, a na ulicy nie ma nikogo kto mógłby nam pomóc. Wtedy nie zastanawiamy się co moglibyśmy zrobić, by się uratować, nie rozumujemy: „To pies. On warczy. Gryzie moją rękę. Jestem w niebezpieczeństwie. Muszę podjąć jakieś działania, by się ratować. Co mam robić? Myślę, że najlepsze rozwiązanie to brać nogi za pas.” W ten sposób nie analizujemy sytuacji, ponieważ psy zagryzłyby nas na śmierć. Nasz organizm reaguje automatycznie i bardzo szybko. Do krwi wydzielana jest adrenalina, serce wali nam jak szalone, zlewa nas pot i zanim zdążymy pomyśleć co robić, uciekamy jak najszybciej potrafimy, albo podejmujemy walkę z psami na śmierć i życie. Ten strach jest reakcją, która ma nas ratować od zguby wyzwala w nas dodatkowe siły, które są niezbędne, by uciec przed zagrożeniem. Każdy element reakcji lękowej ma swoje uzasadnienie, nie jest szkodliwy, przeciwnie zapewnia nam ochronę:
SERCE- przyspiesza bicie.
Otóż narząd ten jest najważniejszy, gdyż pompuje krew, wraz z tlenem do wszystkich komórek, a w momencie zagrożenia do mięśni rąk i nóg. Te części ciała są najważniejsze, ponieważ pomogą nam wydostać się z miejsca zagrożenia.
ŻOŁĄDEK- organizm wycofuje krew z mniej ważnych części ciała, by odżywiać te, które są w tym momencie najistotniejsze. Dlatego pojawiają się mdłości i uczucie nudności. Jelita i pęcherz przygotowują się do wypróżnienia.
SKÓRA- krew wypływa ze skóry oraz palców rąk i nóg, by napłynąć do mięśni kończyn. Wygląda się blado i drętwieją nam zewnętrzne części ciała.
GŁOWA I OCZY- strach rozszerza źrenice, co jest wynikiem wydzielania w organizmie adrenaliny. To sprawia, że do oczu wpada więcej światła i pozwala na dokładniejsze widzenie na wypadek pojawienia się niebezpieczeństwa. Mięśnie, które ustawiają gałki oczne również się napinają, aby zapewnić nam lepsze widzenie.
ODDYCHANIE- panicznemu lękowi towarzyszy przyspieszony oddech, aby dobrze natlenić krew. Klatka piersiowa zaciska się, co jest powodem odczuwania bólu, napięcia. Jeśli jest za dużo tlenu( nie wykorzystaliśmy go) powoduje to odczucie lekkości, mrowienie palców.
DRŻENIE- jest skutkiem zbyt wysokiego stężenia adrenaliny we krwi. Adrenalina jest hormonem ucieczki i walki. Adrenalina przyspiesza bicie serca, wzrasta częstość oddechów, organizm ma za dużo tlenu, co powoduje ich drżenie.
POCENIE SIĘ- gruczoły także biorą udział w reakcji lękowej. Pocimy się albo odczuwamy fale zimna lub gorąca, co chroni nas przed przegrzaniem. Ślinianki wysychają powodując uczucie suchości.
NAPIĘCIE, UCZUCIE DŁAWIENIA I TRUDNOŚCI Z PRZEŁYKANIEM- wzmożona aktywność mięśni może powodować skurcze lub drżenie. Organizm nastawiony na obronę lub ucieczkę jest spięty.
NADWRAŻLIWOŚĆ- organizm jest wrażliwy i czujny zwłaszcza na dźwięki i światło.
Wszystkie te objawy cechują również ludzi, którzy cierpią na chorobowe napady paniki.
W szesnastowiecznej Francji nazwano je terreur paniqe. Pewien angielski pisarz w 1603 r zdefiniował napady paniki jako „nagłe, głupie lęki nie mające żadnej określonej przyczyny. W 1884 r Zygmunt Freud jako jeden z pierwszych dokładnie je opisał. Zaczęto podchodzić poważnie do tej choroby dopiero w dwudziestym wieku. W1980 r American Psychiwtric Associaton ( Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne) umieściło „napady paniki” w swoim Podręczniku Diagnostyczno-Statystycznym, który służył do diagnozy problemów emocjonalnych. Podręcznik ten podaje, że napady paniki mogą obejmować trzynaście doznań:
1.trudności w oddychaniu
2.zawroty głowy i omdlenia
3.przyspieszone bicie serca
4.drżenie
5.pocenie się
6.dławienie w gardle
7.uczucie nudności
8.poczucie odrealnienia
9.drętwienie
10.uderzenia gorąca
11.ból w klatce piersiowej
12.strach przed śmiercią
13.strach przed utratą zmysłów
Za napad paniki uznaje się nagłe wystąpienie czterech z tych odczuć przez okres dziesięciu minut.
Co wywołuje panikę?

Na panikę składa się wiele czynników, najczęstsze z nich to:
MIEJSCE – zatłoczony sklep, zatłoczony autobus, kościół, centrum miasta
SYTUACJA – pomieszczenie w którym nie widać wyjścia, ograniczenia czasowe (wyznaczony termin wizyty), brak w pobliżu osoby zaufanej.
ODCZUCIA - zmiana w odczuciach cielesnych ( lęk przed groźną nieuleczalną chorobą , tymczasem to objawy grypy)
Co to jest panika? Wyjaśnień jest wiele, ale po analizie każdego można powiedzieć, że panika jest doświadczeniem ekstremalnej trwogi o życie, która występuje bez powodu, a w każdym razie bez przyczyny, która by uzasadniała, aż takie przerażenie.
Panikę mogą wywołać zagrożenia rzeczywiste lub urojone spowodowane przez:
sytuację ekonomiczną,
katastrofy przyrodnicze lub ekologiczne,
sytuację polityczno-militarną,
pożary, katastrofy i awarie techniczne.

Podstawowe zasady pomocy psychologicznej
najczęściej w sytuacji kryzysowej pomocy psychologicznej udzielają nie profesjonaliści, ale świadkowie i współuczestnicy zdarzeń. Wszelkim takim działaniom powinno towarzyszyć zrozumienie, współodczuwanie, wysłuchanie i wspomaganie w uśmierzeniu niepokoju. Pomocne w realizacji tego zadania mogą być następujące nakazy:
CHROŃ: należy stworzyć warunki ochrony ofiar przed dalszym zagrożeniem i przed dalszym wystawieniem na urazowe przeżycia i bodźce. Należy zorganizować symboliczne schronienie lub miejsce bezpieczne. Należy chronić ofiary przed gapiami i przedstawicielami mediów.
KIERUJ: potrzebne jest w takiej sytuacji stanowcze kierowanie. Ocaleni mogą być oszołomieni lub znajdować się w szoku, mogą być rozkojarzeni. Należy kierować takich ludzi w miejsca jak najdalsze od tragedii.
ŁĄCZ: należy połączyć się z bliskimi ofiar i pomóc im dotrzeć do miejsc gdzie mogą otrzymać dodatkową pomoc.
DOSTRZEGAJ: należy zwracać szczególną uwagę na osoby pobudzone lub nie nawiązujące kontaktu z otoczeniem. Pomoc takim osobom powinna polegać na zapewnieniu bezpieczeństwa, wysłuchaniu lub podaniu odpowiednich leków.
ZAPEWNIJ POMOC DORAŹNĄ: pomoc psychologiczną lub medyczną.
Jak uchronić się przed paniką?
Wiedza na temat sytuacji kryzysowych, zasad bezpiecznego zachowania, procedur postępowania w sytuacjach kryzysowych, zasad bezpiecznego zachowania, procedur postępowania w sytuacjach ewakuacji, wiedzy psychologicznej jest niezbędna.
Ważne jest edukowanie dzieci od wczesnych lat edukacji i utrwalanie tej wiedzy przez okres dalszej nauki. W zakładach pracy powinny być organizowane szkolenia w tym zakresie. Im bogatszą wiedzą dysponuje człowiek o czekających go ewentualnych zdarzeniach, tym w jego świadomości i wyobraźni mniej „przypadkowości”, tym mniejsze prawdopodobieństwo wystąpienia lęku tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia racjonalnego sterowania jego zachowaniami. Istotne jest prowadzenie ćwiczeń i treningów w tym zakresie, aby formować czynności nawykowe.(7)

Bibliografia

Richard Stern "Fobie" Dom Wydawniczy Rebis Poznań 2001

Romuald Grocki "Vademekum zagrożeń" Dom Wydawniczy Bellona Warszawa 2003

Gustaw Le Bon "Psychologia tłumu" Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1994

Roger Baker "Strach i lęk paniczny" Wydawnictwo Jedność Kielce 2002

Włodzimierz Szewczuk "Encyklopedia psychologii" Wydawnictwo Fundacja innowacja Warszawa 1998

Arthur S. Reber, Emily S. Reber "Słownik psychologii" Wydawnictwo Naukowe Scholar Warszawa 2008

Douglas T. Kenrick, Steven L. Neuberg "Psychologia społeczna" Wydawnictwo psychologiczne gdańsk 2006