Gry, zabawy językowe i ćwiczenia kreatywne na lekcjach języka niemieckiego

„Gry, zabawy językowe i ćwiczenia kreatywne na lekcjach języka niemieckiego”

Opracowała: mgr Karolina Nalikowska-Piętka – nauczycielka języka niemieckiego
w Zespole Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego
w Dobrocinie

Praktyka, działanie, aktywność, samodzielność uczniów – to niektóre cechy mające charakteryzować współczesną szkołę. Praktyka poprzez działanie powoduje, że stopień zapamiętywania przyswajanej wiedzy wynosi od 75 do 90% (patrz: piramida uczenia, stożek doświadczenia Dale’a). Działanie powoduje, że uczeń może natychmiast wykorzystać zdobytą wiedzę.
Wśród różnych metod aktywizujących, za najbardziej skuteczną ze względu na stopień przyswajania treści uważane są gry i zabawy dydaktyczne.

Zanim przejdę do pojęcia gry dydaktycznej, należy na początku wyjaśnić pojęcie aktywizacji i metod aktywizujących.
Sam termin „metoda” pochodzi od greckiego słowa methodos i oznacza drogę, sposób postępowania. Stąd też przez metodę nauczania będziemy rozumieć systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający osiąganie celów kształcenia, inaczej mówiąc, jest to wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów (por. Okoń, 1995, s. 246). „Sposoby swej pracy z dziećmi i młodzieżą nauczyciel powinien dobierać w zależności od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauczania oraz celów i zadań dydaktycznych, które ma zrealizować w ciągu danej lekcji lub jednostki metodycznej” (Kupisiewicz, 2000, s.134). Natomiast metody aktywizujące – to grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego. Aktywizacja obejmuje więc „całokształt działań nauczyciela (przy czynnym uczestnictwie uczniów), złożonych z takich zabiegów metodycznych i metod nauczania (wspieranych w miarę potrzeby odpowiednimi środkami dydaktycznymi), które wywołują u uczniów aktywność, gdy jej oni jeszcze nie przejawiają, bądź przekształcają ją w aktywność o większym ładunku samodzielności” (praca pod red. E. Goźlińskiej, 1997, s.96).
W metodach aktywizujących:
1. akcent przeniesiony jest z programu nauczania na osobę uczącą się i rozwijanie jej kompetencji;
2. uczący się jest aktywnym podmiotem zdobywającym wiedzę drogą własnych doświadczeń i poszukiwań;
3. nauczyciel wspomaga uczącego się przez stwarzanie mu sposobności do doświadczeń, zaangażowania emocjonalnego czy samodzielnego przemyślenia problemu;
4. w grupie uczących się wykorzystywane są procesy dynamiki grupowej.
I chociaż nie ma strategii, metod czy technik nauczania jednoznacznie najlepszych, to praktyka pokazuje, że metody aktywizujące cieszą się w dzisiejszych czasach szczególną popularnością. Dlatego chciałabym omówić jedną z nich, która mniej więcej od połowy lat sześćdziesiątych XX stulecia zyskuje coraz większą popularność w szkolnictwie - zwłaszcza średnim i wyższym – metodę gier i zabaw dydaktycznych oraz ćwiczeń kreatywnych, jakie można zastosować głównie na lekcjach języka niemieckiego.

Metoda gier dydaktycznych ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Zabawa jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, którą sama sprawia. Przez to stanowi więc czynnik szczególnie pożądany w toku uczenia się. Zabawa to główna forma aktywności dzieci do czasu pójścia do szkoły, uczniowie zaś i dorośli zajmują się nią na ogół w czasie wolnym od nauki i pracy. W obu tych formach aktywności – i nauce, i pracy – mogą pojawiać się więc elementy zabawowe (por. Okoń, 1995, s. 265). Obok terminu zabawa istnieje w języku polskim również termin gra. Gra jest odmianą zabawy, która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Grę można zdefiniować jako aktywność, obejmującą interakcję między jednostkami lub grupami, dążącymi do realizacji określonych celów. Środki służące osiąganiu tych celów, wyznaczone są przez reguły gry. Inna definicja mówi, że gra jest celowo organizowaną sytuacją, w której osoby uczące się konkurują ze sobą w ramach określonych reguł gry. Definicje te wskazują na główne cechy gry:
• aktywność uczących się,
• interakcję między nimi,
• celowo organizowaną sytuację dydaktyczną,
• konkurencję między uczestnikami gry,
• określone reguły gry wyznaczające zakres i rodzaj czynności wykonywanych przez graczy.
Sytuację dydaktyczną organizuje nauczyciel w ten sposób, aby uzyskać określone cele, spodziewane w wyniku kształcenia (por. praca pod red. E. Goźlińskiej, 1997, s.124).

Podsumowując powyższe możemy stwierdzić, że gry i zabawy dydaktyczne realizują odwieczną potrzebę ludyczną człowieka i są przez dzieci i młodzież szczególnie lubiane. Wynika to z możliwości pewnego odprężenia spowodowanego brakiem oceny, odpowiedniej atmosfery, ale i możliwości kontaktu z innymi, a także rywalizacji. Nie tylko oddziaływują one na rozwój ogólny i społeczny, ale przyczyniają się do zwiększenia efektywności uczenia się i nauczania języka. Łączą bowiem element zabawy z nauką.
Cechy charakterystyczne gier językowych:
- są jedną z form ćwiczeń polegającą zazwyczaj na współzawodnictwie,
- przebiegają według ściśle określonych reguł skłaniających do aktywności językowej,
- są ograniczone w czasie, wymagają szybkiej reakcji i znacznej koncentracji,
- zawierają elementy napięcia i sprawiają radość,
- stwarzają umotywowaną możliwość wielokrotnego powtórzenia tych samych zjawisk językowych,
- umożliwiają praktyczne wykorzystanie umiejętności językowych.
Rodzaje gier językowych
Ich podział następuje zazwyczaj według:
• formy (rozrywki umysłowe, krzyżówki, gry ruchowe, gry z użyciem kostki itp.),
• formy organizacyjnej (w parach, grupach, rzędach itp.),
• kryterium komunikacyjności (gry mające na celu utrwalanie umiejętności i rozwijanie sprawności językowych),
• podsystemów językowych (słuchanie, mówienie, pisanie).
Zalety oraz funkcje gier i zabaw językowych:
• pozwalają na koncentrację na uczniu i jego potrzebach,
• wpływają na rozwój kognitywnej i emocjonalnej sfery osobowości ucznia,
• zwiększają zainteresowanie i motywację uczących się,
• rozwijają samodzielność myślenia, uczą negocjacji, przewidywania, kompromisu,
• zmniejszają zahamowania ucznia (możliwa jest większa swoboda i płynność wypowiedzi),
• pobudzają lub wręcz wymuszają użycie języka obcego do realizacji określonego celu,
• silnie angażując emocjonalnie przeciwdziałają zmęczeniu charakterystycznemu dla innych form pracy,
• stymulują naturalne sytuacje językowe (pozwalają niejako ukryć formalny cel ćwiczenia),
• spełniają istotną funkcję społeczną (zwiększają poczucie przynależności do grupy, wzmacniają stosunek partnerstwa, zaufanie, współpracę, lojalność, koleżeństwo, niwelują dystans między nauczycielem a uczniami, wpływają na ogólny klimat klasy),
• dają uczniom słabszym szansę dowartościowania, pozwalają na kształtowanie pożądanych postaw i zachowań społecznych.

Ponieważ celem przedstawionego opracowania ma być podzielenie się doświadczeniem na temat uatrakcyjnienia lekcji języka niemieckiego poprzez zastosowanie gier, zabaw i rozrywek językowych, o których wiele czytałam i które wykorzystuję także w trakcie swoich zajęć, chciałabym zaprezentować teraz wybrane propozycje i zachęcić nauczycieli tego przedmiotu do ich stosowania. Uczniowie chętnie angażują się w takie ćwiczenia językowe, czują się swobodniej, niektórzy bardziej się otwierają, nabierają odwagi. Elementy rywalizacji dopingują ich do wysiłku. W trakcie takich zajęć również relacje uczeń – nauczyciel są bliższe, „cieplejsze”, mniej oficjalne. Warto więc próbować urozmaicać i uatrakcyjniać zajęcia.
Stosować tego typu ćwiczenia można jako rozgrzewkę językową, lub w celu powtórzenia i utrwalenia słownictwa z danego zakresu tematycznego. Mogą też być pomocne we wprowadzaniu nowego słownictwa.
Zdarza się również, że z okazji różnych świąt uczniowie proszą nas o luźniejszą lekcję. Aby spełnić ich prośbę a jednocześnie zrobić coś pożytecznego, można zaproponować zabawę językową.

PROPOZYCJE GIER JĘZYKOWYCH
1) ein Zeuge sein - ćwiczenie spostrzegawczości, pamięci, utrwalanie słownictwa dotyczącego opisu postaci
Pokazujemy przez krótką chwilę kolorowe zdjęcie. Uczniowie pojedynczo lub grupami zapisują najwięcej zapamiętanych szczegółów. Wygrywa ten, kto ma najwięcej prawdziwych informacji.

2) Kettenübungen – ćwiczenia łańcuszkowe
a) Uczniowie tworzą koło. Wylosowany uczeń rozpoczyna zabawę mówiąc dowolne słowo (lub np. z pominięciem czasowników). Kolejny uczeń podaje słowo rozpoczynające się ostatnią literą poprzedniego wyrazu, np. Vater – Rad – dumm. Kto powie zły wyraz, lub nie potrafi znaleźć odpowiedniego słowa odpada z gry (scheidet aus dem Spiel aus).

Tworzenie zdań

b) Podajemy jakieś słowo, np. Ferien. Każdy z uczniów dodaje następne słowo tworzące logiczną całość z poprzednim.

Tworzenie historyjek

c) Podajemy pierwsze zdanie (lub słowo, z którym uczeń buduje zdanie). Każdy uczeń dopisuje kolejne, łączące się logicznie z poprzednim. Powstaje historyjka, którą prezentujemy na zakończenie zabawy. Możemy ją ukierunkować tematycznie lub na jakieś zagadnienie gramatyczne (np. czas Perfekt – proponujemy zdanie „Mein Wochenende habe ich zu Hause verbracht”. Uczniowie wymyślają następne.)

3) Rate mal! – ćwiczenie tworzenia pytań
Wybieramy jakiś przedmiot znajdujący się w klasie i mówimy „Ich sehe etwas, was du nicht siehst und es ist klein ...” lub „ (...) es beginnt mit <B>” (dodajemy pewną sugestię).
Uczniowie zadają pytania: Liegt das auf dem Schreibtisch?, Ist das ein Kuli? itp.
Komu uda się odgadnąć, ten tworzy kolejną zagadkę.
Zagadki mogą nawiązywać też do innych sytuacji, np. opisu zwierząt czy osób, np.: „Ich denke an ein Tier“.
Uczniowie pytają: Ist es gefährlich?, Ist es ein Haustier?, Lebt es in Polen?

4) Das Abecedarium - wprowadzanie lub utrwalanie słownictwa
Uczniowie w grupach zapisują alfabet (literka pod literką), na dużym papierze. Do każdej litery uczniowie dopisują słowa związane z podanym tematem. Jeśli brak pomysłu na litery X lub Z piszemy „da fällt mir (uns) nichts ein”.
Zamiast pojedynczych słów do każdej litery można dopisać zdanie.

To ćwiczenie można zrealizować też w wersji „Mein Abecedarium”. W tym przypadku wszystkie słowa (lub zdania) tworzą rodzaj charakterystyki autora, np. :

Am 12. Mai 89 bin ich geboren.
Blonde, lange Haare habe ich auch.
Chaos stört mich nicht sehr.
.
.
Grün ist meine Lieblingsfarbe.
.
.
Viel zu dick fühle ich mich oft.
.
.
u.s.w.

Na koniec uczniowie prezentują rezultaty swojej pracy. W zależności od możliwości grupy można proponować różne wersje ćwiczenia.
5) Die Wortwiederholung – metoda na kreatywne pisanie, pobudzająca wyobraźnię
Można ją zastosować nawet w przypadku uczniów z niewielkim zasobem słownictwa. Podajemy możliwie prosty wyraz np. groβ, klein, rund, gut. Uczniowie dopisują do nich nasuwające się im skojarzenia, np.:
Rund ist mein Kop und
Rund ist mein Topf
Rund ist auch ein Schneckenhaus
Rund ist das Loch von einer Maus.

Uczniom zaawansowanym językowo można zaproponować pojęcia o „głębszym” znaczeniu, np. Liebe, Frieden, Eifersucht, Krieg, Tod:
Liebe macht blind
Liebe tut weh
Liebe macht Angst
Liebe ist schön

Przy pomocy tej metody zachęcamy uczniów do pisania krótkich tekstów lub nawet wierszy.
6) Das Elfchen – to ćwiczenie również pokazuje, że każdy potrafi napisać wiersz
Wiersz ten składa się z 11 słów, podzielonych na 5 wersów, które mają określoną formę i strukturę. Każdy pomysł może stać się tematem dla „Elfchen”. Może to być np.:
a) ein „Farbelfchen“

Erste Zeile = ein Wort ... eine Farbe
Zweite Zeile = zwei Wörter ... ein Gegenstand mit dieser Farbe
Dritte Zeile = drei Wörter ... der Gegenstand mit genauer Bestimmung, was tut er, oder wo ist er.
Vierte Zeile = vier Wörter ... ein Satz, der mit „ich“ beginnt
Fünfte Zeile = ein Wort ... Abschluss

rot gelb
die Rose die Sonne
ihre Dornen verletzen scheint am Himmel
ich begehre ihren Duft ich erwärme mein Herz
Sinnlichkeit glücklich

b) ein „Tierelfchen“

1. ein Tier Miriam
2. eine Anrede für das Tier schöne Katze
3. etwas, das du sagen willst auf dem Fensterbrett
4. etwas, was du fragen willst Was denkst du dort?
5. Abschlusswort Meditation.

7) Tworzenie krótkich, spójnych tekstów lub wierszy, w których zawarte będą słowa (kilka) tworzące jakąś całość logiczną, np. „bunte Herbstblumen – reife Früchte – Sommerende – Abschied – Trauer”. Propozycja wierszyka:

VERGEHEN

bunt

bunte Herbstblumen
wie lebendig und prächtig
ihre Farben sind
ich werde sie vermissen
Sommerende?

reif

reife Früchte
fallen schnell zu Boden
sie nehmen Abschied von dem Baum
Sommerende!

Bleibt uns nur Trauer?

Po prezentacji prac możemy wspólnie z uczniami wybrać najciekawsze i zawiesić na tablicy ściennej.

8) Teekessel - wzbogacenie słownictwa, ćwiczenie mówienia, kojarzenia faktów, wyciągania wniosków z usłyszanych informacji
Zabawa dotyczy identycznie brzmiących słów o różnych znaczeniach. Do tej zabawy potrzebne są rysunki przedstawiające różne znaczenia słów (przykłady w załączniku).
Dwoje uczniów wychodzi na środek. Każdy otrzymuje obrazek przedstawiający słowa o różnych znaczeniach, np. „Ball” (piłka lub bal). Rozmawiają ze sobą o znaczeniu słów, nie wymieniając ich. Zamiast słowa „Ball” mówią tylko „Teekessel”, np. 1. „Mein Teekessel ist rund... 2. ...und für meinen Teekessel ziehe ich mich schön an“.
Zadaniem klasy jest odgadnięcie, o jaki wyraz chodzi.

9) Urwaldspiel – ćwiczenie mówienia (gromadzenie argumentów w celu uzasadnienia, prezentacja, udział w dyskusji, budowanie dłuższej wypowiedzi, obrona stanowiska)
Ihr seid mit einem Flugzeug im Urwald abgestürzt. Das nächste Dorf ist mindestens 200 km entfernt. Jeder von euch kann nur einen Gegenstand tragen. Entscheidet in der Gruppe, welche Sachen ihr unbedingt mitnehmen müsst. Begründet eure jeweilige Entscheidung!
Ćwiczenie prowadzimy w grupach, ponieważ każda grupa musi uzasadnić swój wybór.
Nagelschere Moskitonetz
Wasserkanister Lippenstift
12 Flaschen Apfelwein Brot
Messer Vitaminpillen
Kochbuch Trockenmilch
Gewehr Schlafsäcke
6 Dosen Leberwurst Wecker
Streichhölzer Zelt
1 Seil Gummibärchen
Bibel Badeanzug
Sonnencreme Kompass
Landkarte Schülerausweis
Signalmunition Beil
Regenjacken Wörterbuch zur Verständigung mit den Eingeborenen

10) Wo ist Ulli? - rozumienie dłuższej wypowiedzi monologowej i wyciąganie wniosków
Nauczyciel opowiada, gdzie znajduje się Ulli, opisując miejsce, nie podając jednak jego nazwy. Uczniowie powinni jak najszybciej odgadnąć miejsce pobytu bohatera.
Przykładowe opowiadanie:
„Ulli befindet sich in einem Laden. Hier gibt es viele Menschen. Sie kaufen Brot, Marmelade, Butter, Milch, Tee, Käse...“.
Opowiadanie toczy się do chwili, gdy któryś z uczniów poda prawidłową odpowiedź, w tym przypadku: >Ulli ist in einem Lebensmittelgeschäft.<

11) Was stimmt hier nicht? - rozumienie dłuższych wypowiedzi monologowych, wyszukiwanie błędów i ich korekta
Nauczyciel powoli opowiada jakąś historyjkę, która zawiera sporą ilość nielogicznych informacji. Zadaniem uczniów jest natychmiastowa reakcja na nieścisłości i błędy rzeczowe zawarte w opowiadaniu.
Przykładowa historyjka z błędami:
Ich hatte Urlaub im Juli. Ich bin in Sudety gefahren, weil ich viel schwimmen wollte. Ich wohnte in einer Jugendherberge. Aus dem Fenster sah ich das Meer.
Uczniowie powinni nie tylko wyszukiwać błędy, lecz także poprawiać tekst.

12)Wir zeichnen ein Bild - rozumienie wypowiedzi zawierającej relacje przestrzenne
Nauczyciel powoli opisuje obrazek, uczniowie rysują według instrukcji (obrazek nie powinien zawierać szczegółów trudnych do narysowania). Zwycięża uczeń, który popełnił najmniej pomyłek.

13) Die Geschänke - wyrażanie prośby i odpowiadanie na nią
Do zabawy potrzebne są kartki z ilustracjami rozmaitych przedmiotów; ich liczba powinna być o jedną mniejsza od liczby uczestników.
Uczniowie siedzą w kole i trzymają swoje kartki w ten sposób, by pozostali uczestnicy zabawy mogli je widzieć. Zabawę rozpoczyna uczeń nie posiadający kartki. Wyraża on życzenie otrzymania jakiegoś przedmiotu: Ich wűnsche mir ein Fahrrad. lub Ich mőchte ein Fahrrad bekommen. Uczeń, który ma odpowiedni obrazek, odpowiada: Bitte ich schenke dir das Fahrrad, podaje mu rysunek i obaj zamieniają się miejscami. Uczeń, który „podarował” koledze swój rysunek, wyraża teraz w podobny sposób swoje życzenie. Gra powinna trwać tak długo, aż każdy uczeń przynajmniej raz wyrazi życzenie posiadania jakiegoś przedmiotu.

14) Der Marsmensch (Marsjanin) - rozwijanie umiejętności formułowania definicji
Marsjanin otrzymuje prezent, zadaje pytania do jednego ucznia lub do całej klasy. Zabawa kończy się w momencie, gdy Marsjanin zrozumie przeznaczenie prezentu lub gdy zrezygnuje z dalszych pytań.
Przykładowy przebieg zabawy:
Marsjanin: Was ist das?
Uczeń: Eine Dose Fisch.
Marsjanin: Fisch? Was ist ein Fisch? ...

15) Für und gegen (dyskusja za i przeciw) - rozwijanie umiejętności mówienia, zwłaszcza prowadzenia dyskusji
Nauczyciel lub jeden z uczniów podaje kontrowersyjną propozycję. Uczniowie mają za zadanie wypowiedzieć się za lub przeciw. Przed dyskusją należy podać przykłady zwrotów niezbędnych do prowadzenia dyskusji, np.:
Ich meine, dass...
Ich bin der Meinung, dass...
Es wäre besser...
Ich zweifle, ob...
Ich finde diese Idee interessant, aber... itd.
Przykładowe tematy do dyskusji:
a) Im nächsten Monat kann unsere Klasse für eine Woche ins Gebirge fahren. Dafür müsstet ihr aber in der kommenden Woche 4 Stunden Unterricht mehr haben. Wie findet ihr diesen Vorschlag?
b) Es gibt einen Plan, dass die großen Ferien nicht im Juli-August, sondern im Dezember-Januar sein sollen. Was meint ihr darüber?

16) Eine Geschichte erzählen - rozwijanie umiejętności uważnego słuchania i mówienia
Nauczyciel rozpoczyna zabawę słowami: Ich habe eine interessante Geschichte gelesen.
Uczniowie zadają pytania o szczegóły dotyczące czasu, miejsca i akcji, jej uczestników oraz różnych szczegółów. Po upływie określonego czasu jeden z uczniów zgłasza się i opowiada samodzielnie tę historię na podstawie usłyszanych informacji. Pozostali uczniowie powinni uważać i korygować ewentualne błędy.

17) Vor einer Reise - utrwalenie słownictwa z zakresu tematu „Podróż” lub innego (tematu w zależności od wybranego tekstu)
Uczniowie otrzymują teksty z lukami. Słowa, które należy wstawić do tekstu, mogą być podane we właściwej formie gramatycznej lub w formie podstawowej; można też w trudniejszej wersji zabawy – zrezygnować z ich podania, dając tym samym uczniom szersze pole do działania.
Przykładowy tekst: Wir verreisen morgen. Mein Vater will heute Fahrkarten (lösen). Er holt auch (Platzkarten), denn die Reise dauert lange und wir möchten Sitzplätze haben. itd.
(Słownictwo do uzupełnienia powinno być podane w porządku alfabetycznym).

18) Unter- und Oberbegriffe – wprowadzenie lub powtórzenie słownictwa na określony temat
Nowe słownictwo można wprowadzić za pomocą tzw. asocjogramu. Nauczyciel rysuje na tablicy elipsę z pojęciem nadrzędnym, np. die Reise, a uczniowie podają wyrazy bądź całe zwroty, które im się kojarzą z tym pojęciem. Wyniki zapisywane są na tablicy w języku niemieckim.
Inne ćwiczenie związane z pojęciami nadrzędnymi i podrzędnymi polega na tym, że nauczyciel podaje 2-3 słówka tematycznie związane ze sobą, np. Milch, Schokolade, Kakao, Limonade. Uczniowie powinni w określonym czasie (3-10 min.) dopisać jak najwięcej słówek związanych tematycznie z podanymi. Zwycięża uczeń, który podał najwięcej przykładów. Ćwiczenie to ma za zadanie powtórzenie słownictwa na określony temat.
Inny wariant tej gry polega na tym, że zamiast podawać kilka słów- przykładów można podać pojęcie nadrzędne, na przykład Getränke, Tiere, Hobbys itd.

19) Die Antonyme – utrwalenie nazw antonimów
Prowadzący grę podaje uczniom kolejno zdania: pierwsze zdanie jest kompletne, drugie uczniowie powinni uzupełnić, podając antonim. Za prawidłowe odpowiedzi przyznajemy punkty.
Przykłady zdań do uzupełnienia:
- Die Oma ist alt. Wir sind ... .
- Was nicht teuer ist, ist ... .
- Meine Freundin ist krank und liegt im Bett. Ich bin ... .
W zależności od poziomu zaawansowania grupy, zadania można komplikować trudniejszymi przymiotnikami lub używać stopni przymiotnika.

20) Die zusamengesetzten Substantive – utrwalenie rzeczowników złożonych
Nauczyciel podaje słowo, które powinno wchodzić w skład rzeczowników złożonych, określa jednocześnie, czy stanowi ono początkowy, czy też końcowy człon wyrazów złożonych. Uczniowie powinni w określonym czasie podać jak najwięcej rzeczowników złożonych. Mogą przy tym zaglądać do słowników, a uczniowie zaawansowani – do słowników jednojęzycznych. Wskazane byłoby, aby uczniowie podawali słówka z rodzajnikiem określonym.
Przykłady:
Nennt viele Substantive, die mit „Haus-„ anfangen: die Hausarbeit, die Hausaufgabe, die Haustiere, itd.

21) Wo ist Helga? - to gra, dzięki której nauczymy używania przyimka „in” w celowniku
Każdy uczeń otrzymuje ilustrację przedstawiającą jakieś miejsce: kino, park, basen, las, dom, kawiarnię, restaurację, cukiernię, itp. Nauczyciel rozpoczyna zabawę, zadając klasie pytanie: Ich suche Helga. Wo ist sie? Uczniowie po kolei odpowiadają na to pytanie, określając miejsce w zależności od posiadanego obrazka.
Wersja, w której utrwalimy zastosowanie przyimka w bierniku , polega na zadawaniu pytań typu : Wohin gehst du am Nachmittag? itp.

22) Ich habe gestern ein Buch gelesen. – tworzenie zdań w czasie Perfekt
Nauczyciel zapisuje na tablicy pierwsze zdanie w czasie Perfekt. Uczniowie podchodzą kolejno do tablicy, każdy przekształca poprzednie zdanie, zmieniając jeden dowolny człon.
Przykłady przekształceń:
Ich habe gestern ein Buch gelesen.
Ich habe gestern ein Buch gekauft.
Robert hat gestern ein Buch gekauft.
Robert hat am Montag ein Buch gekauft.
Robert hat am Montag ein Radio gekauft.
Robert hat am Montag ein Radio repariert.

23) Warum? - utrwalenie formy zdań przyczynowych ze spójnikami denn i weil
Każdy uczeń otrzymuje 3-6 zdań wypisanych na karteczkach; zdania powinny być podzielone w ten sposób, by zdania główne i zdania poboczne, tworzące jedną całość, otrzymali różni uczniowie. Nauczyciel wskazuje ucznia, który rozpoczyna zabawę, czytając dowolne zdanie główne ze swojego zestawu. Pozostali uczniowie słuchają i sprawdzają, czy w ich zestawach znajduje się odpowiednie zdanie poboczne. Uczeń, który znajdzie właściwe uzupełnienie przeczytanego zdania głównego, odczytuje je głośno. Zabawa trwa do momentu, gdy wszystkie zdania zostaną skompletowane.
Przykładowy przebieg zabawy:
A: Ich fahre nach Dresden, .....
B: ....., denn ich möchte die Gemäldegalerie besichtigen.
Peter geht zum Arzt, .....
C: ....., denn er hat Fieber.
Ich besuche meine Freundin, .....
D: ....., weil sie heute Geburtstag hat.

24) Ein geteilter Text – układanie tekstu z fragmentów
Klasa podzielona jest na grupy dwu- lub czreroosobowe. Nauczyciel przygotowuje w domu niezbyt trudny, lecz nieznany uczniom tekst, składający się z kilkunastu zdań. Tekst należy podzielić na kilka fragmentów, przepisać fragmenty na osobnych kartkach i każdemu zespołowi dać komplet kartek.
Atrakcyjnym urozmaiceniem tej zabawy jest wersja, w której fragmenty tekstu otrzymują poszczególni uczniowie. Zabawę zaczyna uczeń, któremu wydaje się, że jego kartka zawiera początek opowiadania (taka forma tekstu ułatwia i mobilizuje do pracy). Jeśli nauczyciel potwierdzi prawidłowość fragmentu, uczeń przepisuje go na tablicy. Zabawa toczy się tak długo, aż powstanie kompletny tekst.

Podane powyżej przykłady gier i zabaw nie wyczerpują oczywiście możliwości zastosowania tego typu rozrywek w nauczaniu języków obcych. Każdy nauczyciel języka obcego powinien ponadto posiadać swój własny zestaw gier, dostosowany do poziomu uczniów, tematu lekcji i sytuacji na lekcji. W procesie nauczania języków obcych warto również pamiętać o wykorzystaniu krzyżówek, szarad, rebusów i zagadek, które uatrakcyjniają naukę i skutecznie pomagają uczniowi w opanowaniu leksyki, reguł ortograficznych itp. W formie krzyżówek można konstruować np. słowniki tematyczne, można podawać temat lekcji czy temat pracy domowej. W formie rebusu czy zagadki można ułożyć polecenie do określonego ćwiczenia itp. Uczniowie mogą także samodzielnie układać zagadki, krzyżówki czy szarady.
Na koniec należy jeszcze wspomnieć, choć częściowo już o tym pisałam, jakie korzyści wynikają ze stosowania gier dydaktycznych oraz kiedy należy wprowadzać gry na zajęcia lekcyjne.
Gry dydaktyczne są metodą (chociaż niektórzy określają je także jako strategie nauczania) znakomicie aktywizującą uczniów, o szerokich walorach dydaktycznych. W wyniku uczestnictwa w grach bądź zabawach, uczniowie nabywają wiele umiejętności jak np.:
• analizowania sytuacji,
• podejmowania decyzji,
• planowania działań,
• współpracy,
• komunikowania się,
• argumentowania,
• negocjowania,
• dobierania informacji niezbędnych do podjęcia decyzji,
• eliminowania informacji nieistotnych,
• korzystania z różnych źródeł informacji (informacji interdyscyplinarnych),
• sprawdzania, obserwowania skutków podjętych decyzji,
• dokonywania korekt w zmieniających się warunkach decyzyjnych.
Mimo tego, iż gry i zabawy językowe stanowią jedną z najbardziej pożądanych technik nauczania, nie znalazły one jeszcze w nauczaniu języków obcych należnego im miejsca. Niechęć do stosowania tego typu ćwiczeń wynika z licznych obaw nauczycieli, np.:
- gry powodują zbyt głośne zachowanie uczniów,
- wielu uczniów używa podczas gry języka polskiego,
- konkurencyjny charakter gier powoduje powstawanie sporów wśród uczniów i prowokuje ich aspołeczne zachowanie,
- powstaje ryzyko utraty kontroli nad tym, co dzieje się w klasie,
- gry zajmują dużo czasu potrzebnego na „prawdziwą” naukę,
- wymagają dodatkowego przygotowania nauczyciela.
Większość tych opinii nie znajduje jednak potwierdzenia w praktyce. Gry językowe, jak już wielokrotnie wspomniałam, ułatwiają nawiązanie kontaktu i współpracę z innymi uczniami. Dają uczniom słabszym językowo szansę odniesienia sukcesu i wytwarzają miłą, swobodną atmosferę. Gry prowokują poza tym do większej aktywności i kreatywności. Nie są stratą czasu, lecz inną, bardziej atrakcyjną formą jego wykorzystania i jak każde ćwiczenie – wymagają przygotowania przez nauczyciela. Aby gry i zabawy spełniły swoją rolę, powinny być dostosowane do wieku, możliwości intelektualnych i językowych uczniów. Gry zbyt trudne lub zbyt łatwe nie sprawiają uczniom satysfakcji. Należy zwrócić również szczególną uwagę na jasne sprecyzowanie reguł gry.
Gry językowe można włączyć w każdą niemal fazę lekcji. Mogą one stanowić tzw. rozgrzewkę językową, utrwalać przerobiony materiał czy kontrolować jego przyswojenie. Najlepiej jednak stosować gry językowe w środkowej i końcowej fazie lekcji. Przeciwdziałają one zmęczeniu i znużeniu uczniów i pozwalają zwiększyć koncentrację uwagi i ogólnej aktywności do niezbędnego poziomu dla efektywnej pracy.
Zajęcia wspomagane metodą gier przynoszą jak widać duże rezultaty. Po przeprowadzeniu sprawdzianów z tego typu lekcji okazuje się, iż materiał z lekcji został o wiele lepiej opanowany, niż materiał z lekcji, na których zabawy dydaktyczne nie wystąpiły.
Zachęcam więc do częstszego korzystania z tych metod pracy na lekcjach języków obcych.

Bibliografia:
1. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska, B. (2000): Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Kielce.
2. Kruszewski K. – pod red. (1995): Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela. Podręcznik dla studentów kierunków nauczycielskich. Wydanie IV zmienione. Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa.
3. Kupisiewicz Cz. (2000): Dydaktyka ogólna. Oficyna wydawnicza GRAF PUNKT, Warszawa.
4. Łaskowska H., Senda A. (1999): Gry i zabawy na lekcji języka obcego. (W:) „Języki obce w szkole. Czasopismo dla nauczycieli. Nr 2”. WSiP, Suwałki.
5. Nowacki T. (1994): Aktywizujące metody w kształceniu. (W:) „ABC zeszyt Nr 34”. Wyd. CODN.
6. Okoń W. (1995): Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej. Wydawnictwo „ŻAK”, Warszawa.
7. Półturzycki J. (1996): Dydaktyka dla nauczycieli. Wyd. Adam Marszałek, Toruń.
8. Praca zbiorowa Pracowni Doskonalenia Nauczycieli Przedmiotów Zawodowych pod red. E. Goźlińskiej (1997): Reforma kształcenia zawodowego. Kształcenie w zawodach wg klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego z 1993r. Pakiet edukacyjny dla nadzoru pedagogicznego, dyrektorów szkół i nauczycieli. Wydawnictwa CODN, Warszawa.
9. Suchodolski B. – pod red. (1973): Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli. Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa.
10. Szlosek F. (1995): Gry dydaktyczne. (W:) „ABC zeszyt nr 41”. Wyd. CODN.
11. Werner G. (1987): Spiel mit uns. Gry i zabawy dydaktyczne na lekcjach języka niemieckiego. WSiP, Warszawa.