Profilaktyka wad postawy u dzieci w wieku szkolnym

„... dobrze ukształtowanego dziecięcia trzeba pilnować, aby równie dobrze rosło, aby tej pierwiastkowej budowy nie nadwerężało, słabych zaś i źle utworzonych tak należy kierować i prowadzić, aby te zboczenia sprostować i uchybienia ile można naprawić.”
Jędrzej Śniadecki

Szybki rozwój cywilizacji, postęp techniczny oraz wiążące się z nim zmiany zachodzące w środowisku niekorzystnie wpływają na zdrowie człowieka. Coraz częściej spotykane są schorzenia narządu ruchu oraz wady postawy. Wiąże się to z tym, iż człowiek chętniej rezygnuje z ruchu i zastępuje go odpoczynkiem w pozycji siedzącej. Tak też jest z dziećmi, które coraz więcej czasu spędzają siedząc: w szkole w ławkach i w domu przed telewizorem czy komputerem. Brak ruchu powoduje zmniejszenie siły mięśniowej i staje się jedną z przyczyn powstawania wad postawy. A przecież jednym z podstawowych warunków rozwoju i zdrowia każdego człowieka jest jego prawidłowa postawa. Dlatego istotne jest, aby dbać o poprawną postawę od najmłodszych lat. Przyzwyczajenie prawidłowego utrzymywania postawy stanie się nawykiem i spowoduje, iż dziecko będzie zdrowsze. Prawidłowa postawa ciała zabezpiecza bowiem człowieka przed ujemnymi wpływami środowiska, ale też zwiększa zdolność człowieka do pracy i nauki. Kiedy jesteśmy zadowoleni i czujemy radość to podświadomie unosimy głowę i prostujemy tułów. Natomiast odzwierciedleniem przygnębienia, smutku i złego samopoczucia jest pochylenie głowy i tułowia do przodu, wysuwanie barków i brzucha oraz opadanie ramion. Prawidłowa postawa oznacza także estetyczną sylwetkę.
Prawidłowa postawa ciała jest to taki układ poszczególnych odcinków ciała, niedotkniętych zmianami patologicznymi, który:
> zapewnia optymalne zrównoważenie i stabilność ciała,
> wymaga minimalnego wysiłku mięśniowego,
> zapewnia dużą wydolność statyczno-dynamiczną,
> stwarza warunki do właściwego ułożenia i działania narządów wewnętrznych.
Odchylenia od powyższych norm, właściwych danej kategorii wieku, płci i typu budowy są wadą postawy. Definiuje się ją jako utrwalone zmiany w układzie kostnym, zaburzenia przestrzennego ukształtowania ciała. Wyróżnia się również błędy postawy, które oznaczają pojedyncze odchylenia od prawidłowej postawy ciała, niezmieniające ukształtowania kręgosłupa.

Ze względu na przyczyny powstawania wady postawy można podzielić na:
1. wady wrodzone
- w obrębie klatki piersiowej i kręgosłupa (np. plecy okrągłe, plecy wklęsłe, plecy okrągło-wklęsłe, plecy płaskie, skolioza, klatka piersiowa lejkowata, klatka piersiowa kurza, kręcz szyi),
- w obrębie kończyn dolnych i stóp (np. koślawość kolan, szpotawość kolan, stopa płaska, stopa płasko-koślawa, stopa szpotawa, dysplazja stawów biodrowych),
2. wady nabyte
- powstałe na skutek przebytych chorób,
- powstałe w wyniku działania na organizm takich czynników jak:
> siedzący tryb życia, zbyt mała ilość ruchu zwłaszcza na świeżym powietrzu,
> niewłaściwe obuwie i ubiór,
> nieodpowiednie noszenie teczki z książkami,
> niedostosowanie ławki szkolnej do warunków fizycznych dziecka,
> złe oświetlenie,
> problemy emocjonalne i psychiczne,
> nadmierna nerwowość,
> nawyk złej postawy w okresie wzrostu,
> złe warunki bytowe i higieniczne: niedożywienie, zmęczenie, brak snu,
> zaburzenia napięcia mięśni powstałe na skutek choroby lub przemęczenia,
> zaburzenia czucia głębokiego, wady wzroku lub słuchu mogą utrwalać nawyk nieprawidłowego ustawienia ciała, np. krótkowzroczność bądź ubytki w polu widzenia lub jednostronna wada słuchu mogą być przyczyną asymetrycznego trzymania głowy.
W codziennym życiu człowiek rzadko zwraca uwagę na prawidłową postawę, tym bardziej, że nieprawidłowa postawa nawykowa jest czymś zwykłym i staje się naturalną, ponieważ nie wymaga wysiłku. Uwagę na wady postawy kierujemy najczęściej dopiero wtedy, gdy są one już bardzo widoczne i trudno je usunąć w krótkim czasie. Dlatego niezwykle istotna jest profilaktyka wad postawy, która powinna stanowić nieodłączny element promocji zdrowia szczególnie u dzieci w wieku szkolnym.Jej celem jest upowszechnianie wiedzy o właściwych zachowaniach zdrowotnych, promowanie i kształtowanie zdrowego stylu życia już od najmłodszych lat. Przyzwyczajenia i nawyki prozdrowotne nabyte w dzieciństwie, czyli w okresie najbardziej znaczącym w rozwoju dziecka, zaowocują w późniejszym czasie brakiem nieprawidłowości i dysharmonii w rozwoju.
Podstawowym zadaniem z zakresu profilaktyki wad postawy u dzieci w wieku szkolnym jest wyrabianie u dzieci trwałego nawyku prawidłowej postawy ciała we wszystkich sytuacjach i czynnościach dnia codziennego. Przyjmowanie przez dzieci niedbałych pozycji w siadzie, w leżeniu, w staniu przyczynia się do powstawania wad postawy. W momencie, gdy nauczyciel zauważy błędy w postawie dziecka, które najczęściej są nieświadomie popełniane, możliwe staje się systematyczne i konsekwentne eliminowanie ich tak, by nie mogły przyczynić się do powstawania wad postawy.
Najlepszym sprzymierzeńcem w zapobieganiu wadom postawy jest ruch, czyli aktywność fizyczna. Bierny styl życia, nadmierne korzystanie ze środków lokomocji sprzyjają powstawaniu nieprawidłowości w kształtującym się kręgosłupie dziecka. Każdy człowiek, a tym bardziej rosnące dziecko, potrzebuje ruchu do optymalnego rozwoju organizmu i sprawności fizycznej. Należy jednak pamiętać o tym, że dzieci, będące w fazie wzrostu, nie mogą zbyt intensywnie ćwiczyć, ponieważ nadmierna aktywność fizyczna, często ponad możliwości organizmu, może być przyczyną nieprawidłowego rozwoju i niszczących zmian przeciążeniowych. Zatem ruch powinien być „aplikowany” w optymalnych stopniu: nie za dużo, gdyż dziecko będzie stale zmęczone, ale i nie za mało, ponieważ nie pobudzi w sposób dostateczny czynności ustrojowych i nie spowoduje usprawnienia organizmu.
Dziecko dużo czasu spędza w szkole i to głównie w pozycji siedzącej. Dlatego istotne jest to, aby środowisko szkolne sprzyjało prawidłowemu rozwojowi młodego człowieka. Ważnym zadaniem w przeciwdziałaniu wadom postawy jest dostosowanie wysokości ławki szkolnej i krzesełka do wzrostu dziecka. Każdy uczeń powinien być zmierzony na początku roku szkolnego, aby dostosować do niego wielkość mebli szkolnych. W czasie roku szkolnego, jeżeli dziecko urośnie, należy wymienić meble, aby nadal były dostosowane do jego potrzeb. Zapewnienie uczniom prawidłowo dobranych mebli nie oznacza, iż w postawie uczniów nastąpi automatyczna poprawa, ale pozwoli zapobiegać wadom postawy.
Należy pamiętać również o tym, aby nie obciążać dziecka długą statyczną pracą umysłową. Pomocne będą tutaj ćwiczenia śródlekcyjne, np. oddechowe, rozluźniające. Dziecko, siedząc przez długi czas w ławce szkolnej, może czuć się zmęczone. Brak ruchu wpływa bowiem na wolniejsze krążenie krwi, a jeśli będzie się to powtarzało, może odbić się niekorzystnie na ogólnym rozwoju dziecka. Dlatego ćwiczenia śródlekcyjne, nawet króciutkie, stanowią wypoczynek dla umysłu dziecka.
Ważne miejsce w profilaktyce wad postawy u dzieci w wieku szkolnym zajmują lekcje wychowania fizycznego. Powinny one odbywać się po kilku godzinach siedzenia w ławce szkolnej, aby uczeń, co pewien czas zażywał niezbędnej i dostosowanej do wieku dawki ruchu. Bezpośredni wpływ na postawę dziecka mają mięśnie grzbietu, brzucha i pośladków. W przypadku wad są one często osłabione. Dlatego też na każdej lekcji wychowania fizycznego należy stosować w pozycjach niskich i izolowanych ćwiczenia poprawiające ich siłę. Istotną rolę w kształtowaniu sprawności fizycznej odgrywa układ oddechowy. Włączając ćwiczenia oddechowe do lekcji wychowania fizycznego dziecko uczy się prawidłowego oddychania, kształtuje klatkę piersiową i usprawnia narząd oddechowy.
Istotnym elementem profilaktyki wad postawy są też organizowane przez szkoły zajęcia gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej, ponieważ ruch odpowiednio dobrany pod względem charakteru, miejsca i siły oddziaływania staje się jednym z czynników wyrównawczych. Objęci nią powinni zostać wszyscy uczniowie, u których po badaniu lekarskim stwierdzono wady postawy. Celem gimnastyki korekcyjno-kompensacyjnej jest m.in.:
> skorygowanie istniejących zaburzeń postawy ciała i doprowadzenie jej, o ile jest to możliwe, do stanu prawidłowego,
> niedopuszczenie do powstania wad postawy, gdy zaistnieją warunki sprzyjające ich powstaniu,
> doprowadzenie sprawności fizycznej dziecka do stanu uznanego za prawidłowy,
> wyrobienie u dziecka nawyku prawidłowej postawy ciała we wszystkich sytuacjach i czynnościach dnia codziennego,
> poprawienie zaburzeń w rozwoju motoryczności, podniesienie ogólnej sprawności i wydolności organizmu dziecka – poprzez ćwiczenia kształtujące, oddechowe, wytrzymałościowe, zabawy i gry ruchowe z elementami ćwiczeń korekcyjnych dla danej wady.
W profilaktyce wad postawy nie można zapominać o roli rodziców. Dziecko bowiem powinno pamiętać o prawidłowej postawie nie tylko w szkole, ale również w domu, w sytuacjach codziennych. Rodzice powinni kontrolować utrzymanie prawidłowej postawy swych dzieci podczas odrabiania pracy domowej oraz wykonywania codziennych zajęć domowych. Ważne jest również, aby nie obciążać dzieci zbyt ciężką pracą, niedostosowaną do wieku, która będzie przeciążała kręgosłup młodego człowieka.
W dzisiejszych czasach coraz częściej widzimy dzieci i młodzież z nieprawidłowo pochyloną głową, zaokrąglonymi plecami, odstającymi łopatkami czy też z wadami kończyn dolnych. Dlatego należy zrobić wszystko, aby przeciwdziałać powstawaniu wad postawy. Nie można zapominać o tym, że sprawa prawidłowej postawy dziecka powinna być ustawiczną i wspólną troską ogółu wychowawców w szkole oraz rodziców.
Mając na uwadze profilaktykę wad postawy u dzieci w wieku szkolnym pamiętać należy o:
> ograniczaniu siedzącego trybu życia,
> zwiększaniu aktywności ruchowej dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem tych form, w których wzmacniane są mięśnie grzbietu i brzucha,
> odpowiednim doborze ćwiczeń, mających na celu kształtowanie prawidłowych krzywizn kręgosłupa,
> konieczności nauczenia, a następnie wyrobienia nawyku utrzymania prawidłowej postawy ciała w każdej sytuacji życia codziennego,
> unikaniu lub ograniczaniu ( w miarę możliwości) przyczyn, które powodują wady postawy.

BIBLIOGRAFIA:

Kasperczyk T., Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie, Kraków 1994.
Sieniek Cz., Gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna. Poradnik metodyczny, Starachowice 2003.