Nagradzać czy karać swoich wychowanków - referat

„Jeżeli chcemy coś zmienić w naszym dziecku, należy się temu dobrze przyjrzeć i zastanowić czy to nie coś, co warto zmienić w nas samych” Carl Jung

Dziecko podobnie jak dorośli przeżywa swoje problemy. Poddawane jest coraz to nowym próbom i doświadczeniom; kontaktuje się z różnymi osobami ze swojego otoczenia: dorosłymi i rówieśnikami. Zdobywa wiedzę, rozwija swoje sprawności umysłowe i fizyczne. Wśród wielu sytuacji, w których uczestniczy i pełni różnorodne role, są i takie które wymagają naszej aprobaty lub dezaprobaty. Dlatego też jednym z najbardziej znaczących czynników rozwoju dziecka jest wychowanie.
Proces wychowawczy dokonuje się przede wszystkim w rodzinie, z udziałem rodziców, rodzina stanowi wspólnotę opartą na miłości, solidarności i wzajemnym zrozumieniu. Jest środowiskiem, w którym dziecko w sposób naturalny przyswaja wartości kulturalne, etyczne i społeczne. W prawidłowo zorganizowanej rodzinie, w klimacie miłości i zrozumienia dziecko znajduje pełne oparcie, poczucie bezpieczeństwa i możność przezywania szczęśliwego dzieciństwa.
Drugim znaczącym środowiskiem, w którym przebiega proces wychowania jest przedszkole a później szkoła, gdzie dziecko podlega przede wszystkim wychowawczym oddziaływaniom nauczycieli i wychowawców. Od najmłodszych lat dziecko uczy się, że kiedy zachowa się zgodnie z oczekiwaniami, czeka go nagroda, a jeśli jego zachowanie będzie niezgodne z oczekiwaniami – kara.

1. Terminologia nagród i kar.
Nagroda i kara to pojęcia często stosowane, szczególnie w pedagogice i psychologii wychowania. Przez różnych autorów pojęcia te są różnie definiowane. W słowniku pedagogicznym jest następująca definicja: nagroda to forma jednostkowej lub zbiorowej aprobaty czyjegoś zachowania, sprawiająca osobie nagrodzonej satysfakcję i zadowolenie oraz zachęcająca do powtarzania podobnych zachowań, a tym samym utrwalająca u niej wzory postępowania akceptowane przez środowisko.
W psychologii behawiorystycznej nagrody określa się mianem wzmocnienia.
Tradycyjne wychowanie opiera się również na karach, które są istotnym elementem utrzymania dyscypliny.
Kara to sztucznie lub w sposób naturalny wywołana sytuacja przykra dla osobnika, mająca zahamować ten rodzaj zachowania, który ją wywołał.
Stosowanie kar w wychowaniu sprowadza się więc najczęściej do wywoływania przykrych konsekwencji związanych z wykonaniem, niewykonaniem lub złym wykonaniem przez daną osobę pewnych czynności w określonych warunkach. W życiu publicznym warunki te są określone przez ustawodawstwo, w szkole przez regulaminy, a zwłaszcza przez regulamin uczniowski.

2. Rodzaje nagród i kar.
Stosowanie nagród w wychowaniu ma wielkie znaczenie dla dziecka. Nagroda ma sprawiać przyjemność. Jedną z najczęściej stosowanych nagród jest wyrażanie znania. Może to być werbalna aprobata postępowania dziecka, podziw, że potrafiło wykonać zadanie w sposób wyjątkowo udany, uśmiech i radość. Uznanie wyrażane dziecku musi być proporcjonalne do włożonego wysiłku i chęci, aby na nie zasłużyć. Najczęściej uznanie wyrażane jest pochwałą. Wartość jej zależy od tego, kto jej udziela i w jakich okolicznościach. Jest tym bardziej cenna w oczach dziecka im większy autorytet osoby, która pochwaliła. Istotą nagrody jest doznanie przyjemności przez osobę nagradzaną. Należy zwrócić uwagę na wiele zachowań, które mogą być miłe, a więc mogą stanowić nagrodę. Tak więc w stosunku do małych dzieci nagrodą może być poświęcenie dodatkowego czasu na wspólną zabawę. Musi ona spełniać jednak określone warunki: przede wszystkim sprawić dziecku radość, a nie rodzicom. To ono wybiera temat. Drugi warunek polega na umiejętności wczuwania się w psychikę dziecka i udziale w jego fantazjowaniu. Musimy umieć w zabawie z dzieckiem przejmować się chorobą misia pluszowego, leczyć go z całą powagą i dbać o jego wygody. Dla niektórych dzieci nagrodą może być wspólny spacer z matką, ojcem lub z obojgiem rodziców. Pięknym rodzajem nagrody może być głośne czytanie ciekawych baśni i opowiadań lub rozmowy z dzieckiem starszym. Dzieci nie znoszą umoralniających powiastek, ale bardzo chętnie słuchają opowiadania ojca lub matki o ich dzieciństwie, o pracy zawodowej, o odbytych podróżach. Lubią w atmosferze całkowitej swobody pytać o to, co je interesuje. Niektórym dzieciom dużą radość sprawia odwiedzanie rodziny lub kolegów. Nagrodą może być też okazanie zaufania. Jest to niezwykle pożądana nagroda przez dzieci, a jednocześnie ma ona wysokie walory wychowawcze. Dziecko, które wie, że rodzice mu ufają, ma dobre samopoczucie, odczuwa swoją wartość, ma przedsmak upragnionej samodzielności i dorosłości. W okresie dorastania chłopcy i dziewczęta ogromnie cenią zaufanie okazywane im przez rodziców i wychowawców, dlatego może ono stanowić upragnioną nagrodę. W nagrodę za poważne osiągnięcia dzieci starszych niektórzy rodzice zabierają na wspólne wycieczki. Jest to bardzo dobry, choć kosztowny, sposób nagradzania pod warunkiem, że wspólny wyjazd jest rzeczywiście atrakcyjny dla nagrodzonego i przez niego upragniony. Nagrody rzeczowe są chętnie i z wdzięcznością przyjmowane przez dzieci, zwłaszcza w rodzinach, w których nie kupuje się tego wszystkiego, czego mogą zapragnąć. Jest to dar zasłużony i jego posiadanie kojarzy się z tym, za co został przyznany. Są to niektóre rodzaje przyjemności, jakie można sprawić dziecku w nagrodę za jego dodatkowy wysiłek, czyn godny wyróżnienia. Niewątpliwie można przytoczyć ich więcej.
Należy zauważyć, że podobnie jak nagroda , kara w wychowaniu odgrywa istotne znaczenie. Karanie wymaga w większym stopniu znajomości dziecka, orientacji w jego zainteresowaniach, potrzebach i zamiłowaniach. Kara powinna być tak dobrana, aby kierować uwagę dziecka na sam czyn, na przekroczenie przyjętej normy i na skutki takiego postępowania. Kara fizyczna stosowana przez rodziców i nauczycieli wobec dzieci poniża ich godność, upokarza je, widzą one wtedy swoją niemoc i bezsilność. Zwłaszcza te z poczuciem niepełnej wartości pogłębiają w sobie przekonanie, że są nic nie warte. Niebezpieczną karą, choć nie taką groźną jak bicie jest straszenie dziecka. Jest to najczęściej stosowany zabieg mający skłonić do posłuszeństwa. Szczególnie w stosunku do najmłodszych beztrosko stosuje się ten typ kary słownej. Powodują one urazy psychiczne takie jak: nerwice lękowe, fobie, a nawet różne objawy somatyczne. Do kar szkodliwych, a bardzo często stosowanych, należą wyzwiska. One również poniżają godność dziecka i wywołują niekorzystne następstwa. Dziecko straszone czy obrzucane wyzwiskami bierze dosłownie orzeczenie dorosłych, szczególnie wówczas, kiedy tych ludzi kocha. Nazwane głupim sądzi, że rzeczywiście „brak mu rozumu" i dlatego tak ciężko nauczyć się szybko czegokolwiek. Obrzucanie niewybrednymi epitetami jest szczególnie groźne, jeśli odbywa się wobec rówieśników. Dzieci szybko chwytają zasłyszane słowa i tworzą przezwiska, które boleśnie piętnują ich kolegów. Jest to szczególnie groźne na terenie szkoły, gdyż i nauczyciele nieraz uciekają się do tej niepedagogicznej praktyki. Odmianą szkodliwej kary jest reakcja krzykiem na wykroczenie dziecka. Dzieci wychowywane za pomocą krzyku podobnie zachowują się wobec innych. One też krzyczą na rówieśników w czasie zabawy, a nawet na ludzi dorosłych, których się nie boją. Szkodliwa jest też kara izolacji. Jest ona stosowana zarówno wobec małych, jak i starszych dzieci. Dorośli najpierw krzyczą, a jeśli to nie pomaga biorą za rączkę i brutalnie wpychają do drugiego pokoju zamykając drzwi. Dziecko czuje się zdradzone, opuszczone. Przeżywa lęk i jeśli izolacja trwa długo, może w następstwie powstać nerwica lękowa-będzie bało się samo przebywać w pokoju, może lękać się ciemności, samotności. Przedstawione rodzaje kar są szkodliwe, a więc nie należy ich stosować. Można jednocześnie zauważyć, że właśnie w praktyce najczęściej się po nie sięga. Nie wymagają dłuższego namysłu, są „łatwe w użyciu", dają odczucie ogromnej przewagi nad dzieckiem.
Kary pedagogiczne to kary, które nie poniżają godności karanego i karzącego, a ich jedynym celem jest poprawa postępowania dziecka. Stosowanie kar pedagogicznych wymaga od rodziców dobrej znajomości dziecka, dobrej orientacji w jego zainteresowaniach i zamiłowaniach. W zależności od wieku i usposobienia dziecko różnie przeżywa swoje przyjemności i przykrości. Najdoskonalszą karą , chociaż o ograniczonych możliwościach stosowania , jest kara naturalna. Jest ona bezpośrednim następstwem winy. Ukarany nie ma żalu i pretensji do rodziców czy nauczyciela, a jedynie przeżywa niezadowolenie i żal do samego siebie, co uczy pracy samowychowawczej, która ma w życiu znacznie większą wartość niż wychowanie pod przymusem. Ponosząc naturalne konsekwencje własnych poczynań dziecko rozumie, że przewinienia nie uchodzą bezkarnie, że kara jest sprawiedliwym następstwem winy, a więc będzie unikało zachowań, przed którymi ostrzegają rodzice i wychowawcy. Wincenty Okoń określa karę naturalną jako rodzaj kary będącej nieuniknioną konsekwencją niewłaściwego w jakimś sensie zachowania się osobnika, np.: przykre skutki oparzenia, przejedzenia, przeziębienia itp. Do kar pedagogicznych zaliczamy również wszelkiego rodzaju nagany. Za drobne przewinienie udzielamy ich jedynie w obecności karanego Stosujmy więc kary z dużą troską o to, aby osiągnęły swój cel - poprawiły winnego.

3. Zasady skutecznego nagradzania i karania.
Warunkiem skutecznego nagradzania jest następujące twierdzenie: nagradzać należy tylko osobę, która rzeczywiście na to zasłużyła. Posługując się prawidłowo rożnymi sposobami wzmacniania pozytywnych zachowań dziecka staramy się doprowadzić do tego, aby znajdowało ono przyjemność w spełnianiu wymagań stawianych przez ludzi dorosłych. W ten sposób wytwarzają się pożądane nawyki kulturalnego obcowania z ludźmi dorosłymi, rówieśnikami. Do ich powstania niezbędna jest konsekwencja w stawianiu dziecku wymagań i spełnianiu własnych przyrzeczeń. Jeżeli wychowanek kilkakrotnie zaobserwuje niekonsekwencje dorosłych, lekceważy ich ostrzeżenia i nie bierze poważnie obietnic. U dzieci w okresie szkolnym, oprócz wzmacniania ciekawości poznawczej jako motywu uczenia się, pilnie zwracamy uwagę na rozwój moralny. Nagrodą należy pobudzać objawy życzliwości, udzielania pomocy kolegom, dzielenia się z nimi tym, co same posiadają. Wzmacnianie nagrodą pozytywnej motywacji do działania wymaga ciągłego zastanawiania się nad tym, dlaczego dziecko zachowuje się tak, a nie inaczej. Nagroda nie może być bodźcem do działania, a jedynie środkiem do celu. Podejmując się wykonania określonego zadania dziecko nie powinno być motywowane jedynie czekającą je nagrodą. Taka sytuacja jest dopuszczalna jedynie w niektórych przypadkach u małego dziecka, ale również nie może być nadużywana. Czasami starsze dziecko zniechęcone do nauki dopingujemy obiecując, że jeżeli otrzyma promocje, dostanie nagrodę. Nie jest to sposób właściwy. Najpierw musimy pokazać sens dodatkowego wysiłku, pomagamy w prawidłowej pracy intelektualnej, budzimy wiarę we własne siły, ożywiamy bodźce ambicjonalne i dopiero jeśli zacznie pracować i zdobywać lepsze wyniki, przyrzekamy nagrodę lub bez zapowiadania przydzielamy ją po uzyskaniu końcowego efektu. Brak nagród może być również groźny, jak ich nadmiar. Są ludzie dorośli, którzy źle funkcjonują i załamują się, kiedy ich wysiłek nie jest premiowany. Ważną rzeczą jest także, aby nagroda następowała bezpośrednio po właściwym zachowaniu się dziecka oraz była połączona z odpowiednim wyjaśnieniem, co w tym zachowaniu wzbudziło uznanie. Tak więc zasady skutecznego nagradzania można sprowadzić do następujących: - nagradzanie powinno być stosowane w każdym przypadku, kiedy dziecko przejawi pożądane zachowanie , do którego dyspozycja ma być dopiero rozwinięta i utrwalona - każdą nagrodę trzeba indywidualnie dostosować do motywacji dziecka - stosowanie nagród musi przebiegać w oparciu o umiejętne dostosowanie do indywidualnych możliwości wychowanków standardów wymagań; standardy te powinny być ustalone w taki sposób, aby każde dziecko widziało realną możliwość zdobycia nagrody - nagradzanie należy ująć w określony system polegający na stopniowym podnoszeniu wymagań w stosunku do każdego dziecka ; musi on w celu dalszego zdobywania nagród stale podnosić poziom swej aktywności - nagradzanie nie może mieć charakteru szablonowego; wychowawca czy rodzic nie powinien nagradzać zawsze za to samo, zawsze w niezmienny sposób - nagrodę trzeba stosować bezpośrednio po odpowiednim zachowaniu się dziecka; powinna ona być zawsze połączona z odpowiednim komentarzem, dzięki któremu dziecko dowiaduje się, co w danym czynie zasługuje na uznanie - jeśli jednak jakaś nagroda jest często powtarzana w krótkim odstępie czasu , to każda następna nagroda tego samego rodzaju w coraz mniejszym stopniu zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia nagradzanej reakcji.
Ta zasada jest generalna - nagrody opóźnione są mniej skuteczne niż nagrody bezpośrednie - kryteria i standardy stosowanych nagród powinny być dziecku ogólnie znane, dzięki czemu może ono samo kontrolować i oceniać własne zachowanie - nagradzanie musi zawsze dokonywać się w sposób sprawiedliwy i konsekwentny, a więc ściśle według ustalonych kryteriów, i tak , aby nie pominąć niczyjej zasługi; nagrody powinny być raczej przewidywane nie wyłącznie dla najlepszych, lecz dla wszystkich, którzy spełnili określone wymagania - dodatkowo należy nagradzać zachowania tych dzieci, które przejawiły je spontanicznie, bez myśli o uzyskaniu nagrody.
Czy kary są nieodzownym składnikiem wychowania? Wydaje się, że niektórych zadań w procesie wychowania dziecka nie można osiągnąć bez zastosowania kary. Kara jest bowiem nieodzowna w przypadkach , kiedy dziecko postępuje niewłaściwie i trzeba zmienić jego sposób zachowania się. Stosując karę usuwamy z aktywności dziecka zachowanie destruktywne. Kary pozwalają zorientować się dziecku, co jest uważane za dobre, a co za złe, dzięki czemu osiąga ono lepsze przystosowanie społeczne. Kara jest to taka sytuacja, która z punktu widzenia karanego dziecka jest dla niego przykra i której ono starannie unika. Karaniu towarzyszy przykry stan emocjonalny, strach, napięcie. Karanie wymaga znajomości dziecka, orientacji w jego zainteresowaniach, potrzebach, zamiłowaniach. Świadome wyrządzanie przykrości dziecku kochanemu jest zabiegiem trudnym i również niemiłym dla rodziców. W karaniu trzeba brać pod uwagę stopień wrażliwości dziecka. Jeśli jest subtelne i wrażliwe, bodźce negatywne nawet o minimalnym natężeniu mogą wywołać dotkliwą przykrość i lęk przed utratą miłości kochanych osób. Kara musi zlikwidować poczucie winy, a przywrócić równowagę psychiczną u karanego. Jeżeli dziecko akceptuje, czyli uznaje za słuszne normy i wymagania ustalone przez rodziców, wówczas kary stosowane za ich przekroczenie są bardziej skuteczne. Kary stosowane w wychowaniu powinny być przede wszystkim sprawiedliwe i proporcjonalne do przewinienia. Za większe wykroczenia - surowsza. Kara sprawiedliwa powinna być dostosowana do właściwości psychofizycznych dziecka. I Chmieleńska uważa, że kara za surowa w stosunku do wykroczenia może spowodować większe zło niż pożytek. Dziecko przestaje się czuć winne, a uważa się za pokrzywdzone i ma do rodziców pretensje Ukarane za słabo w stosunku do przewinienia bagatelizuje karę, traktuje ją tak, jakby jej w ogóle nie było. Kara sprawiedliwa w odczuciu karanego jest skuteczna i nie obniża autorytetu osoby wymierzającej ją. Jednym z warunków skuteczności kar jest wymierzanie ich we właściwym czasie. Kiedy dziecko zawini, najczęściej dorośli reagują natychmiast w sposób zależny, niestety, nie od winy, a od stopnia naszego oburzenia. Jest to kara natychmiastowa. Kara powinna być tak dobrana, aby kierować uwagę dziecka na sam czyn, na przekroczenie przyjętej normy i na skutki takiego postępowania, a nie na sam rodzaj kary i na osobę wymierzającą karę. Kara jest skuteczna wówczas, jeśli wyzwala w psychice karanego uczucia, które mogą spowodować stałą poprawę: świadomość przewinienia, przekonanie o słuszności kary, chęć poprawy. Należy wobec tego karać tak, aby wywołać wymienione przeżycia. Karanie wychowawcze nie powinno nigdy dyskryminować i poniżać godności wychowanka, samo ustalenie wymiaru kary nie może nigdy dokonywać się w stanie uniesienia, gdyż grozi to niebezpieczeństwem złamania zasad sprawiedliwości , te zaś muszą być w karaniu przestrzegane. Wychowanek powinien przed ukaraniem spotykać się z odpowiednim wyjaśnieniem na temat szkodliwości własnego czynu oraz istoty swojej winy. Powinno być zasadą karanie po uprzednim przekonaniu wychowanka, że postąpił niewłaściwie i zasługuje na karę. Kara powinna zasadniczo następować bezpośrednio po wykroczeniu. Podstawowe znaczenie ma także zasada ścisłego związku, jaki powinien zachodzić między sposobem ukarania, a popełnianym wykroczeniem. Najbardziej pożądane jest przy tym, aby kara dawała dziecku możliwość rekompensaty wyrządzonego zła, przy czym poniesiona kara wymazuje winę, do której nikomu nie wolno już wracać. Podsumowując, można powiedzieć, że kary powinny być stosowane w oparciu o następujące zasady: - kara musi być odpowiednia do wykroczenia i powinna nastąpić tak szybko po jego popełnieniu jak to tylko możliwe, aby dziecko mogło powiązać ze sobą te dwa fakty, - wymierzanie kary nie powinno być dokonywane w uniesieniu i gniewie, gdyż wtedy może być niesprawiedliwe oraz koncentruje uwagę karanego nie na przewinieniu, lecz na osobie karzącej, - kara nie powinna nigdy poniżać godności wychowanka, dyskryminować go oraz dostarczać mu fizycznych lub moralnych cierpień, - karze musi towarzyszyć odpowiednie wyjaśnienie, aby dziecko dobrze rozumiało, za co zostaje ukarane i zdawało sobie sprawę ze szkodliwości swego czynu, a także było przekonane o jego niewłaściwości, - karzący powinien koncentrować się na popełnionym wykroczeniu dziecka, nie tracąc postawy życzliwości wobec jego osoby, o czym dziecko musi być głęboko przekonane, - kara musi obejmować wszystkich, którzy popełnili dany czyn w takich samych okolicznościach - niedopuszczalne jest kumulowanie kary lub też karanie za przeszłe przewinienia - karę należy w miarę możności jak najściślej związać z popełnianym wykroczeniem; powinna dawać dziecku okazję do naprawienia wyrządzonego zła oraz wskazywać drogi postępowania na przyszłość, - kary muszą być stosowane w sposób zindywidualizowany i powinny być ustopniowane, dzięki czemu za ich pomocą może być realizowane systematyczne podnoszenie wymagań w stosunku do dziecka; stopień surowości kary zależy nie tylko od wielkości wykroczenia, lecz także od tego, kim jest winowajca, jakie można mieć wobec niego wymagania i po raz który popełnia dane wykroczenie, - w wychowaniu powinna obowiązywać zasada, że poniesiona kara wymazuje winę, do której nie wolno już wracać, - kara musi prowadzić do wyrzutów sumienia, aby zagwarantować w przyszłości wewnętrzną kontrolę postępowania, - kara musi być sprawiedliwa i słuszna. Nagrody i kary w praktyce wychowania powinny być stosowane razem. Najbardziej korzystne są takie układy sytuacji, w których pewne zachowania dziecka są systematycznie karane, ale jednocześnie inne, także pożądane zachowania również są systematycznie nagradzane. Warto jednak pamiętać, że nagrody są skuteczniejszym środkiem wychowawczym niż kary.

4. Rola nagród i kar w wychowaniu.
Nagrody i kary choćby były dokładnie przemyślane same w sobie nie decydują o powodzeniu w pracy wychowawczej, stanowią jedynie ważny składnik systemu wychowania. W wychowaniu rzadko stosuje się przemyślany system nagród i kar. Nagrody odgrywają trzy ważne role w uczeniu dzieci postępowania w sposób społecznie aprobowany. Oto one: 1. Nagrody mają wartość wychowawczą. Jeżeli jakiś czyn zostaje pochwalony, dzieci wiedzą, że jest dobry. Tak jak kara mówi dzieciom, że ich zachowanie jest złe, tak nagrody mówią im, że jest ono dobre. 2. Nagrody stanowią motywacje do powtórzenia zachowania społecznie aprobowanego. Dzieci dobrze reagują na uznanie, którego wyrazem są nagrody, próbują w przyszłości postępować tak, aby otrzymać nagrodę. 3. Nagrody służą wzmacnianiu zachowania społecznie aprobowanego , a ich brak osłabia pragnienie, aby takie zachowanie powtórzyć. Jeżeli dzieci mają nauczyć się postępować według wzorów społecznie aprobowanych, to postępowanie takie muszą uznać za korzystne dla siebie. Dlatego stosowane nagrody powinny wywoływać przyjemne skojarzenia z pożądanym zachowaniem.
Kary stanowią subtelne środki oddziaływania, trzeba więc ciągle pamiętać o tym, że źle stosowane mogą wyrządzić niepowetowane szkody wychowawcze. Kara pełni trzy ważne role w rozwoju moralnym dzieci. Oto one: 1. Stanowi jej rola ograniczająca. Kara powstrzymuje od powtórzenia czynów społecznie niepożądanych. Gdy dzieci przekonają się, że pewne czyny są karane, powstrzymują się zwykle od nich, pamiętając, jaką w przeszłości otrzymały za nie karę. Kara jako czynnik restrykcyjny odgrywa również ważną rolę w wychowaniu małych dzieci, które jeszcze nie nauczyły się rozróżniać, co jest dobre, a co złe. Gdy robią coś, czym mogą sobie, innym osobom lub przedmiotom materialnym wyrządzić krzywdę, klaps zwykle kładzie temu kres. 2. Wychowawcza wartość kary. Nim dzieci są w stanie zrozumieć zasady, mogą dowiedzieć się, że pewne czyny są dobre, a inne złe, ponieważ otrzymują karę, gdy popełnią coś złego, a nie są karane, gdy robią rzeczy dozwolone. Gdy stają się starsze, poznają zasady głównie dzięki nauczaniu werbalnemu. Uczą się jednak także poprzez doświadczenie, że w razie niestosowania się do zasad kara jest nieunikniona. 3. Motywacja do unikania zachowań dezaprobowanych. Poznanie możliwych konsekwencji złego czynu jest istotnym czynnikiem motywacyjnym, aby go uniknąć. Gdy dzieci są umysłowo dojrzałe do tego, by rozważyć czyny alternatywne i konsekwencje każdego z nich, muszą się nauczyć decydować same , czy wykroczenie jest warte ceny. Jeżeli zdecydują, że nie jest warte, będą motywowane , aby go uniknąć
5.Nagrody i kary stosowane przez nauczycieli. Stosowanie nagród i kar z różnych względów jest bardzo trudnym problemem w pracy wychowawczej szkoły. Jednak rozpatrując ten problem trzeba podkreślić, co dla każdego pedagoga jest oczywiste, iż największą wartość w wychowaniu dziecka mają oddziaływania pozytywne, takie jak zachęta, uznanie, pochwała, nagroda. Wszelkie formy nagradzania bardzo silnie oddziałują na uczucia dzieci i stanowią bodziec kierujący ich postępowaniem, a im wyższy stopień świadomości społecznej uczniów, tym większego nabierają one znaczenia. Nauczyciele nagradzają te same zachowania. Są nimi piękne czytanie na lekcji, nienaganne zachowanie się, poprawne liczenie na matematyce, wykonanie pracy z plastyki, dobrze odrobione zadanie domowe oraz pomaganie słabszym kolegom i koleżankom w nauce. Natomiast jeśli chodzi o dzieci starsze wychowawcy stosują nagrody za: aktywność na lekcji, dobre zachowanie, dobre oceny w nauce oraz za pomoc koledze lub koleżance w nauce. W przypadku zachowań, nauczyciele stosują nagrody dla młodszych dzieci w postaci czerwonych kropek, „uśmiechniętych buzi", „słoneczek" oraz pochwał do dzienniczka. Jeśli chodzi o starsze dzieci to nagrodą stosowaną przez wychowawców są pochwały do dzienniczka, bardzo dobre oceny, a nawet na koniec roku szkolnego za dobre oceny na świadectwie nagrody książkowe i wyróżnienia przyznawane na forum całej szkoły przez dyrektora. Nagrodą zespołową w przypadku dzieci młodszych jest spacer po okolicy lub wyjście na boisko szkolne, natomiast jeśli chodzi o starsze dzieci nagrodą zespołową jest wspólne oglądanie atrakcyjnego filmu na video w szkole. Stosując karę nauczyciel musi zawsze zastanowić się, czy kara, którą chce zastosować jest słuszna i celowa, czy wynika z sytuacji której dotyczyło przewinienie. Karać można więc tylko wtedy, gdy stwierdzimy świadome niestosowanie się do stawianych wymagań.. Dotyczą one złego zachowania, biegania po korytarzu na przerwie, chodzenia po klasie w czasie lekcji, rozmawiania na lekcji oraz nie odrabiania zadań domowych. Jeśli chodzi o starsze dzieci nauczyciele stosują kary za złe zachowanie się, nie stosowanie się do poleceń nauczycieli, lenistwo, spóźnianie się oraz nie odrabianie zadań domowych. Najgorszą karą dla dzieci młodszych jest uwaga wpisana do dzienniczka, czarna kropka i napisanie dwadzieścia razy na kartce „nie będę przeszkadzał na lekcji." Jeśli chodzi o starsze dzieci znaczącą karą jest nagana wpisana do dzienniczka, rozmowa z dyrektorem w jego gabinecie oraz oceny niedostateczne. Tak jak w przypadku nagród, kary stosowane w szkole przez nauczycieli mają charakter indywidualny i zespołowy.

ZAKOŃCZENIE
Proces wychowania jest trudną sztuką. Wymaga nie tylko wiedzy i odpowiedzialności, właściwego przygotowania z dziedziny psychologii i pedagogiki, ale także umiejętności przekazywania informacji, rozumienia dziecka, jego potrzeb i zdolności. Najbardziej doniosłą z wychowawczego punktu widzenia jest rodzina. Rola rodziny w pierwszych latach życia dziecka jest szczególnie doniosła, rodzina wywiera bowiem decydujący wpływ na jego rozwój. Obowiązki związane z wychowaniem są bardzo trudne, ale wynikają z miłości rodzicielskiej i rodzicielskich powinności. Dlatego analizując proces wychowania w zakresie nagród i kar mamy w polu widzenia przede wszystkim dziecko i cele, jakie pragniemy osiągnąć kierując się jego rozwojem. Dziecko jest całkowicie zależne od rodziców i nauczycieli, jest zdane na warunki, jakie stworzą oni sami dla jego rozwoju. Dokładne przemyślenie problemu jakim człowiekiem ma być w przyszłości dziecko, powinno być punktem wyjścia do ustalenia całego systemu oddziaływań wychowawczych. W tym systemie sposób nagradzania i karania służy osiąganiu zamierzonych celów, zapewnia oprócz innych zabiegów wychowawczych, skuteczność wychowania. Kary i nagrody są uzależnione od całokształtu życia rodzinnego,przedszkolnego, szkolnego i oddziaływań stosowanych wobec dzieci, czyli od systemu wychowania. Nagrody i kary, choćby dokładnie przemyślane, same w sobie jeszcze nie decydują o powodzeniu pracy wychowawczej, stanowią jedynie składnik systemu wychowania.

BIBLIOGRAFIA
1. A. Birch, T. Malim, Psychologia rozwojowa w zarysie, Warszawa 1997, PWN 2. I. Chmieleńska, Kara w wychowaniu, Warszawa 1947 3. I. Dudzińska (red. ), Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, Warszawa 1983, WSiP 4. S. Guz, Rozwój i kształtowanie osobowości dzieci w okresie wczesnoszkolnym, Warszawa 1987, WSiP 5. I. Jundziłł , Nagrody i kary w wychowaniu, Warszawa 1986, Nasza Księgarnia 6. M. Karwowska-Struczyk, Rozmowa dzieci w wieku przedszkolnym, Warszawa 1982, WSiP 7. K. Konarzewski, Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1987, PWN 8. E. Malewska, H. Muszyński, Kłamstwo dzieci, Warszawa 1962, PZWS 9. St. Mika, Skuteczność kar w wychowaniu, Warszawa 1969, PWN 10. W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1987, 11. J. Radziewicz, Wychowawca i jego klasa, Warszawa 1986 12. J. Ranschburg, Lęk, gniew, agresja, Warszawa, WSiP 13. H. Smarzyński, Szkota jako środowisko wychowawcze, Warszawa-Kraków 1987, PWN 14. M. Szerer, Karanie a humanizm, Warszawa 1964, PWN
„NIECH NAM NIE ZABRAKNIE NIGDY ZDROWIA, NIECH PRZEDSZKOLE (SZKOŁA) W DOM SIĘ WSPÓLNY ZMIENIA. PRACA WYCHOWAWCY TO PRACA NIEŁATWA, BO CZĘSTO LENIWA I KRNĄBRNA JEST DZIATWA. KOCHA ONA FIGLE I CHĘTNIE SIĘ CZUBI, STRONI OD ZASAD, NAKAZÓW NIE LUBI. TRZEBA DUŻO ZDROWIA, DUŻO CZASU STRACIĆ, ABY UMYSL DZIECKA ROZWINĄĆ, WZBOGACIĆ, KTÓRY GDY DOROŚNIE, DOPIERO ZROZUMIE JAK JEST W ŻYCIU CIĘŻKO, GDY SIĘ MAŁO UMIE.”