Charakterystyka rozwoju myślenia od noworodka do 6 - latka

Dzięki myśleniu każdy z nas uświadamia sobie relacje, różnice, związki, zależności jakie zachodzą między przedmiotami i zjawiskami, jakie mają miejsce w środowisku, w którym człowiek funkcjonuje.
Dzieci w wieku przedszkolnym, w wyniku dojrzewania i uczenia się stopniowo zaczynają rozumieć to, co widzą, słyszą, czują. Poznanie świata przez dziecko wiąże się z procesem myślenia.
Według W. Szewczuka myślenie jest procesem poznawczym, w którym odzwierciedlone są strukturalne i funkcjonalne stosunki różnych elementów rzeczywistości.
Dla L. Wołoszynowej myślenie to proces uogólnionego i pośredniego poznawania rzeczywistości.
W czynności myślenia biorą udział operacje umysłowe, które nie są obserwowalne. Dzięki myśleniu człowiek: lepiej poznaje rzeczywistość, tworzy projekty, dokonuje odkryć, formułuje oceny.
Proces myślenia przebiega różnie w różnym wieku. Granice wieku przedszkolnego są względne, podobnie jak granice pozostałych okresów rozwojowych.
Jako kryteria rozróżniania okresów rozwojowych przyjęto zmieniające się w toku rozwoju: sposób i poziom poznawania przez dziecko otaczającej rzeczywistości, dominujący rodzaj działalności dziecka oraz specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego.
Rozwój procesu myślenia - wg J. Piageta - dzielimy na poszczególne stadia:
I. Stadium inteligencji sensomotorycznej
II. Stadium myślenia przedoperacyjnego
III. Stadium operacji konkretnych
IV. Stadium operacji formalnych.
Stadium pierwsze sensoryczno - motoryczne występuje od narodzin do drugiego roku życia dziecka. W 4 - 8 miesiącu istnieje już koordynacja wzroku z dotykiem, pod koniec 1 roku życia rozwija się pojęcie stałości przedmiotu, kształtuje się świadomość, że nie tylko ono (dziecko) jest sprawcą pewnych wydarzeń, ale przedmioty również mogą powodować takie wydarzenia, np. piłka trąca i przewraca butelkę.
Początek 2 roku życia wiąże się z rozwojem inteligentnego zachowania się, polegającego na eksperymentowaniu. Dziecko staje się zdolne do reprezentowania zdarzeń w umyśle, a także zdobywa wiedzę o cechach fizycznych przedmiotu.
Jedno słowo oznacza jednostkowe i konkretne osoby lub rzeczy. Zauważyć można również proces asymilacji, czyli modyfikacji nowej informacji pochodzącej z otoczenia tak, aby pasowała do wcześniej zdobytych wiadomości.
Stadium drugie przedoperacyjne trwa od drugiego do szóstego roku życia. Jedno słowo odnosi się do wielu osób, rzeczy i czynności. Dziecko odróżnia jedną klasę przedmiotów od drugiej. Posługuje się także reprezentacjami przy rozwiązywaniu problemów. Myślenie jest skuteczniejsze, szybsze oraz bardziej mobilne. Wyodrębnić można proces akomodacji, czyli modyfikacji istniejących schematów tak, aby nowa informacja mogła do nich lepiej pasować. Dziecko charakteryzuje się jeszcze dużym egocentryzmem (czyli skłonnością do skupiania przeżyć i poczynań dookoła własnego "ja", własnych życzeń i potrzeb) i centracją
(tj. koncentracja na jedynie centralnych właściwościach obiektu).
Stadium trzecie operacji konkretnych występuje od 6 - 12 roku życia dziecka. Dziecko rozumie słowa, które stanowią uogólnienie wielu konkretnych przedmiotów, z którymi dziecko spotyka się w życiu codziennym, np. zabawki, meble, naczynia. Poznanie za pomocą narządów zmysłowych odsuwa się na dalszy plan.
Pojawiają się operacje czyli system wewnętrznych działań umysłowych, który stanowi podłoże logicznego myślenia. W okresie tym następuje odejście od egocentryzmu oraz występuje zjawisko decentracji (dziecko zaczyna postrzegać świat z perspektywy drugiej osoby).
Stadium czwarte operacji formalnych jest osiągane przez 12- letnie dzieci.
Dziecko zaczyna rozumieć słowa, które określają zjawiska ekonomiczne, społeczne, matematyczne, czasowe, przestrzenne i kulturowe.
Dalszy rozwój operacji prowadzi do umiejętności rozumienia hipotetyczno - dedukcyjnego. Punktem wyjścia w myśleniu jest możliwość, która przechodzi w rzeczywistość.
Mowa ma ścisły związek z myśleniem. Ma to charakter dwukierunkowy: niska
inteligencja powoduje opóźnienie mowy i odwrotnie - opóźniony rozwój mowy jest przyczyną obniżenia poziomu intelektualnego. Badania wykazały, iż pod wpływem zorganizowanej nauki mowy następuje wzrost ilorazu inteligencji.
Charakterystyczną cechą umysłową dzieci w omawianych wyżej stadiach rozwoju umysłowego według Piageta jest stanowisko, że myślenie dziecka jest egocentryczne i synkretyczne.
Egocentryzm myślenia przejawia się w tym, iż pierwotnie istnieje dla dziecka jeden świat rzeczywistości leżący pomiędzy tym co wewnętrzne a tym co zewnętrzne.
Przez umysłowość synkretyczną rozumie się także umysłowość, dla której wszystko jest w łączności ze wszystkim, wszystko jest celowe i zdarza się "po coś", wszystko jest spostrzegane na podstawie obrazów. Często dzieci przedszkolne uzasadniają swe sądy w sposób naiwny, mało krytyczny na podstawie zbyt małej liczby danych. W starszym wieku przedszkolnym dzieci próbują już stawiać hipotezy.
S. Szuman zwraca uwagę, iż duży wpływ na rozwój myślenia pojęciowego mają czynności wykonywane przez dziecko oraz sytuacje, których jest ono świadome. Bowiem umysł dziecka rozwija się głównie na tle własnej działalności oraz obserwacji działań ludzi z którymi dziecko obcuje, a nie na podstawie biernego odzwierciedlania rzeczywistości.
Dziecko opanowując coraz więcej określeń i poznając ich treść potrafi lepiej przedstawiać sobie przedmioty, czynności i cechy nazywane przez siebie, jak i przez innych. Wyraża się to w wykonywaniu poleceń dorosłych, umiejętności przewidywania własnych zdarzeń i działań, które mają nastąpić.
Miedzy 5 a 6 r. życia dzieci próbują uzasadniać swe sądy i decyzje, a także dowodzić swoich racji. Jeśli wnioski, do jakich dziecko dochodzi, są często fałszywe, to wynika to głównie z braku doświadczenia i uporządkowanej wiedzy, opartej na hierarchicznym systemie pojęć i operacji umysłowych.
Dziecko uzasadnia więc swe sądy w sposób naiwny i mało krytyczny, na podstawie zbyt małej ilości danych.
Pod koniec szóstego roku życia dzieci próbują też stawiać hipotezy. Wyrażają je za pomocą okresów warunkowych, niekiedy w postaci tzw. eksperymentu myślowego, w którym istotną rolę odgrywa wyobraźnia i fantazja dziecka, przekraczająca granice realne sprawdzonych zjawisk. Dziecko 6-letnie potrafi odróżnić świat fikcyjny od rzeczywistego.
Myślenie dziecka 6-letniego kształtuje się pod wpływem własnej aktywności i kontaktów z rówieśnikami oraz dorosłymi. Powoli wyzwala się z wąskich granic zakreślonych bezpośrednim spostrzeganiem i bezpośrednim działaniem i coraz wyraźniej staje się samodzielnym procesem uogólnionego i pośredniego poznawania otaczającej rzeczywistości. W wieku przedszkolnym występuje myślenie konkretno-wyobrażeniowe, chociaż może pojawić się słowno-logiczne.
Myślenie dziecka 6-letniego przejawia się w rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych zajęć i jest związane z konkretnym celem, do którego dziecko dąży w działaniu. Chociaż myślenie dziecka 6-letniego pozostaje w dalszym ciągu w ścisłym związku z działaniem, to stopniowo nabiera pewnej autonomii i staje się czynnością stosunkowo-samodzielną. W procesie przyswajania pojęć dziecko przechodzi od pojęć prostych do bardziej złożonych, od pojęć ogólnych do szczegółowych.
Dziecko przyswajając pojęcia przeprowadza szereg operacji myślowych takich jak:
• analiza,
• synteza,
• porównanie,
• uogólnienie,
• klasyfikowanie,
• wnioskowanie.
Umożliwiają one dziecku wykrywanie związków przyczynowo-skutkowych między różnymi zjawiskami i faktami.