Metody aktywne w procesie nauczania

,,Kiedy wędkarz idzie na ryby, to bierze przynętę, która smakuje rybie – a nie wędkarzowi”. To zdanie Pana Kamińskiego może stanowić definicję metod aktywizujących. Metody aktywizujące zwracają uwagę na to, że każdy z nas jest inny. Nauczyciel w swojej pracy nie powinien koncentrować się na tym, w jaki sposób on sam lubi prowadzić zajęcia, a uwzględniać potrzeby rozwojowe uczniów. Metody aktywizujące charakteryzują się tym, że podczas lekcji aktywność ucznia przewyższa aktywność nauczyciela.
Metody aktywizujące ulegają ciągłym zmianom. W ich obrębie powstają nowe techniki, które możemy stosować na zajęciach. Poniżej zaprezentuję jeden z możliwych podziałów metod aktywizujących. Każda grupa charakteryzuje się innym celem, który jest osiągany podczas ich stosowania. Warto zwrócić uwagę, że w ich obrębie stosowane techniki mogą się powtarzać i powielać.
1. Metody definiowania pojęć: burza mózgów (fabryka pomysłów, giełda pomysłów, jarmark pomysłów); mapy pojęciowe (mapy mentalne, mapy mózgu, mapy pamięci); kula śniegowa (dyskusja piramidowa); zegar skojarzeń; okienko informacyjne; otwarte ucho; linia czasu; burza pytań; 1000 definicji.
2. Metody hierarchizacji: piramida priorytetów; diamentowe i promyczkowe uszeregowanie; kategoryzacja.
3. Metody pracy we współpracy: zabawa na hasło; układanka (JIGSAW).
4. Metody integracyjne: pajęczynka (kłębek); wrzuć strach do kapelusza; graffiti; krasnoludek; kwiat grupowy; wyspa; ćwierćland; akrostych imienia; Jakie przysłowie mnie charakteryzuje?; ja jako...; mój herb; mój styl życia; cebula; układanka.
5. Metody twórczego rozwiązywania problemów: kolorowe kapelusze; burza mózgów; rybi szkielet; dywanik pomysłów; 6, 3, 5; metoda trójkąta; karta kołowa; mapy mentalne; kiermasz ofert; asocjogram; gwiazda pytań; burza pytań; zabawa na hasło; drzewko decyzyjne; metoda przypadków;
6. Metody diagnostyczne: Metaplan; obcy przybysz; procedura U.
7. Metody dyskusyjne: debata za i przeciw; dyskusja panelowa; dyskusja plenarna; dyskusja nieformalna; dyskusja piramidowa; dyskusja sokratejska; dyskusja oksfordzka; dyskusja punktowana; akwarium.
8. Metody rozwijające twórcze myślenie: słowo przypadkowe; fabuła z kubka; niezwykłe zadania; łańcuch skojarzeń; mapa skojarzeń; burza mózgów; okienko informacyjne; rysunkowe metafory; kolaż; 1000 definicji; co by było, gdyby; nagła zmiana aktywności; myślące kapelusze.
9. Metody grupowego podejmowania decyzji: drzewko dyskusyjne; pustynia; 6 par butów.
10. Metody planowania: gwiazda pytań; planowanie przyszłości/działań; projekt; linia czasu; drzewko decyzyjne.
11. Gry dydaktyczne: magiczny kalkulator; dziwne powiedzonka; poker kryterialny; zagadki logiczne; gry komputerowe; kalambury; gry planszowe, układanki; puzzle; poczta przychodząca; gry terenowe.
12. Metody przyspieszonego uczenia się: techniki szybkiego czytania; haki pamięciowe; łańcuchowa metoda skojarzeń.
13. Drama: rzeźba (pomniki); fotografie (obrazy) połączone; gorące krzesło; stop-klatka; niedokończone materiały; podsłuchane rozmowy; krąg życia; rola na ścianie; płaszcz eksperta; sytuacje symulowane; skrót; gest; pantomima; metamorfozy; analogia; fala; scena z przeszłości (flashback); gdybym był(a) tobą; zaznaczanie momentu; narracja, konferencja prasowa; list; tunel myśli; techniki zamykające role; ilustracja ruchowa; inscenizacja.
14. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy: Webquest; Questing; myślące kapelusze.
15. Metody w działaniu: projekt; eksperyment; ale kino; metoda tekstu przewodniego.
16. Wizualizacja: haki pamięciowe; podróż w świat wyobraźni; moodboard; chmura słów; linia czasu; techniki aktywnego opisu.
17. Metody ewaluacyjne: termometr uczuć; smily; niemy dialog; róża; kwiat ewaluacyjny; kosz i walizeczka; tarcza strzelecka; portfolio; ankieta; graffiti; informacja zwrotna; klimat uczenia się; mapa nieba; publikowanie prac; otwarte ucho; poprawiamy swoje prace; sygnalizacja kolorystyczna; szeptane odpowiedzi; elicitation.
Stosowanie wyżej wymienionych metod wpływa korzystnie na osiągnięcia uczniów. Uważa się, że na każdej lekcji nauczyciel powinien wykorzystać przynajmniej jedną metodę aktywizującą. W swojej pracy krótko omówię i scharakteryzuję dwie metody przyspieszonego uczenia się.
Łańcuszkowa Metoda Skojarzeń pozwala zapamiętać w ciągu kilku minut łańcuchy informacji składające się z 10 – 50 i więcej haseł. Polega na kojarzeniu ze sobą kolejnych pozycji poprzez wymyślanie zabawnej historii. Uczestnikiem historii powinien być jej autor. W ułożonej historii powinniśmy łączyć naraz nie więcej niż dwa kolejne obrazy: 1 z 2, 2 z 3, 3 z 4 itd.
Rzymski pokój to zapamiętywanie serii słów poprzez kojarzenie ich z miejscami, przedmiotami znajdującymi się w pokoju, domu, pracy. Ważne jest, aby ustalić miejsce startu i kierunek ruchu.
Na koniec warto wymienić korzyści, które wynikają z pracy metodami aktywizującymi. Zaliczyć można do nich:
• zapamiętywanie o wiele większej ilości informacji;
• systematyzowanie, utrwalanie wiedzy;
• uczenie się planowania i organizowania;
• rozwijanie twórczego i logicznego myślenia;
• rozwijanie wyobraźni;
• rozwijanie sprawności umysłowej oraz własnych zainteresowań;
• doskonalenie umiejętności komunikowania się werbalnego i niewerbalnego;
• uczenie się wyrażania własnych poglądów, opinii, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach i prezentowania własnego punktu widzenia;
• doskonalenie poprawnego posługiwania się językiem ojczystym;
• uczenie się poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł;
• uczenie się niestereotypowego podejścia do problemu, rozwiązywania problemów w sposób twórczy;
• uczenie się pełnienia ról;
• uczenie się wykorzystywania własnych pomysłów, dzielenia się nimi oraz wykorzystywania wiedzy w praktyce;
• uczenie się efektywnej współpracy w grupie;
• uczenie się przestrzegania zasad;
• odczuwanie zadowolenia z wykonanego zadania, osiąganie sukcesu;
• podwyższanie samooceny;
• budzenie pozytywnej, wewnętrznej motywacji do nauki.