Wpływ motywacji na proces edukacyjny

Wśród wielu czynników, które odgrywają znaczącą rolę na proces edukacji uczniów jednym z najważniejszych jest motywacja. Motywację wg Pietroń-Pyszczek możemy rozumieć jako intencję zrobienia czegoś, by coś osiągnąć. Na rozwój ten wpływ mają zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Uwzględniając takie kryterium motywację możemy podzielić na zewnętrzną i wewnętrzną. Motywacja zewnętrzna towarzyszy nam od wczesnego dzieciństwa. Jest ona pobudzana nagrodami i pochwałami, ale również naganami oraz karami. Towarzyszy człowiekowi we wszystkich sytuacjach, w których robimy coś, aby otrzymać nagrodę w postaci pochwały, podziękowań czy dobrej oceny lub, aby uniknąć negatywnych konsekwencji swoich czynów. Na motywacji zewnętrznej opiera się większość działań podejmowanych przez nauczycieli podczas przeprowadzania procesu dydaktyczno-wychowawczego. Przeciwieństwem motywacji zewnętrznej jest motywacja wewnętrzna. Dzieci z dobrze rozwiniętą motywacją wewnętrzną wykonują jakieś czynności, ponieważ tego chcą. Robią to dla siebie, dla rozwijania swoich pasji czy zdobywania wiedzy. W wielu alternatywnych metodach edukacji np. pedagogice Marii Montessori wspomaganie wszechstronnego rozwoju ucznia następuje jedynie za pomocą motywacji wewnętrznej. Uczniowie Ci od najmłodszych klas nie otrzymują żadnych ocen, unika się również wyrażania słownych pochwał. Dzieci wykonują prace dla siebie. Uznaje się, że ten sposób motywowania przynosi o wiele lepsze rezultaty i wpływa na rozwijanie samoświadomości oraz pozytywnej samooceny. Ważne jednak, by system rozwijany w szkole był spójny z systemem wychowawczym stosowanym w domu rodzinnym. Uwzględniając wyniki badań, przeprowadzanych w wielu krajach na świecie, również w tradycyjnym systemie edukacji próbuje się znaleźć zdrowy balans pomiędzy stosowaniem motywacji zewnętrznej i wewnętrznej. Odpowiedzią na te potrzeby jest coraz częściej i chętniej stosowane w wielu szkołach ocenianie kształtujące, które omówię w dalszym rozdziale.
Analizując wpływ motywacji na proces edukacyjny warto zastanowić się, które czynniki mają na niego realny wpływ. Warto tu dokonać podziału ze względu na osoby oddziałujące na dziecko.
1. Cechy zależne od ucznia:
• możliwości ucznia,
• świadomość ucznia,
• samoakceptacja,
• uznanie siebie,
• poczucie własnej wartości.
2. Cechy zależne od nauczyciela:
• standard pracy nauczyciela,
• atmosfera klasy.
3. Cechy zależne od rodziców:
• środowisko rodzinne i sytuacja materialna,
• wykształcenie rodziców.
4. Cechy zależne od środowiska:
• grupa rówieśnicza,
• doświadczenia z dzieciństwa.
Sam proces motywowania dziecka zaczyna się już w przedszkolu. Od najmłodszych lat kształtujemy u dziecka poczucie własnej wartości. Dziecko, które jest zachęcane, uczy się wiary w siebie. W rodzinach, gdzie dziecko jest zachęcane do nauki, dzieci uczą się lepiej, ponieważ czerpią z tego większą przyjemność. Gdy będziemy otaczać dziecko miłością, wyrozumiałością i akceptacją okaże się, że nasz podopieczny nauczy się kochać siebie i innych. Będzie miał siłę, by na miarę swoich możliwości osiągać postawione cele. Uznanie środowiska zewnętrznego spowoduje, że będzie potrafiło planować i osiągać postawione cele.
Dla ucznia najlepszą motywacją jest: pochwała, zachęcanie, pobudzanie ambicji, podsuwanie pomysłów, nagradzanie i zaciekawianie. Kary i upominanie powinny być stosowane sporadycznie. Zawsze na osobności. Niestety zdarza się, że bardzo często rodzice i nauczyciele stosują środki oddziaływań, które wpływają na brak motywacji. Zaliczyć można do nich: obrażanie, poniżanie, brak pochwały, ośmieszanie oraz w przypadku nauczycieli zła organizacja lekcji. Dodatkowym problemem jest stosowanie w komunikacji z dziećmi środków, które oddziałują bardzo negatywnie. Warto tu wspomnieć o: nakazywaniu, groźbach, ostrzeganiu, głoszeniu kazań, robieniu wykładu, krytykowaniu, ośmieszaniu, pocieszaniu, wypytywaniu i dowcipkowaniu. Każda z tych form prowadzenia rozmowy stosowana w nieumiejętny sposób wpływa na obniżenie motywacji, a czasami wręcz na pojawienie się buntu ze strony młodych ludzi. Musimy pamiętać, aby rozmawiać z dzieckiem w sposób rzeczowy i konkretny. Czasami warto poczekać na jego inicjatywę. Zawsze jednak musimy pamiętać, aby dokładnie wysłuchać i nie wydawać zbyt szybko osądów. W jaki sposób zatem krytykować, by nie urazić i nie osiągnąć negatywnego skutku? Krytyka jest motywująca, gdy:
• jest wybrana odpowiednia pora i miejsce;
• jest w cztery oczy;
• uświadomisz danej osobie, że ją cenisz;
• patrzysz prosto w oczy;
• mówisz prawdę;
• krytykujesz zachowanie, a nie człowieka;
• podkreślasz dobre cechy danej osoby;
• mówisz bez ironii;
• wyrażasz troskę;
• naprowadzasz, wskazujesz, podpowiadasz.
Podsumowując rozważania na temat wpływu motywacji na naukę należy zwrócić uwagę na budowanie relacji nie tylko pomiędzy nauczycielem i uczniem, ale także pomiędzy nauczycielem i rodzicami. Wszystkie osoby znajdujące się w otoczeniu dziecka będą miały ogromny wpływ na kształtowanie osobowości młodego człowieka. Niewątpliwie na trudności w nauce ogromny wpływ ma stres, dlatego też na miarę możliwości nauka powinna być przyjemna i sprawiać radość. Warto zwracać na to uwagę również rodzicom, którzy niejednokrotnie sami powodują „wyścig szczurów” krytykując za zdobywanie złych ocen i wymagając od ucznia osiągania coraz to lepszych wyników.