Zdolności muzyczne - dziecko muzykalne czy uzdolnione muzycznie?

Wiele osób szuka odpowiedzi na pytanie: czy jego dziecko jest muzykalne, czy też posiada uzdolnienia muzyczne? Czy może grać na instrumencie, jeżeli jest tylko muzykalne, a nie posiada szczególnych uzdolnień?
Psychologia muzyki nie potrafi jednoznacznie odpowiedzieć na takie pytania. Jednak istnieje wiele teorii zdolności muzycznych. Pokrótce przedstawię kilka.
Teoria elementów inaczej zwana atomistyczną. Elementy składające się na uzdolnienia muzyczne: pamięć muzyczna, poczucie rytmu, słuch wysokościowy, słuch harmoniczny, słuch tonalny. Te elementy występują niezależnie od siebie.
Teoria całościowa przedstawia uzdolnienie muzyczne jako swoistą całość, w której można wyróżnić oddzielnie elementy. Wszystkie elementy takie jak: poczucie rytmu, pamięć muzyczna, poczucie tempa, słuch wysokościowy, słuch analityczny tworzą jedną całość.
Teoria funkcjonalno – rozwojowa mówi o tym, iż uzdolnienia muzyczne rozwijają się
z zadatków anatomiczno – fizjologicznych. Udział w tym mają procesy dojrzewania i uczenia się pod wpływem czynników środowiskowych.
W teorii funkcjonalno-rozwojowej uzdolnienie muzyczne można porównać do żywego organizmu. Uzdolnienia muzyczna rozwijają się w sprzyjających warunkach.
W niekorzystnych warunkach rozwój może ulec zahamowaniu.
Teorie czynnikowe określają czynniki uzdolnienia muzycznego wspólne dla grupy osób osiągającej sukcesy, na przykład w wykonawstwie instrumentalnym. Badania wykazują, iż najczęściej występującymi wspólnymi czynnikami w grupie osób uzdolnionych muzycznie są: bezpośrednia pamięć słuchowa, pamięć ruchu melodycznego, rozróżnianie wzorów dźwiękowych. Istnieje wiele definicji zdolności muzycznych i muzykalności. Jedna z nich mówi, iż „zdolności muzyczne to genetycznie uwarunkowane, względnie stałe cechy osobnicze umożliwiające sprawne uczenie się i nabywanie umiejętności muzycznych
w zakresie percepcji, odtwarzania lub tworzenia muzyki”.
Jeżeli chodzi o muzykalność, jest to termin pojmowany jako „wrażliwość estetyczno-emocjonalna na muzykę, jako potrzeba i zdolność przeżywania muzyki, niekoniecznie uwarunkowana posiadaniem wszystkich specyficznych zdolności muzycznych”
Opinie uczonych nie są jednoznaczne, jeżeli chodzi o pytanie, czy zdolności muzyczne
i muzykalność są nabyte czy też wrodzone. Na pewno zarówno czynniki dziedziczne jak
i środowisko mają na to ogromny wpływ.
Co ułatwi nam ocenę dziecka podczas przesłuchania wstępnego? Jakie są zatem kryteria doboru kandydatów do nauki gry na saksofonie?
Szkoła muzyczna czy też przedszkole muzyczne to specyficzne placówki, w których proces dydaktyczny według mnie rozpoczyna się z chwilą pojawienia się dziecka przed komisją rekrutacyjną na przesłuchaniu wtsępnym. Poszukując odpowiednich kandydatów, komisja stara się dokładnie rozpoznać zdolności. Atmosfera serdeczności i życzliwości pozwala wyeliminować zdenerwowanie i poczucie niepewności u dziecka. Nauczyciele uczestniczący w komisji rekrutacyjnej stosują wobec dzieci następujące kryteria:
1. Czy dziecko chce grać na saksofonie?
2. W jaki sposób dziecko się wypowiada? Czy jest śmiałe w wypowiedziach? Czy mówi starannie, czy potrafi logicznie myśleć?
3. Jaki jest stan uzębienia dziecka?
4. Wrażliwość dziecka na własną odtwórczość ( śpiewanie znanej piosenki).
5. Badanie słuchu, poczucia rytmu, pamięci muzycznej.
Do tych kryteriów należałoby dodać kilka uwag.
Ad.1 Bardzo często zdarza się, że małe dziecko nie ma jeszcze sprecyzowanych zamiarów, co do wyboru instrumentu. Należy wówczas „zareklamować” kilka instrumentów lub dokonać wyboru w porozumieniu z rodzicami lub opiekunami dziecka.
Ad.2 Problem starannego mówienia jest tylko pozornie błahy. Niekiedy zdarza się, że wyrazem werbalnego bałaganu może być w konsekwencji muzyczny chaos w grze na instrumencie.
Ad. 3 Gdy dziecko staje przed komisją egzaminacyjną, należy „zbadać” jego stan uzębienia. Brak „jedynek” lub utrata ich w trakcie początkowego etapu nauki może niekorzystnie wpływać na układ ust i zadęcie.
Ad. 4 Prezentowane przez dzieci piosenki są często sporą zagadką. Czy źle zaśpiewana piosenka jest świadectwem złego słyszenia, czy tylko złej emisji głosu? A może to dziecko zostało źle nauczone tej piosenki? Nie ma takich wątpliwości, gdy dzieci uczestniczą w tzw. kursach przygotowawczych do przesłuchań, na którym uczą się pod okiem fachowca. Taki kurs stwarza wszystkim dzieciom jednakowe szanse przygotowania się do przesłuchania wstępnego.
Ad. 5 Najistotniejszą rzeczą jest stopniowe rozszerzanie skali trudności w trakcie badań. Dziecko, śpiewając piosenkę, samo zaprezentuje skalę głosu, w której najlepiej się czuje. Dobór kandydata do nauki gry na saksofonie powinien być procesem bardzo wnikliwym. Powierzchowne sprawdzenie przydatności do kształcenia może spowodować w przyszłości poważne zakłócenia w procesie nauczania.

Bibliografia:
1. Z. Burowska, E. Głowacka, Psychodydaktyka muzyczna. Zarys problematyki, Akademia
muzyczna w Krakowie 1998, s11