Woda jako rozpuszczalnik - scenariusz lekcji

SCENARIUSZ LEKCJI CHEMII W SZKOLE PODSTAWOWEJ

KLASA VII

Nauczyciel: Edyta Śmiarowska

21.03.2022r.

1. Temat lekcji: Woda jako rozpuszczalnik.
2. Treści podstawy programowej: Woda i roztwory wodne.
3. Program nauczania: H. Gulińska, J. Smolińska. Program nauczania chemii w szkole podstawowej. WSiP.
4. Dział: Woda i roztwory wodne.
5. Wymagania podstawy programowej:
Wymagania ogólne:
I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji.
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów.
III. Opanowanie czynności praktycznych.

Wymagania szczegółowe:
V. Woda i roztwory wodne. Uczeń:
1) opisuje budowę cząsteczki wody oraz przewiduje zdolność rozpuszczania się rożnych substancji w wodzie;
2) podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, oraz przykłady substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe; podaje przykłady substancji, które z wodą tworzą koloidy i zawiesiny;
3) projektuje i przeprowadza doświadczenia dotyczące rozpuszczalności różnych substancji w wodzie.

6. Cele szczegółowe. Uczeń:
• wskazuje różnice we właściwościach roztworów i zawiesin;
• tłumaczy, jaki wpływ na rozpuszczanie substancji stałych ma budowa polarna wody;
• podaje przykłady roztworów oraz zawiesin znanych z życia codziennego;
• bada doświadczalnie rozpuszczanie się substancji stałych i ciekłych w wodzie;
• wskazuje różnice między roztworem właściwym i koloidem;
• podaje przykłady koloidów;
• wyjaśnia, co to jest emulsja;
• umie otrzymać emulsję i podaje przykłady emulsji znanych z życia codziennego.

7. Kompetencje kluczowe rozwijane podczas zajęć:

• w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
• w zakresie wielojęzyczności;
• matematyczne, w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;
• cyfrowe;
• osobiste, społeczne oraz w zakresie umiejętności uczenia się;
• w zakresie przedsiębiorczości.

8. Metody i formy pracy: pogadanka, wyjaśnienie, dyskusja kierowana, obserwacja, doświadczenie, modelowanie chemiczne, praca w parach, film dydaktyczny, rozsypanka, zadania online.

9. Środki dydaktyczne: fartuchy, gogle, woda z kranu, szkiełka zegarkowe, palniki, zakraplacze, zapałki, łapy drewniane, czajnik, kamyki, sproszkowana kreda, sól kuchenna, zlewki, kubeczki, łyżeczki, bagietki, zdjęcie Johna Tyndalla, film – https://www.youtube.com/watch?v=6ojLEcy7eaA,
zdjęcie efektu Tyndalla, rozsypanka, modele papierowe cząsteczek wody i cząsteczki chlorku sodu, magnesy, olej, ocet, probówki, stojaki na probówki, wody gazowane, testy twardości ogólnej wody, karty pracy, karteczki samooceny, aplikacja worldwall, monitor, komputer, majonez, musztarda, balsam, żelatyna.

Fazy lekcji
Czynności
Uwagi
Faza wstępna
- czynności organizacyjne:
• sprawdzenie rozmieszczenia plecaków w klasie,
• sprawdzenie listy obecności,

- sprawdzenie pracy domowej.

wskazani uczniowie na koniec lekcji zostawiają ćwiczenia do sprawdzenia.
Faza realizacyjna
- przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji – właściwości wody.

Nauczyciel wyjaśnia.
Na poprzedniej lekcji poznaliśmy większość właściwości wody. Na dzisiejszej lekcji poznamy kolejną właściwość – zdolność wody do rozpuszczania substancji.

Przedstawienie celów lekcji.

Podanie tematu lekcji: Woda jako rozpuszczalnik.

Nauczyciel wyjaśnia:
Większość wymienionych przez was wcześniej właściwości dotyczy wody czystej. Sprawdzimy doświadczalnie, czy woda z kranu jest wodą czystą.

DOŚWIADCZENIE 1

Nauczyciel rozdaje uczniom kartę pracy nr 1.

Uczniowie z pomocą nauczyciela formułują problem badawczy i hipotezę do doświadczenia.
Wskazany uczeń przedstawia materiały potrzebne do wykonania pierwszego doświadczenia.
Nauczyciel omawia, jak powinno być wykonane doświadczenie, zwracając uwagę na bezpieczeństwo.

Uczniowie zakładają fartuchy i gogle. Podchodzą do stanowisk, wykonują doświadczenie według instrukcji. Nauczyciel nadzoruje pracę uczniów.

Uczniowie z pomocą nauczyciela określają obserwację i wniosek z doświadczenia. Uczniowie uzupełniają karty pracy.

DOŚWIADCZENIE 1. Odparowywanie wody wodociągowej.

Problem badawczy: Czy woda z kranu zawiera rozpuszczone substancje?

Hipoteza: W wodzie z kranu rozpuszczone są substancje chemiczne.

Materiały: woda z kranu, szkiełko zegarkowe, palnik, zakraplacz, zapałki, łapa drewniana.

Wykonanie:

Obserwacja: Na szkiełku zegarkowym, po odparowaniu wody, pozostaje osad.

Wniosek: W wodzie z kranu rozpuszczone są substancje.

Nauczyciel wyjaśnia:
Woda wodociągowa pobierana jest z rzek, jezior lub wód podziemnych. Zawiera wiele rozpuszczonych substancji. Wodę zawierającą dużo rozpuszczonych substancji nazywamy wodą twardą. Zbyt duża twardość wody jest zjawiskiem niekorzystnym. Trudniejsze jest mycie i pranie w takiej wodzie, gdyż detergenty słabiej się pienią. Gdy podgrzewamy wodę twardą wytrąca się z niej osad, tzw. kamień kotłowy, który osadza się na ściankach np. czajników lub grzałkach pralek, co z czasem może doprowadzić do uszkodzenia urządzenia.

Pokaz urządzenia.

Twardość wody można zbadać, stosując testy na twardość wody. Na koniec lekcji otrzymacie takie testery w ramach pracy domowej i zbadacie twardość wody w kranie w waszym domu.

Nauczyciel wyjaśnia:
Sprawdzicie teraz doświadczalnie, które substancje rozpuszczają się w wodzie, a które nie. Badanie rozpuszczalności substancji zbadamy według ich stanu skupienia.

Zaczniemy od badania rozpuszczalności ciał stałych.

DOŚWIADCZENIE 2

Nauczyciel rozdaje uczniom kartę pracy nr 2.

Uczniowie z pomocą nauczyciela formułują problem badawczy i hipotezę do doświadczenia.
Wskazany uczeń przedstawia materiały potrzebne do wykonania drugiego doświadczenia.

Nauczyciel omawia, jak powinno być wykonane doświadczenie, zwracając uwagę na bezpieczeństwo.

Uczniowie podchodzą do stanowisk, wykonują doświadczenie według instrukcji. Nauczyciel nadzoruje pracę uczniów.

Uczniowie z pomocą nauczyciela określają obserwację i wniosek z doświadczenia. Uczniowie uzupełniają karty pracy.

DOŚWIADCZENIE 2 – Badanie rozpuszczalności ciał stałych w wodzie.

Problem badawczy: Czy wszystkie ciała stałe rozpuszczają się w wodzie?

Hipoteza: Nie wszystkie ciała stałe rozpuszczają się w wodzie.

Materiały: woda z kranu, kamyki, sproszkowana kreda, sól kuchenna, zlewki, kubeczki, łyżeczki, bagietki.

Wykonanie:
Obserwacja:

1. woda + kamyki – kamienie nie rozpuszczają się w wodzie

2. woda + sproszkowana kreda – kreda unosi się w wodzie, część opada na dno.

3. woda + sól – sól rozpuszcza się w wodzie.

Wniosek: Nie wszystkie substancje stałe rozpuszczają się w wodzie.

Nauczyciel pyta:
Jakiego rodzaju mieszanina powstała w pierwszej zlewce?

Uczniowie odpowiadają:
Jest to mieszanina niejednorodna, gdyż widzimy jej składniki gołym okiem.

Nauczyciel pyta:
Jakiego rodzaju mieszanina powstała w trzeciej zlewce?
Uczniowie odpowiadają:
Jest to mieszanina jednorodna, gdyż jej składników nie da się rozróżnić gołym okiem.

Nauczyciel wyjaśnia:
W zlewce trzeciej powstał roztwór. Roztwór to mieszanina jednorodna składająca się z rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej.
Nauczyciel pyta:
Co było rozpuszczalnikiem w doświadczeniu?

Uczniowie odpowiadają:
Rozpuszczalnikiem była woda.

Nauczyciel pyta:
Co było substancją rozpuszczoną w doświadczeniu?

Uczniowie odpowiadają:
Substancją rozpuszczoną była sól.

Nauczyciel wyjaśnia:
Roztwory dzielimy na dwa rodzaje: roztwory właściwe i koloidy.
Roztwór wody i soli to przykład roztworu właściwego, czyli takiego, w którym rozpuszczona substancja jest rozdrobniona do pojedynczych drobin. Jakie możecie jeszcze podać przykłady roztworów właściwych?

Uczniowie odpowiadają:
Przykładami roztworów właściwych jest woda i sól, sok jabłkowy, kawa rozpuszczalna.

Nauczyciel wyjaśnia:
Koloidy różnią się od roztworów właściwych tym, że substancja rozpuszczona tworzy duże cząstki, zawieszone w rozpuszczalniku.
Przykładem koloidów jest mleko i roztwór żelatyny.

Koloidy mają ciekawą właściwość. Rozpraszają one promienie świetlne, które są widoczne w nich jako smugi światła. Zjawisko to nosi nazwę efektu Tyndalla.
John Tyndall był irlandzkim uczonym żyjącym w XIX wieku, który jako pierwszy opisał to zjawisko.

Nauczyciel wyświetla film obrazujący efekt Tyndalla.

Nauczyciel pokazuje zdjęcia obrazujące efekt Tyndalla.

Nauczyciel wyjaśnia:
W drugiej zlewce otrzymaliśmy tzw. zawiesinę, Jest to mieszanina niejednorodna, w której cząstki substancji rozpuszczonej są widoczne gołym okiem i jakby zawieszone w wodzie.
Cząstki substancji po pewnym czasie ulegają sedymentacji, czyli opadają na dno naczynia.
Przykłady innych zawiesin to: woda i mąka, błoto.

Nauczyciel rozdaje rozsypanki z definicjami poznanych pojęć uczniom. Uczniowie układają je, a po sprawdzeniu poprawności wklejają do zeszytu.

ROZTWÓR
Mieszanina jednorodna substancji, składająca się z rozpuszczalnika i substancji rozpuszczonej.

ROZTWÓR WŁAŚCIWY
Roztwór w którym rozpuszczona substancja jest rozdrobniona do pojedynczych drobin.

KOLOID
Substancja rozpuszczona tworzy w nim duże cząstki, zawieszone w rozpuszczalniku.

ZAWIESINA
Mieszanina niejednorodna substancji, w której cząstki substancji rozpuszczonej są widoczne gołym okiem i jakby zawieszone w wodzie.

Nauczyciel poleca uczniom wykonanie zadania w ćwiczeniach.

Uczniowie kolejno wykonują zadanie.

Nauczyciel wyjaśnia:
Woda jest dobrym rozpuszczalnikiem, ponieważ ma charakterystyczną budowę cząsteczki. Jej cząsteczkę nazywamy dipolem elektrycznym, ma ona dwa bieguny – dodatni i ujemny. Taka budowa ułatwia rozpuszczanie w niej substancji złożonych z jonów, np. soli kuchennej, czyli chlorku sodu.
Ułożenie na tablicy rozsypanki i modelowanie.

Nauczyciel wyjaśnia;
Sprawdźcie teraz doświadczalnie rozpuszczalność cieczy w wodzie.

DOŚWIADCZENIE 3

Nauczyciel rozdaje uczniom kartę pracy nr 3.

Uczniowie z pomocą nauczyciela formułują problem badawczy i hipotezę do doświadczenia.
Wskazany uczeń przedstawia materiały potrzebne do wykonania pierwszego doświadczenia.
Nauczyciel omawia, jak powinno być wykonane doświadczenie, zwracając uwagę na bezpieczeństwo.

Uczniowie podchodzą do stanowisk, wykonują doświadczenie według instrukcji. Nauczyciel nadzoruje pracę uczniów.

Uczniowie z pomocą nauczyciela określają obserwację i wniosek z doświadczenia. Uczniowie uzupełniają karty pracy.

DOŚWIADCZENIE 3. Badanie rozpuszczalności cieczy w wodzie.

Problem badawczy: Czy wszystkie ciecze rozpuszczają się w wodzie?

Hipoteza: Nie wszystkie ciecze rozpuszczają się w wodzie.

Materiały: woda z kranu, olej, ocet, probówki, zakraplacze, stojaki na probówki.

Wykonanie:

Obserwacja:

1. woda + ocet – ocet rozpuszcza się w wodzie

2. woda + olej – olej unosi się na powierzchni wody.

Wniosek: Nie wszystkie ciecze rozpuszczają się w wodzie.

Pokaz nauczyciela: nauczyciel wstrząsa zawartość probówki z olejem i wodą.
Nauczyciel wyjaśnia:
Po wstrząśnięciu wody z olejem powstaje mieszanina niejednorodna zwana emulsją.
Emulsje po pewnym czasie z powrotem ulegają rozwarstwieniu na składniki. Aby temu zapobiec dodaje się do nich emulgatory. Przykłady emulsji to: majonez, kosmetyki, leki.

Zapis definicji emulsji

Emulsja jest to mieszanina niejednorodna dwóch nierozpuszczających się w sobie cieczy, z których jedna jest rozproszona w drugiej w postaci małych kropel.

Nauczyciel wyjaśnia;
Sprawdźcie teraz doświadczalnie rozpuszczalność gazów w wodzie.

DOŚWIADCZENIE 4

Nauczyciel rozdaje uczniom kartę pracy nr 4.

Uczniowie z pomocą nauczyciela formułują problem badawczy i hipotezę do doświadczenia.
Wskazany uczeń przedstawia materiały potrzebne do wykonania doświadczenia.
Nauczyciel omawia, jak powinno być wykonane doświadczenie, zwracając uwagę na bezpieczeństwo.

Uczniowie podchodzą do stanowisk, wykonują doświadczenie według instrukcji. Nauczyciel nadzoruje pracę uczniów.

Uczniowie z pomocą nauczyciela określają obserwację i wniosek z doświadczenia. Uczniowie uzupełniają karty pracy.

DOŚWIADCZENIE 3. Wykrywanie gazu rozpuszczonego w wodzie.

Problem badawczy: Czy w wodzie można rozpuścić gaz?

Hipoteza: W wodzie można rozpuścić gaz.

Materiały: woda gazowana, zlewka.

Wykonanie:

Obserwacja: z wody ulatniają się pęcherzyki gazu.

Wniosek: W wodzie rozpuszczony jest dwutlenek węgla.

zapis tematu w zeszytach

karta pracy nr 1

rysunek na tablicy

fartuchy, gogle,

woda z kranu, szkiełko zegarkowe, palnik, zakraplacz, zapałki, łapa drewniana.

Czajnik pokryty kamieniem

karta pracy nr 2

rysunek na tablicy

woda z kranu, kamyki, sproszkowana kreda, sól kuchenna, zlewki, kubeczki, łyżeczki, bagietki.

zdjęcie Johna Tyndalla

Film

zdjęcia efekty Tyndalla

rozsypanki

Ćwiczenia, zad. 1 str. 101

modele papierowe, magnesy

karta pracy nr 3

rysunek na tablicy

woda z kranu, olej, ocet, probówki, zakraplacze, stojaki na probówki.

notatka w zeszycie

karta pracy nr 4

rysunek na tablicy

woda gazowana, zlewka.
Faza podsumowu-jąca
- zadanie i objaśnienie pracy domowej:

praca domowa dla wszystkich uczniów:

• badanie twardości wody;
• ćw. 3 str. 101 – zeszyt ćwiczeń;
• ćw. 5 str. 102 – zeszyt ćwiczeń.

praca domowa dla chętnych uczniów:

• doświadczenie str. 173 podręcznik.

- powtórzenie i utrwalenie wiadomości:

https://zpe.gov.pl/a/woda-i-jej-wlasciwosci/DOh98gYK4 - zad. 6, 7, 9.

aplikacja Worldwall

- ewaluacja

- ocena uczniów bardzo aktywnych.

Zestaw doświadczalny

zadania online na stronie epodreczniki.pl

karteczki samooceny