Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi - wspieranie rozwoju

Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi - wspieranie rozwoju

Aby móc wspierać rozwój dziecka należy zastanowić się jakiego rodzaju wsparcia dziecko potrzebuje.
Pracując z dziećmi w przedszkolu czy szkole realizujemy podstawowe zadanie, jakim jest wspieranie ich rozwoju. Każde dziecko ma własną ścieżkę rozwoju, wytyczoną przez indywidualne możliwości, zainteresowania i predyspozycje.
Wiemy, że odbywa się według określonych norm i spodziewamy się kolejnych umiejętności przewidzianych dla danego etapu, w którym kierunku powinien przebiegać rozwój. Każdy jest inny i potrzebuje innych bodźców i wzorców, by móc najpełniej rozwijać swój potencjał. Mimo to, istnieje grupa niezbywalnych potrzeb przynależnych każdemu, niezależnie od wieku i etapu rozwoju, takie jak potrzeby bezpieczeństwa, przynależności czy rozwoju. Nasuwa się przy tym pytanie dlaczego tylko niektóre z dziecięcych potrzeb określamy mianem specjalnych?
Mając na uwadze specjalne potrzeby edukacyjne (SPE) to termin dość często spotykany w polskich szkołach. Odnosi się on przede wszystkim do uczniów, którzy posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, a także osób mających problemy z realizacją wymagań programowych. Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych najczęściej nie jest w stanie realizować materiału w takim samym tempie, jak jego rówieśnicy. Potrzebuje specjalistycznego podejścia ze strony nauczyciela, które zapewni mu odpowiednie warunki do zdobywania wiedzy. Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi często diagnozowane są z dysleksją czy dyskalkulią, lecz jednocześnie mogą mieć problemy z zaadaptowaniem się w danej grupie.
Dziecko o specjalnych potrzebach edukacyjnych najczęściej uczęszcza do szkoły ogólnodostępnej, w której uczą się również dzieci, z którymi pracuje się w normalnym trybie. Powoduje to, że uczniowie ze SPE powinni mieć odpowiednie warunki do zdobywania wiedzy, a także rozwijania umiejętności społecznych. Przede wszystkim nauczyciele muszą zdawać sobie sprawę z tego, że nie każde dziecko, które rzeczywiście ma z tym problemy, posiada odpowiednie orzeczenie. Ważne, aby w porę zauważyć wszelkie odchylenia od normy, dając dziecku szansę na prawidłowy rozwój. Dużą rolę w kształtowaniu postaw i we wspieraniu prawidłowego rozwoju odgrywają pedagodzy szkolni oraz psycholodzy. Nauczyciele powinni otrzymywać konkretne wskazówki dotyczące tego, jak pracować z dzieckiem oraz na jakich aspektach w szczególności należy się skoncentrować. W niektórych przypadkach zaangażowany może zostać nauczyciel wspomagający, który powinien posiadać odpowiednie przygotowanie do pracy z uczniami o potrzebach specjalnych.

Tematykę specjalnych potrzeb edukacyjnych w dzisiejszej przestrzeni edukacyjnej porządkują akty prawne, które precyzują katalog sytuacji obligujących nauczyciela do uruchomienia oddziaływań wspierających. Należą do nich:
o niepełnosprawność lub zagrożenie niepełnosprawnością
o niedostosowanie społeczne, zagrożenie niedostosowaniem społecznym
o uzdolnienia
o zaburzenia emocji i zachowania
o trudności w uczeniu się
o zaniedbania środowiskowe, sytuacje kryzysowe, trudności adaptacyjne
o choroby przewlekłe
o deficyty sprawności językowej
Ważne jest rozpoznanie potrzeb dziecka już w przedszkolu. Niezastąpiona jest czujność i wrażliwość nauczyciela. Dzięki obserwacji funkcjonowania, rozmowie z rodzicami, analizie dostarczonych przez nich dokumentów jest zdecydowanie łatwiejsze. Na tej podstawie jesteśmy w stanie określić cele, które chcemy osiągnąć w pracy z dzieckiem, uznane przez nas za realne oraz istotne dla wychowanka i jego rodziny. Drogą do realizacji celów są metody służące podnoszeniu określonych sprawności i wypracowaniu konkretnych umiejętności.
W przypadku ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi niezwykle ważne jest możliwie jak najwcześniejsze rozpoznanie indywidualnych potrzeb i ich rodzaju. Im trudności są mniejsze, tym trudniej je rozpoznać. Jednocześnie osób z lekkimi trudnościami rozwojowymi i problemami jest znacznie więcej niż uczniów w poważnym stanie.
Wśród metod stosowanych w nauce i wspomaganiu rozwoju uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi stosuje się zarówno nauczanie indywidualne, różnego rodzaju technologie wspomagające, jak i sposoby mające na celu aktywizację uczniów w postaci ciekawych pomocy naukowych. Często też wykorzystywana jest:
o metoda Bon-Depart – wzrokowo-słuchowo-motoryczna metoda, w której główną rolę odgrywają takie elementy jak wzory graficzne, piosenka, a także odtwarzanie wzorów. Jej celem jest usprawnienie analizowania wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego oraz kształcenie orientacji w schemacie przestrzeni i własnego ciała;
o metoda Weroniki Sherborne – to zajęcia rozwijające o charakterze stymulacyjno-terapeutycznym. Uczą aktywnego i twórczego życia poprzez poznawanie i zdobywanie zaufania do siebie i innych. W metodzie tej bardzo ważna jest wiara we własne możliwości, aktywny ruch i bliski kontakt z drugą osobą;
o metoda Janiny Magnuskiej – to technika leczniczo-pedagogiczna, której celem jest uspokojenie zbyt pobudzonej psychiki dziecka, stymulowanie do rozwoju oraz rozwijania własnej zdolności do podejmowania wysiłków. To także samodzielne organizowanie własnej pracy i samokontrola czynności. Metoda ta ma na celu prawidłowe kształtowanie osobowości dziecka;
o arteterapia – to wykorzystanie różnego rodzaju sztuki w procesie terapeutycznym, a także w rehabilitacji dzieci oraz dorosłych. Zastosowanie znajduje tu rysowanie, szkicowanie, malowanie, praca z modelami plastycznymi, ale również muzykoterapia, granie na instrumentach czy aktywność fizyczna do rytmu muzyki i taniec;
o gimnastyka umysłu Paula Dennisona – to metoda, która wpływa na poprawę koncentracji uwagi, a także koordynację wzrokowo-ruchową, pobudzanie procesów myślowych i oddychanie. Dzięki tej technice można również wpłynąć na ogólną sprawność ruchową, a także synchronizację współpracy obu półkul mózgowych. Metoda sprzyja również relaksacji odprężeniu i pomaga w łagodzeniu stresów.
o Programy Aktywności M. Ch. Knillów, zabawy ruchowe, zabawy muzyczno-ruchowe, zabawy ruchowo-naśladowcze, zabawy paluszkowe;
Praca z dzieckiem o rozwoju innym niż typowy przebiega na dwóch poziomach: podczas pobytu dziecka w grupie przedszkolnej, oddziale klasowym oraz w czasie zajęć specjalistycznych prowadzonych indywidualnie lub w małej grupie terapeutycznej. Organizując codzienny proces dydaktyczno-wychowawczy w grupie, możemy wykorzystać elementy powyższych metod z korzyścią dla wszystkich dzieci.
Praca indywidualna natomiast pozwala na realizowanie z dzieckiem zadań adekwatnych do jego aktualnego poziomu rozwoju, w tempie dostosowanym do jego możliwości, z ograniczeniem bodźców rozpraszających. Zajęcia specjalistyczne organizowane są przez dyrektora przedszkola adekwatnie do rozpoznanych potrzeb dziecka i zaleceń zawartych w orzeczeniu lub opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Często przedszkole jest miejscem, w którym po raz pierwszy obserwujemy potrzebę specjalistycznych oddziaływań wspierających rozwój dziecka i kierujemy rodziców do placówek diagnostycznych. Uzyskanie dokumentu uprawniającego do uzyskania specjalistycznej pomocy trwa, jednak wiele możemy zrobić, zanim wyniki badań trafią do przedszkola. Nie czekając na zakończenie procesu diagnostycznego, pracujemy z dzieckiem na co dzień, dostosowując materiał do jego możliwości, wydłużając czas potrzebny na wykonanie zadania, stosując powtórzenia poleceń, podpowiedzi, dodatkowe objaśnienia i komunikaty.
Zalecenia i wskazówki otrzymane z poradni, współpraca ze specjalistami, korzystanie z wiedzy rodziców i ustalanie z nimi wspólnych celów, pozwalają na stworzenie optymalnych warunków dla rozwoju przedszkolaka, nawet wtedy, gdy wymyka się on podręcznikowym normom.
Potrzeby edukacyjne dziecka to przede wszystkim zapewnienie im odpowiednich warunków do zdobywania wiedzy, a także dopasowanie programu nauczania do ich możliwości. To właśnie jest wspieranie dziecka, ucznia w jego rozwoju. Zdarza się, że potrzeby edukacyjne rozpatrywane są również w kontekście właściwego podejścia do ucznia i zainteresowania go tematem. Uczeń z SPE wymaga dodatkowo przedstawiania mu materiału w dobrze dobranej formie, dzięki czemu będzie go w stanie lepiej zrozumieć. Należy również w miarę dozować przekazywane informacje, tak aby nie doszło do ich natłoku. Potrzeby edukacyjne uczniów należy rozpatrywać mając na względzie całą klasę, jednak sztuką jest tak dobrać narzędzia oraz materiały, aby uczniom ze SPE zagwarantować w miarę indywidualne podejście do danego zagadnienia.
Praca z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych wymaga nie tylko posiadania odpowiedniej wiedzy i doświadczenia zawodowego, ale również zastosowania dobrze dobranych materiałów edukacyjnych dzięki którym terapia uczniów będzie przynosić oczekiwane rezultaty.

Bibliografia:
 A. Olechowska, Specjalne potrzeby edukacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016
 L. Zaremba, Specjalne potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2014
 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach
 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie wymagań wobec szkół i placówek