Filozofia w bibliotece - innowacja "Filozofuj-My. Poznawanie przez dociekanie"

Zdarza się, że do osób, które dają ponieść rozmyślaniom nieco bardziej niż inni, kierowane są słowa „Nie filozofuj!”. Czy jednak takie napomnienie jest właściwe? Czy warto kierować je do uczniów we wczesnym etapie poszukiwań i dociekań w klasach I-III szkoły podstawowej?
Dostrzegając potrzebę kształcenia w dzieciach zdolności do samodzielnego i krytycznego myślenia, postanowiłam dołączyć do zwolenników i propagatorów wprowadzenia zajęć z filozofii u dzieci z młodszych klas szkoły podstawowej. Prekursorem idei wprowadzenia filozofii do edukacji jest Matthew Lipman, amerykański profesor, którego dzieło do dziś funkcjonuje na świecie pod nazwą "Filozofia dla dzieci".
Zwolennicy takich praktyk odwołują się do specyficznych cech umysłowych, które można zaobserwować u dzieci – nawet częściej, niż u większości dorosłych. Jako pierwsze można wymienić: zadziwianie się światem, chęć eksploracji i odkrywania jego tajemnic, dążenie do poznania przyczyn obserwowanych stanów, poszukiwanie celowości, brak ograniczeń poznawczych i otwarty umysł. Uważam, że właśnie wczesny okres nauczania szczególnie dobrze nadaje się do tego typu aktywności intelektualnej. Uczniów edukacji wczesnoszkolnej nie trzeba uczyć dziejów filozofii, by z nimi filozofować.
Jako bibliotekarka pracująca w szkole podstawowej, wykorzystałam dostępną literaturę i stworzyłam cykl spotkań filozoficznych, które miały za zadanie skłonić uczniów, do szukania odpowiedzi na życiowe pytania, rozwijania w nich umiejętności dyskutowania, argumentacji , okazywanie szacunku do odmienności poglądów innych.
Spotkania obejmowały następujące zagadnienia:
1. „Ja - co to takiego?”
2. „Życie - co to takiego?”
3. „Uczucia - co to takiego?”
4. „Piękno i sztuka - co to takiego?”
5. „Dobro i zło - co to takiego”
(opracowane na podstawie serii „Dzieciaki filozofują” Oscara Brenifiera oraz „Bajek filozoficznych” Michela Piquemala i materiałów filmowych.
Warsztaty filozoficzne prowadzone były w klasach drugich, trzecich i czwartych.
W klasie trzeciej obejmowały grupę 20 osobową. W grupach mieszanych liczba uczestników nie przekraczała 10 osób.
Zajęcia miały charakter dyskusji, po wysłuchaniu tekstu literackiego. Podczas zajęć starałam wpleść luźną aktywność w formie zabawy. często kończyłam je pracą plastyczną.
Po ukończeniu serii spotkań, które i dla mnie były nowością uważam, że filozofia dla najmłodszych może stanowić istotny wkład w edukację oraz ogólny rozwój intelektualny, społeczny i moralny dzieci.

Moje spostrzeżenia z przeprowadzonych zajęć są następujące:
• Uczniowie lubią zadawać mnóstwo pytań.
• Stawianie im pytań filozoficznych, można dostosować dowolnie do specyfiki grupy wg jej potrzeb i zdolności.
• Rola nauczyciela była inna, niż na typowych lekcjach. Obejmowała moderowanie, porządkowanie rozmowy. Do jakich refleksji dojdą dzieci było zawsze zagadką. Zdarzało się, że dzieci wprowadzały nowy, pokrewny temat i dyskusja dzieliła się na wiele wątków.
• Najlepsza formą do prowadzenia tego typu zajęć jest wspólny krąg. Wytwarza do szczególną więź między uczestnikami – widzą swoje twarze i obserwują gesty, mimikę podczas wypowiedzi.
• Koncentrację uczniów klasy 3 na wybranym zagadnieniu można określić jako satysfakcjonującą.
• Warunkiem, aby myślenie spełniało warunki filozoficznego było min. racjonalne nastawienie do badanego problemu (odwoływanie się do faktów).
• Uczniowie chętnie wypowiadali się na temat podanych zagadnień.
• Wnioski, do jakich dochodziły dzieci niejednokrotnie zaskakiwały, ich przemyślenia były niebanalne.
• Dyskusje dotyczące wysłuchanych tekstów prowokowały do zastanowienia się nad sprawami dotyczącymi ich samych (np. toczącej się aktualnie wojny rosyjsko-ukraińskiej, czy do sytuacji w rodzinie).
Na temat filozofowania z dziećmi nie ma jeszcze bardzo wielu publikacji. Jednak coraz więcej praktyków wypowiada się na temat istotnego wkładu filozofii w edukację i rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny i moralny.
Zajęcia filozoficzne mogą być wspaniałą okazją do przemiany ucznia w jednostkę bardziej samodzielną i dojrzałą. Z osoby, która wykonuje polecenia, może się zmienić w uczestnika, który przejawia własną inicjatywę i ma śmiałość powiedzieć: „Nie wiem”.