Rola mediów w rozwoju mowy dziecka

W obecnym świecie media wkroczyły w życie współczesnego człowieka, są źródłem informacji i rozrywki. Rola telewizji, internetu i kolorowych czasopism w naszym życiu nieustannie wzrasta.
Niezależnie od wielu krytycznych, często słusznych opinii, dotyczących doboru treści, media spełniają ogromną rolę edukacyjną, np. zaspokajają ciekawość poznawczą dzieci, umożliwiają im oglądanie tego, czego nie widzą w najbliższym otoczeniu, wpływają na rozwój społeczny i moralny, dostarczają pomysłów do twórczości konstrukcyjnej, plastycznej, muzycznej, ruchowej, itp. Wpływają również na rozwój słownictwa czynnego i biernego, a tym samym na rozwój mowy.

Wiadomo, że mowa jest głównym środkiem międzyludzkiej komunikacji, towarzyszy nam, bowiem każdego dnia. (PORAYSKI-POMSTA, 2002)

Jak podaje I. Styczek „mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja ją od najbliższego otoczeni, a rozwój mowy jest etapowy”. (STYCZEK, 1980, 208)
L. Kaczmarka, ojciec polskiej logopedii (1966), wyodrębnia cztery etapy kształtowania mowy dziecka:
- I etap, okres melodii (sygnału – apelu, 0-1 rok życia);
- II etap, okres wyrazu (sygnału jednoklasowego, 1-2 rok życia);
- III etap, okres zdania (sygnału dwuklasowego, 2-3 rok życia);
- IV etap, okres swoistej mowy dziecięcej (swoistych form językowych, 3-7 rok życia).

Etap I
Okres melodii (inaczej okres apelu) jest to czas, w którym dziecko nawiązuje kontakt społeczno - psychologiczny ze światem. Początkowo niemowlę posługuje się krzykiem, później pojawia się tzw. głużenie, które przechodzi w gaworzenie. Pod koniec tego okresu rozwija się rozumienie.
Etap II
Okres wyrazu (inaczej sygnału jednoklasowego),w tym okresie mowa jest już narzędziem badania świata i myślenia . Dziecko wypowiada pierwsze słowa i zdecydowane w większości rozumie wypowiedzi otoczenia.

Etap III
Okres zdania (inaczej okres sygnału dwuklasowego), w tym czasie następuje gwałtowny rozwój mowy. Wypowiedzi dziecka w około 80% są już zrozumiałe.

Etap IV
Okres swoistej mowy dziecięcej (inaczej okres swoistych form językowych), jest to czas, w którym mowa stopniowo się poprawia, a zakres słownika (zarówno biernego, jak i czynnego) bardzo się poszerza. Jest to ostatni etap rozwoju mowy. Około 6 –7 roku życia dziecko opanowuje trudną sztukę, jaką jest mowa.

Na rozwój mowy dziecka, już od najmłodszych lat mają wpływ różne czynniki otaczającego je świata. Na początku będą to osoby z najbliższego otoczenia, później rówieśnicy i nauczyciele w przedszkolu i szkole, a także media w tym w dominującej części telewizja. (BELEJKO, 1994)

Według naukowców wielogodzinne i niekontrolowane spędzanie czasu np. przed telewizorem czy komputerem przyczynia się do ograniczenia rozwoju mowy oraz znacznego upośledzenia zdolności komunikowania się. Wiąże się to brakiem aktywnego spędzania czasu, okazji do rozmów i zabaw z rodzicami. Należy podkreślić, jak wielka jest rola rodziców w kształtowaniu się mowy u dzieci. Zabawami, które stymulują rozwój mowy jest wspólne śpiewanie, recytowanie wierszyków, czytanie, oglądanie obrazków, zabawy tematyczne (np. w dom, w sklep), ogólnie mówiąc rozmawianie z dziećmi i cierpliwe słuchanie. (STACHOWIAK, TELICKA, 2005)

Kontakt dziecka z telewizją rozpoczyna się bardzo wcześnie, a każda godzina spędzona w obecności włączonego telewizora oznacza, że rodzice mniej mówią do swoich małych dzieci, a te w rezultacie rzadziej gaworzą i później uczą się mówić - ostrzegają naukowcy z USA na łamach pisma „Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine”. Zdaniem specjalistów dzieci przed ukończeniem drugiego roku życia w ogóle nie powinny mieć styczności z telewizorem ani oglądać bajek na DVD czy wideo.

Tymczasem jak podaje Maria Kolowca na portalu www.szkolnictwo.pl, dziecko dwuletnie spędza przed telewizorem średnio 45 min, 5 - 6 letnie 2,5 godziny, a w dni świąteczne nawet 4 godziny. Natomiast dzieci 7 - 10 letnie wybierają programy o różnych porach dnia, także przed wyjściem do szkoły, oglądając telewizje łącznie około 4 godzin każdego dnia.

Za naukę języka odpowiedzialna jest lewa półkula mózgu. Szybko zmieniające się obrazy telewizyjne i wszechobecne reklamy aktywują prawą półkulę jednocześnie hamując działanie lewej, co skutkuje zaburzeniami w rozwoju języka.

Nadmierne korzystanie z telewizji przyzwyczaja dziecko do mało aktywnego, ubogiego w różnorodne bodźce życia, dostarcza atrakcyjnej rozrywki bez angażowania potencjału intelektualnego. Wywołuje schematyczne i stereotypowe zachowania, nie wymagające myślenia i analizowania przyczynowo – skutkowego. Pytania stawiane przez dzieci są powierzchowne, a udzielane odpowiedzi nie wzbudzają zainteresowania. Dzieci przyswajają język bohaterów i posługują się nim, nie rozumiejąc wszystkich używanych słów.
Jak widać byt częste obcowanie z multimediami powoduje spłycenie myślenia, zubożenie języka i wyobraźni (STACHOWIAK, TELICKA, 2005).

Dlatego:
• nie należy pozwalać na wielogodzinne, bezmyślne spędzanie czasu
przed telewizorem, komputerem, oglądanie reklam
• nie należy kupować małym dzieciom osobistych urządzeń elektronicznych, takich jak telefon komórkowy, telewizor czy przenośny komputer
• puszczać bajek przed snem, gdyż może to utrudnić zasypianie.

Na pewno trzeba ograniczyć negatywny wpływ telewizji wypełniając czas ciekawszymi propozycjami dla dzieci, takimi jak gra na instrumencie, zajęcia plastyczne, sportowe i oczywiście zabawy w gronie rodzinnym.

Ale media mogą mieć także twórczy wpływ na kształtowanie się mowy, zwłaszcza w zakresie przyswajania nowych i trudnych słów. Pomagają w rozbudowywaniu słownictwa czynnego i biernego oraz w wiązaniu zdarzeń w logiczne całości.

Współczesne dziecko pasjonuje się takimi zabawami jak: oglądanie książek, obrazków, słuchanie bajek, czytanie, gra na komputerze czy oglądanie filmów. Te ostatnia zabawa pojawia się najczęściej w życiu współczesnego dziecka, w czym decydującą rolę odegrała telewizja.
Filmy animowane proponowane dzieciom w trafiają prawie do wszystkich dzieci i można powiedzieć, że tworzą one najbardziej powszechne spotkania dziecka ze sztuką. Nie są one jednak różnorodne, a dzieciom w wieku przedszkolnym i okresie wczesnoszkolnym jest ona potrzebna do formułowania wypowiedzi na temat rzeczywistości.

Każda propozycja budzi jednak ciekawość, dostarcza nowych pomysłów, a przez to skłania dziecko do dalszych poszukiwań, wyzwala otwartość na nowe treści i sposoby mówienia o nich. Im więcej propozycji otrzyma, im bardziej będą one różnorodne tym bogatszy i ciekawszy będzie obraz świata zbudowany przez dziecko.
Filmy familijne, animowane oraz programy edukacyjne wzbogacone o dialog bohaterów, wpływają na zwiększenie realności scen oglądanych przez dzieci i wzmacniają ich przeżywanie.

Z dzieckiem należy rozmawiać na temat oglądanych w telewizji programów, czy filmów i zachęcać do swobodnego mówienia na temat obejrzanej treści. W ten sposób dziecko nabywa umiejętności dyskutowania, poprawnego i jasnego wypowiadania się, zabierania głosu, uzasadniania swoich sądów. W czasie rozmowy przedłuża się kontakt z odbieranym programem.
Należy zachęcać dziecko do mówienia na temat danej bajki, bądź programu, aby kształcić żywy stosunek do otoczenia, do przyrody, uwrażliwiać na rzeczy piękne i dobre.

Właściwe korzystanie z programów telewizyjnych przez dziecko wpływa na rozwój wszystkich sfer jego osobowości, między innymi rozwija czynny i bierny słownik oraz pomaga w wiązaniu zdarzeń i faktów w logiczne całości.

Dzieci mogą więc i powinny oglądać niektóre programy telewizyjne, jednakże przy zachowaniu kilku ważnych warunków:
1. dobór programów powinien być kontrolowany przez opiekunów;
2. obejrzane programu powinny być wykorzystywane w pracy wychowawczej i dydaktycznej z dzieckiem;
3. oglądanie telewizji przez dzieci musi odbywać się przy zachowaniu zasad higieny i uwzględnieniu właściwości ich psychiki.

Właściwe korzystanie z programów telewizyjnych przez dziecko wpływa na rozwój wszystkich sfer jego osobowości, między innymi rozwija czynny i bierny słownik oraz pomaga w wiązaniu zdarzeń i faktów w logiczne całości.

Jak widać media mają zarówno negatywny jak i pozytywny wpływ na rozwój mowy dziecka. Zatem to rodzice/opiekunowie powinni mieć wpływ na ilość czasu spędzanego przed telewizorem czy komputerem, dobór programów i pory dnia. A wybór programu telewizyjnego i komputerowych dla dziecka powinien być uzależniony od jego: wieku, wiedzy, dojrzałości poznawczej oraz zainteresowań.

1. BALEJKO A., 1994: Logopeda radzi. Uczymy się ojczystej mowy. Orthdruk. Białystok.
2. KACZMAREK L., 1966: Nasze dziecko uczy się mowy. Wydawnictwo Lubelskie. Lublin.
3. STACHOWIAK M., TELICKA E., 2009: Czytelnik – wymierający gatunek. „Polonistyka”, nr 10, s. 50 – 52.
4. WWW,SZKOLNICTWO.PL
5. MALYWIELKIMOWCA.PL