Terapie wspierające rozwój społeczny osób z autyzmem

Każda terapia aby była skuteczna musi być stosowana konsekwentnie, regularnie, ważna jest również indywidualizacja terapii, pamiętając że każdy przypadek jest inny. Rozwój społeczny jest tak samo ważny jak rozwój poznawczy. Istnieje wiele metod i terapii stosowanych w pracy z dziećmi autystycznymi, które wpływają na rozwój społeczny:
a) Metoda opcji
Opracowana przez małżeństwo Samarię i Berrego Kaufmanów, którzy byli rodzicami dziecka autystycznego. Ważnym faktem jest, że metoda nie jest zbyt popularna w Polsce, co może być konsekwencją braku opracowania naukowego. Metoda opcji nie wymaga wysiłku jedynie do dziecka i terapeuty, ale całej rodziny, jest to w pewnym sensie styl życia. Celem metody jest nauka radości z życia w zgodzie ze samym sobą. To co różni tę metodę od pozostałych jest brak określonej formy jej przeprowadzenia. Podstawową informacją jest jak często i w jakich warunkach ma być prowadzona. Podstawowa zasada, to że terapia powinna się odbywać w domu dziecka czyli w otoczeniu dla niego dobrze znanym, w którym czuje się bezpiecznie, w samym pomieszczeniu powinno być jak najmniej przedmiotów, a bodźce zewnętrzne ograniczone do minimum. Głównym założeniem terapii jest to że powinna trwać cały dzień , czyli od momentu obudzenia aż do chwili zaśnięcia. Dziecko powinno być pod stałą opieką, dlatego istotne jest aby rodzina miała pomoc wolontariuszy. Podstawowe założenie pracy z dzieckiem z autyzmem tą metodą jest nie korygowanie działań niepożądanych społecznie, a co za tym idzie nie wzmacnianie ich. To co wyróżnia Metodę Opcji to brak sprecyzowanego schematu przebiegu zajęć, terapeuta po prostu podąża za dzieckiem, odbiera wysyłane przez niego sygnały. Kolejny etap to naśladowanie ruchów, dźwięków i czynności przez terapeutę. Efektem takiej pracy powinno być zwrócenie uwagi dziecka na drugą osobę, na czyjąś obecność. Gdy dziecko ma zaburzoną percepcję wzrokową powinno się powoli wchodzić w jego pole widzenia, następnym krokiem jest naśladowanie zachowań dziecka w sposób nadmierny, co w konsekwencji prowadzi do wyeliminowania tego właśnie zachowania. Kazimierz Zabłocki w swojej publikacji podaje przykład dziecka, które bawiło się kręcąc książkami, na początku terapeuta podjął zabawę, po czym zaproponował własną np. oglądanie książki. Terapia ta ma na celu nie tylko wyprowadzenie z zachowań stereotypowych, ale przede wszystkim zwrócenie uwagi dziecka na inną osobę, nawiązanie kontaktu z osobami z najbliższego otoczenia. Najważniejszą zasadą w prowadzeniu terapii metodą Opcji jest konsekwencja i częste powtarzanie czynności. (K.J. Zabłocki, Płock,2000)
b) Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne
To metoda najbardziej popularna w pracy z dziećmi z niepełnosprawnościami, w tym dziećmi z autyzmem. Podstawą do opracowania metody był ruch ekspresyjny Rudolfa Labana, który mówił jak duże znaczenie dla rozwoju dziecka ma ruch. Twórczyni metody podkreśla wpływ ruchu, muzyki i rytmu na rozwój psychoruchowy dziecka. Zadanie Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne to rozwijanie świadomości własnego ciała, usprawnianie ruchowe, świadomości przestrzeni i poruszania się w niej. Metoda Ruchu Rozwijającego ma duże znaczenie w terapii rozwoju społecznego dzieci z autyzmem, ponieważ rozwija ona umiejętność dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania bliskiego kontaktu. Praca tą metodą pozwala osobom z autyzmem zapanować nad swoim ciałem, rozwija poczucie różności od innych ludzi. Dzieci z autyzmem mają ogromne trudności z nawiązywaniem kontaktów społecznych, nie dążąc do nich. Autorka metody jako przyczyny takich zachowań i reakcji podaje: niechęć do innych, zamykanie się w sobie, unikanie kontaktu wzrokowego jak również brak reakcji za bodźce docierające z zewnątrz. Dodatkowo osoby autystyczne nie wykazują inicjatywy, a co za tym idzie nie podejmują aktywności np. w zabawach. Przypadki w których dzieci z autyzmem nawiązują kontakt, mają miejsce wtedy gdy mogą one dominować w kontakcie. Podczas zajęć z wykorzystaniem Ruchu Rozwijającego takie zachowania są eliminowane za pomocą prostych zabaw ruchowych takich jak huśtanie, turlanie się po podłodze. W efekcie z czasem dziecko przestaje odczuwać strach przez kontaktem z innymi osobami, powoli zaczyna nawiązywać kontakt wzrokowy. Rozpoczynając terapię należy początkowo akceptować trudności dziecka, tak aby zdobyło poczucie bezpieczeństwa w kontakcie z partnerem.(M. Bogdanowicz, B. Kisiel, M. Przasnyska, Warszawa, 1998) Partnerem podczas zajęć jest osoba dorosła, ponieważ dziecko od początku swojego życia nawiązuje kontakt z rodzicami, poprzez aktywności ruchowe i zabawy nawiązuje kontakt z dorosłymi co jest naturalne. W przypadku dzieci z autyzmem jest inaczej, ponieważ nie reagują one lub bardzo słabo reagują na propozycję zabawy. Zajęcia z wykorzystaniem metody Ruchu Rozwijającego odbywają się w grupach, uczestniczą w nich dzieci i dorośli, tak aby dzieci z autyzmem mogły obserwować i wchodzić w relacje z innymi.
Metoda Ruchu Rozwijającego wpływa pozytywnie nie tylko na rozwój społeczny, rozwijanie umiejętności nawiązania kontaktu wzrokowego. Zaletą metody jest ułatwienie komunikacji niewerbalnej osób z autyzmem, za pomocą gestów i ruchów ciała, z otoczeniem. Metoda ta wpływa na usprawnienie motoryki dużej, rozwój ruchowy. Rolą terapeuty podczas zajęć jest dostrzeganie potrzeb i możliwości dziecka, a głównym celem jest zwiększenie możliwości dziecka.
c) Metoda Knillów
Metoda opracowana przez małżeństwo Knillów zajmujących się pracą z osobami z zaburzeniami rozwoju poznawczego i ruchowego. Terapia oparta jest na założeniu, że znajomość własnego ciała, wpływa na rozwój człowieka. Dotyk i naśladowanie ,poznanie własnego ciała, pozwala dziecku na zbudowanie obrazu samego siebie, uczy się nadawać i odbierać informację, podczas interakcji z dorosłymi. Ciało od początku życia człowieka jest wykorzystywane jako pierwotny kanał komunikacyjny, który umożliwia nawiązanie kontaktu interpersonalnego i więzi emocjonalnych z innymi. W terapii tą metodą ważną rolę odgrywa muzyka, skomponowana dla terapii, która porządkuje przebieg zajęć i określa czas zajęć. Pierwszy element terapii ,,Dotyk i Komunikacja” stosowany w przypadku osób z zaburzoną komunikacją. Zadaniem regularnego dotyku jest pozytywny kontakt z innymi. Od początku życia dziecko komunikuje się odbierając i wysyłając komunikaty przez kontakt fizyczny z dorosłymi. W przypadku dzieci z autyzmem komunikacja przez kanał cielesny jest zaburzony, nie są w stanie odczytać komunikatów, co prowadzi do stosowania agresji wobec osoby podejmującej próbę nawiązania kontaktu i zamknięcia się w sobie. Aby terapia przyniosła efekt, prowadzący zajęcia powinien określić jak wyglądają relacje dziecka z innymi, dziecko musi mieć poczucie panowania nad sytuacją. Zajęcia powinny mieć określone miejsce w planie dnia i powinno odbywać się w sali, w której dziecko ma zapewnione poczucia bezpieczeństwa.
Druga terapia ,, Programami Aktywności, Świadomości Ciała, Kontaktu i Komunikacji” ma na celu rozwijanie umiejętności społecznych osób z autyzmem. Autorzy twierdzą że wpływ na rozwój człowieka, ma zdolność do nabywania i organizowania wiedzy o sobie. Osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, maja trudności w uporządkowaniem rzeczywistości w logiczną całość, a co za tym idzie ograniczenie kontaktów ze środowiskiem. W przypadku zaburzenia poczucia bezpieczeństwa dzieci z autyzmem, uciekają w czynności stereotypowe, reagują agresją i autoagresją. W terapii ważnym elementem jest stałość , poczucie bezpieczeństwa co pozwala na budowanie świadomości własnego ciała, konsekwencją czego jest zapobieganie zachowaniom społecznie niepożądanym np. zachowania agresywne.( Stano, Kraków,2004)
d) Trening Umiejętności Społecznych
Trening Umiejętności Społecznych Goldsteina początkowo był skierowany do osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną, a następnie przystosowany do pracy z osobami z autyzmem. Zajęcia mają formę grupową i oparta jest konkretnej wiedzy posiadanej przez osobę uczestniczącą. Planując spotkania ważne jest wiedza na temat jaka wiedzę musi posiadać osoba, aby wykonać czynność w sytuacji społecznej. U osób z autyzmem ważne jest w jaki sposób dzieci zdobywają wiedzę i jakie wiadomości będą im potrzebne, aby rozumieć co konkretnie maja zrobić w pewnej sytuacji. Ogromną rolę w Terapii Umiejętności Społecznych odgrywają postawy modelujące i zachowania rówieśników. Przed rozpoczęciem pracy z grupą , terapeuta powinien rozpoznać czy osoby zakwalifikowane do terapii, posiadają podstawowe umiejętności pozwalające na korzystanie z takiej formy zajęć, umiejętność przebywania w grupie, umiejętność współpracy z innymi, umiejętność koncentracji i kontrolowania swojego zachowania. W tym celu początkowe zajęcia terapii oparte są na integracji grupy ,poprzez oswojenie się z nowymi osobami i wchodzeniem w interakcje. Podstawowe założenia realizowane w metodzie to: podawanie precyzyjnych instrukcji i modelowanych zachowań; ćwiczenia umożliwiające nabywanie umiejętności, generalizacja ćwiczonych umiejętności.
Umiejętności, które zdobywają uczestnicy:
• Zawieranie znajomości
• Słuchanie
• Zadawanie pytań
• Inicjowanie rozmowy
• Odmawianie
• Dyskutowanie
• Reagowanie na krytykę
• Wyrażanie krytyki
• Radzenia sobie z emocjami, umiejętność rozróżniania uczuć, wyrażania gniewu, niezadowolenia i prawienia komplementów.
Zajęcia prowadzi dwóch terapeutów jeden jest bliżej uczestników, pomaga rozwiązywać konflikty, zapewnia im poczucie bezpieczeństwa, natomiast drugi przyjmuje postawę dyrektywną, dba o realizację scenariusza, przydzielanie ról uczestnikom. Obaj trenerzy powinni posługiwać się jasnymi i precyzyjnymi komunikatami, chwalić uczestników, nawet kiedy wychodzą jedynie poszczególne elementy. Grupa powinna się składać z 5 do 8 osób, która jest grupą stałą, uczestnicy powinny być na podobnym poziomie funkcjonowania i powinny posiadać umiejętność czytania i pisania. Ćwiczone umiejętności powinny być dobrane pod względem możliwości i potrzeb. Czynności, które opanowują uczestnicy są podzielone na etapy. Po każdym pozytywnym zachowaniu uczestnicy są nagradzani, zestawiane są ze sobą postawy i zachowania dobre i złe, instrukcje są konkretne, do prezentacji wykorzystywane są nagrania i plansze z instrukcjami wykonania czynności. Duże znaczenie ma obserwacja pozostałych uczestników podczas wykonywania zadań. Uczestnicy powinni otrzymywać informacje zwrotne, w formie pochwały za dobrze wykonanie czynności, otrzymują oni również zadania domowe mające na celu utrwalenie zachowań przyswojonych podczas zajęć.
(http://www.przystanek- przedszkolak.pl/baza_wiedzy/trening_umiejetnosci_spolecznych_goldsteina) Głównym celem terapii jest rozwijanie konkretnych umiejętności społecznych, ułatwiających osobom z autyzmem rozumieć sytuacje i właściwie na nie reagować.