Program własny zajęć kształtujących postawy prospołeczne "Każdy z nas jest wyjątkowy!"

KAŻDY Z NAS JEST WYJĄTKOWY!
ZAJĘCIA KSZTAŁTUJĄCE POSTAWY PROSPOŁECZNE

PROGRAM WŁASNY ZAJĘĆ DODATKOWYCH PRZEZNACZONY DO REALIZACJI
W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 362 IM. TADEUSZA KOTARBIŃSKIEGO W WARSZAWIE

Imię i nazwisko nauczyciela: Katarzyna Jankowska-Mularska
Stanowisko pracy: nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej

1. WIADOMOŚCI WSTĘPNE

Dzisiejszy świat rozwija się bardzo szybko – wciąż pojawiają się nowe rozwiązania technologiczne, zmienia się sposób postrzegania wielu kwestii. Obserwacja społeczeństwa skłania jednak do wniosku, że jedna rzecz pozostaje niezmienna – w dalszym ciągu zbyt mało ludzi próbuje zrozumieć osoby z niepełnosprawnościami. W środkach komunikacji czy na ulicy można dostrzec zmieszanie, poirytowanie, trudności z neutralnym zachowaniem się czy nawet odwracanie wzroku na widok nietypowo zachowującego się dziecka ze spektrum autyzmu czy osoby na wózku inwalidzkim. Problem ten można dostrzec także na korytarzu szkoły, w której dzieci niejednokrotnie wyśmiewają lub dyskryminują swoich niepełnosprawnych kolegów, boją się nawiązywania z nimi bliższych relacji. W obliczu takiej sytuacji niezwykle ważnym zadaniem wychowawczym jest kształcenie – i to już od najmłodszych lat – postawy zrozumienia i akceptacji wobec osób dotkniętych niepełnosprawnością. Młodych ludzi należy w sposób dostosowany do ich możliwości poznawczych zaznajamiać ze specyfiką różnych zaburzeń czy rodzajów niepełnosprawności, oswajać z tym niełatwym tematem, a także ukazywać przykłady właściwego zachowywania się wobec osób niepełnosprawnych po to, aby czuły się one komfortowo i bezpiecznie w społeczeństwie. Stosując atrakcyjne dla młodego człowieka metody aktywizujące oraz urozmaicając zajęcia dzięki wykorzystaniu pomocy dydaktycznych w postaci filmów, animacji oraz bogato ilustrowanych opowiadań, nauczyciel powinien uświadamiać uczniom znaczenie integracji i tolerancji jako wartości mających moc zmieniania świata na lepsze, a jednocześnie uświadamiać dzieciom przepiękną prawdę: każdy z nas jest wyjątkowy, ale wszyscy jesteśmy wartościowi!
Wobec tak zastanej sytuacji pragnę wdrożyć poniższy program zajęć z zakresu wychowania do wartości. Jego celami są przede wszystkim propagowanie zachowań prospołecznych, w szczególności tolerancji i zrozumienia wobec osób z niepełnosprawnościami oraz zwiększanie świadomości dotyczącej niepełnosprawności oraz trudności, jakie się z nią wiążą. Zajęcia powinny także poszerzać horyzonty myślowe uczniów oraz wspomóc kształtowanie u nich właściwego systemu wartości, wpajając otwartość, życzliwość oraz bezinteresowność wobec każdego człowieka.
Adresatami programu są uczniowie klasy I-III w szczególności dzieci z klas integracyjnych, które pragną lepiej zrozumieć swoich niepełnosprawnych kolegów.
Zgodnie z wytycznymi, program zawiera wstęp, cele ogólne i szczegółowe, opis sposobu realizacji celów – charakterystykę metod i form pracy, zestawienie treści programowych, opis planowanych efektów kształcenia, propozycję sposobów ewaluacji, uwagi wdrożeniowe, przykładowy konspekt zajęć oraz zestawienie bibliograficzne literatury fachowej wspierającej efektywną pracę.

2. UWAGI WDROŻENIOWE

Program przeznaczony jest do realizacji przez cały rok szkolny. Podczas części zajęć wskazane jest wykorzystanie komputera z dostępem do Internetu oraz projektora multimedialnego lub sprzętu audiowizualnego.
Pomocami dydaktycznymi niezbędnymi do realizacji programu będą materiały plastyczne, biurowe i kreatywne (szary papier, brystol, kredki, pisaki, kolorowe papiery) oraz książki z cyklu „Bajki bez barier” udostępniane przez wydawcę w formie elektronicznej lub papierowej, dostępnej w bibliotekach i szkołach.

3. CELE KSZTAŁCENIA

Cele ogólne:
• propagowanie pozytywnych zachowań społecznych, w szczególności postawy tolerancji i akceptacji wobec osób z niepełnosprawnościami;
• zwiększanie świadomości dotyczącej niepełnosprawności oraz problemów osób niepełnosprawnych;
• poszerzanie horyzontów myślowych uczniów;
• kształtowanie właściwego systemu wartości u młodzieży szkolnej.
Cele szczegółowe:
• zapoznanie ze znaczeniem słowa „tolerancja”;
• uwrażliwienie na potrzeby i problemy innych;
• wprowadzenie pojęć „empatia”, „niepełnosprawność”, „akceptacja”, „integracja”;
• zapoznanie uczniów ze specyfiką niepełnosprawności ruchowej oraz intelektualnej oraz z barierami i ograniczeniami z nich wynikającymi;
• budowanie pozytywnych postaw w stosunku do osób o odmiennym wyglądzie, zachowaniu i sprawności;
• uwrażliwienie dzieci na potrzeby rówieśników dotkniętych niepełnosprawnością ruchową i intelektualną;
• wskazanie możliwych sposobów pomocy osobom niepełnosprawnym ruchowo w szkole i grupie rówieśniczej;
• wpajanie otwartości, życzliwości i bezinteresowności;
• podkreślanie roli pracy zespołowej.

4. SPOSOBY REALIZACJI CELÓW – METODY I FORMY PRACY

Podczas zajęć stosowane będą różnorodne metody pracy. Cykl spotkań rozpocznie się od tzw. części wprowadzającej, podczas której uczestnicy zostaną zapoznani z najważniejszymi pojęciami, które przewijać się będą podczas wszystkich kolejnych zajęć („tolerancja”, „empatia”, „niepełnosprawność”, „akceptacja”). Podstawowymi metodami pracy podczas tej części będą metoda słowna (wykład, pogadanka, praca z książką) oraz metoda oglądowa (prezentacja multimedialna).

Metody stosowane podczas dalszych etapów zajęć zależeć będą od realizowanego tematu. Planowana tematyka poruszana w ich trakcie jest bardzo obszerna – obejmuje zagadnienia związane z niepełnosprawnością oraz szczegółowo skupia się na specyfice konkretnych jej rodzajów, schorzeń oraz zaburzeń, które – jak wiadomo – są bardzo zróżnicowane. Nie można wyróżnić więc uniwersalnej metody, która za każdym razem przynosiłaby najlepsze efekty. Z tego względu będą one każdorazowo dostosowywane do tematu dnia. Planuje się wykorzystanie metod słownych (pogadanka, praca z książką, słuchanie opowiadań), oglądowych (projekcja filmów i animacji, prezentacja rekwizytów), aktywizujących (definiowanie pojęć – burza mózgów, mapa pojęciowa, kula śniegowa; praca we współpracy – metoda puzzli, dywanik pomysłów; drama) oraz metod praktycznych (wykonywanie plakatów).

W zależności od potrzeb, zajęcia realizowane będą w formie indywidualnej lub grupowej.

5. TREŚCI PROGRAMOWE – PODSTAWOWE BLOKI TEMATYCZNE

1) BLOK TEMATYCZNY: Z tolerancją zmieniamy świat na lepsze! – dlaczego warto być tolerancyjnym?
TREŚCI SZCZEGÓŁOWE
• definicja słów „tolerancja”, „akceptacja”;
• tolerancja jako wartość umożliwiająca zgodne życie społeczne;
• tolerancja w praktyce – doświadczenia własne uczniów.
SPOSOBY REALIZACJI
• burza mózgów;
• pogadanka
• praca plastyczna „różne oblicza tolerancji”;
• przygotowanie wystawki tematycznej dotyczącej tolerancji;
• swobodne wypowiedzi dzieci.

2) BLOK TEMATYCZNY: Niepełnosprawni są wśród nas!
TREŚCI SZCZEGÓŁOWE
• definicja słowa „niepełnosprawność”;
• podział na niepełnosprawność ruchową oraz intelektualną.
SPOSOBY REALIZACJI
• wykład;
• projekcja filmów edukacyjnych;
• wykonywanie map myśli.

3) BLOK TEMATYCZNY: Słodko-gorzki świat osób niepełnosprawnych – poznajemy ich życie codzienne, radości oraz problemy.
TREŚCI SZCZEGÓŁOWE
• charakterystyka różnych rodzajów niepełnosprawności, zaburzeń i schorzeń (niepełnosprawność ruchowa, niedosłuch, zespół Aspergera, autyzm, ADHD, zespół Downa, zaburzenia widzenia);
• wpływ niepełnosprawności na życie codzienne;
• problemy osób niepełnosprawnych oraz sposoby ich rozwiązywania;
• działania ułatwiające funkcjonowanie osób dotkniętych niepełnosprawnością w społeczeństwie.
SPOSOBY REALIZACJI
• głośna lektura opowiadań ze zbioru „Bajki bez barier”;
• projekcja filmów informacyjnych i edukacyjnych dotyczących tematu niepełnosprawności;
• dramy;
• gry i zabawy z wcielaniem się w rolę.

4) BLOK TEMATYCZNY: „Inny” nie znaczy gorszy – o potrzebie integracji.
TREŚCI SZCZEGÓŁOWE
• znaczenie terminu „integracja”;
• rola integracji w życiu społecznym;
• zalety uczęszczania do szkoły integracyjnej.
SPOSOBY REALIZACJI
• głośna lektura opowiadania ze zbioru „Bajki bez barier”;
• burza mózgów;
• pogadanka;
• wykonanie mapy myśli.

5) BLOK TEMATYCZNY: Każdy z nas jest wyjątkowy, ale wszyscy jesteśmy wartościowi!
TREŚCI SZCZEGÓŁOWE
• idea świata bez podziału na „zdrowych” i „chorych”;
• radość życia mimo przeciwności – nauka, jakiej osoby niepełnosprawne mogą udzielić każdemu z nas;
• reagowanie w przypadku dostrzeżenia sytuacji dyskryminacji osoby niepełnosprawnej – jak delikatnie zwrócić uwagę niegrzecznemu koledze?
SPOSOBY REALIZACJI
• swobodne wypowiedzi dzieci;
• rozmowa kierowana; projekcja filmów oraz fragmentów Festiwalu Zaczarowanej Piosenki;
• dyskusja;
• ćwiczenia praktycznie – sztuka przemawiania i argumentowania.

6. SPODZIEWANE EFEKTY ZAJĘĆ

Uczeń po zakończonych zajęciach potrafi:
• zdefiniować pojęcia „tolerancja”, „integracja” „niepełnosprawność intelektualna”, „niepełnosprawność ruchowa”;
• wymienić przykłady różnych rodzajów niepełnosprawności;
• podać przykłady problemów, z którymi mogą się spotkać osoby niepełnosprawne oraz samodzielnie zaproponować sposoby ich rozwiązywania w środowisku szkolnym oraz społeczeństwie;
• podać przykłady działań wpływających na ułatwienie funkcjonowania osób niepełnosprawnych w społeczeństwie (windy dla niepełnosprawnych, pies przewodnik, alfabet Braille’a, język migowy, sygnalizacja dźwiękowa dla niewidomych itp.);
• scharakteryzować różne rodzaje niepełnosprawności, zaburzenia i schorzenia takie jak niepełnosprawność ruchowa, niedosłuch, zespół Aspergera, autyzm, ADHD, zespół Downa, zaburzenia widzenia;
• podać korzyści płynące z uczęszczania do szkoły integracyjnej;
• sformułować argumenty popierające tezę „Każdy z nas jest wyjątkowy, lecz wszyscy jesteśmy wartościowi”;
• zgodnie współpracować w grupie i zespole zadaniowym.

7. EWALUACJA

Realizacja celów założonych w programie zajęć będzie na bieżąco monitorowana. Ewaluacja polegać będzie na:
• systematycznej obserwacji uczniów i analizie ich osiągnięć;
• poznawaniu opinii uczestników poprzez wykorzystywanie aktywizujących metod ewaluacyjnych (np. buźki, kosz i walizka) w ramach podsumowania każdych zajęć;
Proponuje się, by ewaluacja została przeprowadzona w formie ankiety skierowanej do ucznia. Wnioski płynące z ankiety wykorzystane zostaną w toku dalszej pracy dydaktycznej.

8. ZESTAWIENIE BIBLIOGRAFICZNE LITERATURY FACHOWEJ POMOCNEJ W ORAGANIZACJI ZAJĘĆ

1. Tolerancja jako wartość i problem edukacyjny – A. Tchorzewski;
2. Czarodziejski pyłek, czyli metafora i bajka we wspomaganiu rozwoju małego dziecka – bajki o charakterze terapeutycznym z zakresu akceptacji i tolerancji drugiego człowieka – A. Jaszczyk, B. Kochania;
3. Od niechęci do akceptacji: o wychowaniu dzieci do tolerancji wobec osób niepełnosprawnych – I. Rudek;
4. Wychowanie do tolerancji. Teoretyczno-metodyczne aspekty warsztatu pedagoga – G. Gajewska, A. Szczęsna, E. Rewińska;
5. Wychowanie i nauczanie integracyjne – materiały dla nauczycieli i rodziców – J. Bogucka, M. Kościelska;
6. Pomoce dydaktyczne dla nauczycieli pracujących w klasach integracyjnych – A. Król.

9. PRZYKŁADOWY KONSPEKT ZAJĘĆ

KONSPEKT ZAJĘĆ

TEMAT: DOSTRZEC TO, CO NIEWIDOCZNE – ŚWIAT OSÓB NIEWIDOMYCH.

UCZESTNICY: Uczniowie klas I-III

CZAS TRWANIA: 60 minut

CELE OGÓLNE:
• propagowanie pozytywnych zachowań społecznych, w szczególności postawy zrozumienia wobec osób niewidomych;
• zwiększanie świadomości dotyczącej problemów osób niewidomych i niedowidzących;

CELE OPERACYJNE:
Po skończonych zajęcia uczeń potrafi:
• wymienić problemy, z którymi spotyka się osoba niewidoma w życiu codziennym;
• wskazać i nazwać atrybuty osoby niedowidzącej (biała laska, pies przewodnik) oraz wyjaśnić, jak te elementy wpływają na życie codzienne;
• wymienić urządzenia oraz przedmioty ułatwiające wykonywanie prostych czynności powszednich (czytanie, poruszanie się, przechodzenie przez ulicę, telefonowanie, zażywanie lekarstw, korzystanie z komputera);
• sformułować zasady zachowywania się wobec osoby niewidomej, które wpływają na jej komfort oraz poczucie bezpieczeństwa;
• zająć stanowisko w dyskusji na temat „Czy inne zmysły mogą zastąpić wzrok?” oraz uargumentować swoją odpowiedź, podając przykłady.

METODY:
• słowne (dyskusja, pogadanka, praca z książką);
• oglądowe (analiza ilustracji, projekcja filmu);
• aktywizujące (burza mózgów, drama).

FORMY PRACY:
• indywidualna;
• grupowa;
• zbiorowa.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
• egzemplarz książki „Bursztyn” (seria „Bajki bez barier” – część X – Dziecko niewidome);
• komputer z dostępem do Internetu oraz projektor multimedialny;
• rekwizyty – przedmioty o charakterystycznym kształcie, telefon z klawiaturą, chustka materiałowa, pojemniczki z artykułami sypkimi, owoce (np. jabłko, banan, pomarańcza);
• arkusz szarego papieru, flamastry.

PRZEBIEG LEKCJI (ZAJĘĆ):

1. Powitanie i wprowadzenie w tematykę zajęć.
Organizacja grupy wychowawczej, powitanie uczniów, przedstawienie tematyki oraz celów zajęć.

2. Pogadanka na temat osób niewidomych.
Wprowadzenie zagadnienia zaburzeń wzroku i osób niewidomych. Odwołanie się do doświadczeń uczniów, które mogły zostać nabyte podczas obserwacji społeczeństwa, oglądania filmów fabularnych lub czytania książek.

3. Głośne odczytanie bajki psychoedukacyjnej Aleksandry Chmielewskiej pt. „Bursztyn” połączone z pokazem ilustracji (ze szczególnym zwróceniem uwagi na wkładkę zatytułowaną „Świat Ali”).

4. Rozmowa na temat odczytanego opowiadania i obejrzanych ilustracji.
• Kim była główna bohaterka?
• Kto był jej najbliższym przyjacielem?
• Jak dziewczynki się poznały? Co robiła wtedy Ala? Dlaczego wywołało to zdziwienie Karoliny?
• Jak wyglądał pokój Ali? Czemu panował w nim idealny porządek? Do czego służyły małe naklejki przyklejane na szufladach w pokoju dziewczynki?
• W jaki sposób radziła sobie ona z poruszaniem się po mieszkaniu?
• Czy Ala dała sobie radę z obsłużeniem swojego gościa? Dzięki czemu było to możliwe? Jakich wskazówek dotyczących codziennego życia osób niewidomych udziela nam niewidoma dziewczynka?

5. Zabawa z elementami dramy – tor przeszkód.
Uczestnicy dobierają się w pary. Jedna z osób ma zasłonięte oczy – jej zadaniem jest pokonanie przygotowanego toru przeszkód. Drugie dziecko pełni funkcję przewodnika – ma za zadanie przeprowadzenie kolegi na drugi koniec sali. Zabawa uczy współpracy oraz pozwala zrozumieć problemy osób niewidomych.

6. Projekcja filmu opublikowanego przez Polski Związek Niewidomych pod tytułem „N jak niewidomy”.
Film opowiada o codziennym życiu osób niewidomych oraz sposobach samodzielnego radzenia sobie przez nie w różnych sytuacjach i miejscach, także w przestrzeni publicznej. Animacja zwraca także uwagę na zasady zachowywania się wobec takich ludzi (np. podczas rozmowy z nimi czy w przypadku chęci pomocy w przejściu przez jezdnię), które wpływają na ich komfort oraz poczucie bezpieczeństwa.

7. Burza mózgów inspirowana wysłuchanym opowiadaniem oraz wyświetlonym filmem.
Poszukiwanie odpowiedzi na pytania jak pomóc osobom niewidomym? W jaki sposób staramy się ułatwiać ich codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie? Jakie urządzenia czy rekwizyty pomagają im w wykonywaniu powszednich czynności? Co robić, aby czuły się one dobrze wśród nas? Zapisywanie odpowiedzi na arkuszu szarego papieru – tworzenie mapy myśli w formie „słoneczka”.

8. Drama.
Podział uczniów na cztero-, pięcioosobowe grupy. Odgrywanie scenek, w których osoby w grupie kolejno wcielają się w rolę osoby niewidomej i muszą wykonać określone zadanie – wykręcić numer podyktowany przez kolegę na klawiaturze telefonu, napisać krótkie zdanie na komputerze, odnaleźć właściwy przedmiotu spośród rekwizytów zgromadzonych na stole na podstawie zmysłu dotyku, rozegranie rundy memo dla niewidomych – odnalezienie dwóch pojemników zawierających tę sama zawartość jedynie na podstawie wrażeń słuchowych, rozpoznać owoce na podstawie jego smaku. Po wykonaniu aktywności przez każdego członka grupy, dzieci dzielą się doświadczeniami na forum klasy. Opowiadają, co sprawiło im najwięcej trudności, co ich zaskoczyło.

9. Dyskusja – czy inne zmysły są w stanie zastąpić wzrok?
Swobodne wypowiedzi dzieci w nawiązaniu do filmu, odczytanego opowiadania oraz własnych doświadczeń zdobytych w trakcie zajęć.

10. Ewaluacja.
Kosz i walizka – dzieci siadają przy stolikach. Otrzymują od nauczyciela kartkę z rysunkiem symbolicznego kosza na śmieci i walizki. Dzieci zastanawiają się nad tym, co było ważne podczas tych zajęć, co im się podobało, czego nowego się dowiedzieli i co zapadło im w pamięci na tyle, że zechcą zabrać te wspomnienia ze sobą do domu – umieszczają odpowiednią adnotację w narysowanej walizce. W polu symbolizującym kosz na śmieci notują natomiast elementy, które im się nie podobały, nudziły lub wywoływały negatywne emocje. Po chwili chętne dzieci przedstawiają swoje odpowiedzi na forum grupy. Na zakończenie zajęć wszyscy oddają uzupełnione karty nauczycielowi, które może wykorzystać otrzymaną odpowiedź zwrotną do doskonalenia warsztatu pracy i dostosowywania zajęć do oczekiwań dzieci.

11. Zakończenie zajęć, podziękowanie za aktywne uczestnictwo. Pożegnanie.