Książka beletrystyczna jako źródło poznania historii - program autorski

Książka beletrystyczna jako źródło poznania historii

1. Cele kształcenia w programie autorskim "Książka beletrystyczna jako źródło poznania historii".
Przedstawiany program "Książka beletrystyczna jako źródło poznania historii" jest programem o celach globalnych. W powyższym programie funkcjonują cele ogólne, zarówno o charakterze poznawczym, jak i afektywnym. Autor programu zakłada jednak, że cele powinny pełnić tu funkcję orientacyjną, ponieważ nie wszystkie zostaną przełożone na konkretne zachowania i mierzalne umiejętności uczniów.

Cel ogólny:
- kształtowanie wiedzy i umiejętności uczniów na temat korzystania z książek beletrystycznych jako źródła poznania historii

Cele szczegółowe:
Wiedza:
- uczniowie poznają i zapamiętują informacje dotyczące wybranych powieści historycznych
- określają i umiejscawiają w procesie dziejowym źródła z nim związane
Umiejętności:
- potrafią pracować ze źródłami historycznymi
- potrafią umiejscowić określone źródło historyczne w kontekście towarzyszących jego powstaniu wydarzeń
- potrafią wykorzystać nabytą wiedzę do analityczno – krytycznego rozumienia zapoznanych treści beletrystycznych

2. Treści kształcenia w programie autorskim Książka beletrystyczna jako źródło poznania historii

I. Egipt
Spotkanie 1: Zapoznanie uczniów z problematyką zajęć.

Kompetencje:
a) Wiedza:
Uczeń zrozumienie pojęcia „źródło historyczne”
Uczeń zapamięta:
- rodzaje źródeł historycznych
- wyzyskanie źródeł do odtworzenia określonych zaszłości historycznych
- krytyka źródeł historycznych
b) Umiejętności:
- uczeń potrafi pracować ze źródłami historycznymi
- potrafi określić funkcje źródła historycznego
- potrafi rozpoznać miejsce i czas pochodzenia danego źródła historycznego
- potrafi umiejscowić określone źródło historyczne w kontekście towarzyszących jego powstaniu wydarzeń

Uwagi:
- nauczyciel przynosi różne rodzaje źródeł tyczących historycznej problematyki, tj. źródła materialne
- przedstawia źródła bezpośrednie i pośrednie
- omawia źródła pozamaterialne
- wskazuje na znaczenie poznawcze (źródłowe) treści beletrystycznych
nauczyciel zadaje do przeczytania na kolejne zajęcia fragment powieści Mika Waltari „Egipcjanin Sinuhe”

Spotkanie 2: Faraon Echnaton – starożytny reformator religijny i społeczny.
Kompetencje:
a) Wiedza:
- w oparciu o wybrany tekst powieści „Egipcjanin Sinuhe” uczeń scharakteryzuje najważniejsze reformy oraz sposoby ich realizacji
- zrozumie główne przyczyny upadku (odrzucenia) nowatorskich idei faraona Echnatona
Uczeń zapamięta:
- lata panowania Echnatona
- dawne idee i wyznania
- nową myśl religijno-społeczną i następstwa jej wprowadzenia (konflikty społeczne, osłabienie polityczno-militarne Egiptu, narodziny sztuki „naturalistycznej”)
b) Umiejętności:
- uczeń potrafi wykorzystać nabytą wiedzę do analityczno-krytycznego rozumienia zapoznanych treści beletrystycznych

Uwagi:
- nauczyciel wprowadza uczniów w świat bohatera powieści „Egipcianin Sinuhe” Mika Waltari
nauczyciel opowiada krótko o okolicznościach w jakich Echnaton objął władzę oraz o władzy kapłanów w starożytnych Tebach

Spotkanie 3: Konfrontacja z rzeczywistością (Historia contra powieść historyczna „Egipcjanin Sinuhe)
Kompetencje:
a) Wiedza:
- porównanie wydarzeń historycznych z wyobraźnią autora (ile prawdy, ile fantazji). Konkluzje – wnioski
- uczeń zapamięta najważniejsze fakty z dziejów starożytnego Egiptu w dobie panowania
Faraona Echnatona
- uczeń zapamięta przebieg i następstwa wprowadzenia i upadku nowej religii
b) Umiejętności:
- uczeń potrafi poprawnie zinterpretować „rewolucyjne” idee Echnatona
- poznanie i zrozumienie przyczyn upadku monoteistycznej idei w starożytnym Egipcie

Uwagi:
- zapoznanie uczniów z fragmentem filmu o panowaniu faraona Echnatona
- przedstawienie uczniom źródeł ikonograficznych dotyczących omawianych zagadnień
- przedstawienie uczniom oryginalnego tekstu (tłumaczenia) „pamiętników” (zapisków) lekarza Sinuhe,
- nauczyciel zadaje do przeczytania na kolejne zajęcia fragment powieści: Robart Graves „Ja, Klaudiusz”

II. Rzym
Spotkanie 4: Szalony władca – Gajus Kaligula
Kompetencje:
a) Wiedza:
- w oparciu o wybrany tekst powieści „Ja, Klaudiusz” uczeń scharakteryzuje okres panowania
w imperium rzymskim Gajusa Kaliguli oraz przyczyny upadku tego władcy
Uczeń zapamięta:
- lata panowania Kaliguli oraz jego drogę do władzy
- przebieg i upadek rządów Gajusa Kaliguli
- życie codzienne elit władzy w latach „szalonego władcy”
b) Umiejętności:
- wyzyskanie nabytej wcześniej wiedzy (zob. lekcja 1) do analityczno-krytycznego zrozumienia poznanych treści beletrystycznych

Uwagi:
- nauczyciel przybliża wydarzenia oraz postacie historyczne z czasów poprzedzających panowanie Kaliguli (na podstawie powieści „Ja, Klaudiusz)

Spotkanie 5: Konfrontacja z rzeczywistością (Kaligula w opinii rzymskiego historyka Gajus Svetoniusa Tankvillusa oraz współczesnego badacza Ronalda August’a
Kompetencje:
a) Wiedza:
- porównanie wydarzeń historycznych związanych z osobą Gajusa Kaliguli przedstawionych w dawnej i współczesnej literaturze naukowej
Uczeń zapamięta:
- motywy powołania Kaliguli do władzy
- okres jego rządów
- przyczyny upadku
b) Umiejętności:
- krytyczne podejście do wypaczeń i wynaturzeń władzy jakie powodują chorobliwe przekonania o własnej wielkości
uczeń potrafi wskazać inne postacie historyczne (współczesnych dyktatorów) ogarniętych tak jak Kaligula rządzą władzy

Uwagi:
- nauczyciel prezentuje uczniom prace historyczne traktujące o latach panowania Kaliguli (Żywoty cezarów Gajusa Swetoniusa oraz Kaligula Ronalda Auguat’a
- prezentacja fragmentu filmu historycznego o rządach Kaliguli
- nauczyciel zadaje do przeczytania na kolejne zajęcia fragment powieści:
Lisa See „Kwiat Śniegu i sekretny wachlarz”

III. Chiny
Spotkanie 6: Życie kobiet w dawnych Chinach
Kompetencje:
a) Wiedza:
- w oparciu o wybrany tekst powieści „Kwiat śniegu i sekretny wachlarz” uczeń potrafi przedstawić codzienne życie kobiet w dawnych Chinach. Proces dorastania, wychowania i roli kobiet w społeczeństwie chińskim
Uczeń zapamięta:
- kolejne etapy kształtowania osobowości mieszkanek chińskiej prowincji
- rolę kobiet w rodzinie chińskiej
- rygory wychowawcze w dawnych Chinach
b) Umiejętności:
- uczeń potrafi ocenić wielkość wpływu tradycji w wychowaniu dziewcząt w dawnych Chinach
potrafi dostrzec dodatnie jak też ujemne strony chińskiej obyczajowości

Uwagi:
- nauczyciel przybliża losy bohaterki powieści wybiegające poza zadany fragment tekstu do przeczytania
- nauczyciel prezentuje fragment filmu „Kwiat Śniegu i sekretny wachlarz”

Spotkanie 7: Konfrontacja z rzeczywistością. Obyczajowość chińska 200 lat później
Kompetencje:
a) Wiedza:
- uczeń potrafi przedstawić życie mieszkanek chińskiej prowincji w latach 1820 – 1860
Uczeń zapamięta:
-wpływ tradycji na życie codzienne
-rola i funkcje obyczajów
-miejsce kobiet w chińskiej społeczności minionych lat i współcześnie
b) Umiejętności:
- uczeń potrafi wskazać różnice kulturowe społeczności chińskiej i europejskiej

Uwagi:
- nauczyciel w oparciu o literaturę naukową przeprowadza krytyczna analizę zagadnienia
- dokonuje porównania dawnych i współczesnych metod wychowawczych w Chinach
w odniesieniu do tradycji europejskich
- przedstawia prezentację multimedialną dotyczącą zagadnienia krępowania stóp
w Chinach
- nauczyciel zadaje do przeczytania na kolejne zajęcia fragment powieści: Andrzej Sapkowski „Boży bojownicy”

IV. Husytyzm
Spotkanie 8: Boży bojownicy czy też „Boże sierotki”
Kompetencje:
a) Wiedza:
- w oparciu o wybrany tekst powieści „Boży bojownicy” uczeń powinien posiąść wiedzę o genezie ruchu husyckiego jego idei i metodach rozpowszechniania oraz obrony głoszonej ideologii
Uczeń zapamięta:
- kto był głównym ideologiem ruchu
- jak wyglądał tabor husycki
b) Umiejętności:
wyzyskanie nabytej wiedzy w celu poznania i zrozumienia skomplikowanych dziejów Europy w dobie narastających podziałów religijnych

Uwagi:
- nauczyciel przybliża dzieje bohaterów powieści wykraczające poza zadany fragment tekstu (uczniowie poznają nazwiska ówczesnych władców jak i obyczaje codzienne)
- nauczyciel przybliża uczniom wybrany fragment książki za pośrednictwem
e-book’a

Spotkanie 9: Konfrontacja z rzeczywistością. Skromni apostołowie nowej idei czy zawzięci i przebiegli jej propagatorzy
Kompetencje:
a) Wiedza:
- uczeń powinien dokonać prawidłowej oceny ruchu husyckiego
- potrafi umieścić wydarzenia tyczące husytów w kontekście zaszłości historycznych epoki
Uczeń zapamięta:
- kim byli i o co walczyli husyci
b) Umiejętności:
- uczeń potrafi wskazać różnice pomiędzy ideologią husycką a dominującym w Europie katolicyzmem

Uwagi:
- nauczyciel przedstawia uczniom gdzie i kiedy narodził się ruch husycki
- nauczyciel prezentuje uczniom źródła ikonograficzne związane z husytyzmem
- nauczyciel zadaje do przeczytania na kolejne zajęcia fragment powieści: Piotr Schmandt „Pruska zagadka”

V. Zabór pruski
Spotkanie 10: HAKATA na ulicach Wejherowa. Wejherowo w dobie pruskiego zaboru.
Kompetencje:
a) Wiedza:
- w oparciu o wybrane fragmenty książki „Pruska zagadka” uczeń powinien nabyć wiedzę
o niemieckiej polityce narodowościowej (germanizacyjnej)
Uczeń zapamięta:
- tzw. „filary germanizacji”, tj. szkołę, wojsko, urząd, kościół
b) Umiejętności:
- uczeń potrafi wskazać powody germanizacyjnej działalności zaborcy
- potrafi wskazać sposoby walki ludności polsko-kaszubskiej z działaniami germanizacyjnymi

Uwagi:
- nauczyciel przybliża uczniom treść powieści wykraczającą poza zadany do przeczytania fragment „Pruskiej zagadki”
- nauczyciel przedstawia sposoby przeciwstawiania się ludności polsko-kaszubskiej działaniom germanizacyjnym
- nauczyciel zaznajamia uczniów ze źródłami ikonograficznymi (np. egzemplarzami prasy polskiej z okresu, w którym rozgrywa się powieść), epistolograficznymi i memuarystycznymi dotyczącymi omawianych problemów

Spotkanie 11: Śladami bohatera powieści „Pruska zagadka” w Wejherowie (wycieczka do Wejherowa).
Kompetencje:
a) Wiedza:
-uczeń z autopsji (wycieczka) pozna ciekawe, historyczne miejsca Wejherowa (podążając śladami bohatera powieści)
Uczeń zapamięta:
-historię i osoby związane ze zwiedzanymi miejscami
b) Umiejętności:
- potrafi wskazać historyczne miejsca z powieści na mapie współczesnego Wejherowa
potrafi odpowiednio zachować się w miejscach pamięci narodowej, kultu religijnego, muzeach

Uwagi:
- nauczyciel prowadzi uczniów ulicami miasta, przy których to ulicach znajdują się związane z tematem lekcji miejsca
- po wycieczce uczniowie przygotowują zwięzły opis poznanych miejsc, zwracając uwagę na te, które najbardziej utkwiły im w pamięci

Spotkanie 12 i 13 : Pisząc własną powieść.
Kompetencje:
a) Wiedza:
- uczeń rozumie co oznaczają prawa autorskie
uczeń zapamięta ile pracy trzeba włożyć w rzetelne zgromadzenie materiałów niezbędnych do napisania powieści historycznej
b) Umiejętności:
- uczeń potrafi zaprezentować własną twórczość na forum grupy

Uwagi:
- zajęcia odbywają się na dwóch zajęć (2x60 min.)
- wspólne omówienie prac

3. Procedury osiągania celów w programie autorskim Książka beletrystyczna jako źródło poznania historii.

3.1. Warunki realizacji programu autorskiego Książka beletrystyczna jako źródło poznania historii:

A. Warunki podmiotowe: Program jest skierowany do uczniów klas licealnych

- Uczniowie: realizując program autorski nauczyciel powinien brać pod uwagę: wiadomości wyniesione z lekcji, książek (pasjonaci czytelnictwa) lub z zajęć w kołach zainteresowań

- Nauczyciel: powinien posiadać kwalifikacje z zakresu historii lub kulturoznawstwa, oraz samemu zachęcać uczniów swą postawą do czytania książek (pasjonat)

B. Warunki szkolne
- Materialne: klasa szkolna z dostępem do środków multimedialnych, książki, biblioteka
- Organizacja procesu dydaktyczno – wychowawczego: Spotkania odbywać się będą co dwa tygodnie. Czas trwania zajęć będzie wynosił 60 min. Program ma za zadanie zwrócić uwagę ucznia na możliwość poszerzenia wiedzy podręcznikowej poprzez wykorzystanie literatury beletrystycznej co w przyszłości wprowadzi go w świadome, przemyślane uczestnictwo w kulturze czytelniczej. Rzeczywistość historyczną jakiej poświęcone są zajęcia uczniowie mogą poznać nie tylko za pośrednictwem książki ale również poprzez uczestnictwo w „spotkaniach z zabytkami”, interesującymi ludźmi a także poprzez pracę ze źródłami audiowizualnymi (film, internet). Należy podkreślić, że zróżnicowanie form i metod pracy z uczniami rozwija zainteresowania, które mogą być pomocne w procesie nauczania. Zajęcia tego typu powinny uwzględnić ważną zasadę stopniowania trudności co pozwala uczniom na systematyczne pogłębianie wiedzy i rozwijanie zainteresowań. Wybrane zajęcia, celem przybliżenia uczniom zagadnień poznanych w trakcie zajęć, odbywać się będą w terenie (wycieczka). Zajęcia (koło zainteresowań) odbywać się będą w godzinach pozalekcyjnych.

C. Warunki pozaszkolne
- Nauczyciel nawiązuje kontakt z rodzicami bądź krewnymi uczniów, którzy mogą udostępnić do oglądu materiały związane z problematyką zajęć, książki
- Nauczyciel może zaprosić do współpracy pracowników lokalnego muzeum lub biblioteki jak też członków regionalnych stowarzyszeń

3.2. Metody, formy, środki w programie autorskim Książka beletrystyczna jako źródło poznania historii

A. Metody nauczania – uczenia się

a)Metody asymilacji wiedzy (podające)
- wykład (pogadanka) – nauczyciel przybliża uczniom wydarzenia historyczne
z okresu, którego dotyczy fragment omawianej powieści
- praca z książką – uczniowie przedstawiają wybrane przez nauczyciela fragmenty powieści, stanowiącej osnowę zajęć
- dyskusja – uczniowie w ustalonych wcześniej grupach analizują określone wcześniej fragmenty książki. Następnie wybrani przedstawiciele poszczególnych grup kolejno przedstawiają wnioski na forum klasy
b) Metody eksponujące
- pokaz – nauczyciel przedstawia prezentacje multimedialne i programy historyczne dotyczące omawianej epoki historycznej. Prezentacja fragmentów ekranizacji wybranych pozycji książkowych
c) Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (problemowe)
- burza mózgów – wykorzystują tą metodę nauczyciel sprawdza, jak dalece użyteczna jest wiedza zdobyta przez ucznia na wcześniejszych zajęciach (omawiając wybraną powieść nauczyciel sięga do wiedzy historycznej uczniów aby przybliżyć daną epokę)
- metoda przypadków - nauczyciel dzieli uczniów na niewielkie grupy. Uczniowie wspólnie muszą rozpatrzeć opis jakiegoś przypadku, na przykład na temat niemieckiej polityki narodowościowej na Pomorzu i wyjaśnić go na forum klasy
- Metoda sytuacyjna - wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację, za której takim bądź innym rozwiązaniem przemawiają racje „za” i „przeciw” np. wprowadzenie nowej religii w państwie Echnatona). Uczniowie mają za zadanie zrozumienie tej sytuacji oraz podjęcie decyzji w sprawie jej rozwiązania

B. Formy pracy
-grupowa – uczniowie pracują nad wybranymi fragmentami tekstu
-indywidualna – wybrani uczniowie prezentują na forum klasy ustalenia analizy
fragmentu tekstu
-zbiorowa – nauczyciel prowadzi dyskusję dotyczącą problemów tematycznych
wynikających z przeczytanych fragmentów powieści
C. Środki dydaktyczne
a) konwencjonalne
- fragmenty omawianych powieści historycznych, fotografie, albumy, prasa
b) techniczne
- rzutnik do prezentacji multimedialnych, laptop

4. Scenariusz zajęć w programie autorskim Książka beletrystyczna jako źródło poznania historii

Termin: spotkanie 10
Temat: HAKATA na ulicach Wejherowa. Wejherowo w latach pruskiego zaboru
Cele:
Cel ogólny:
W oparciu o fragmenty powieści historycznej pt. Pruska zagadka zaznajomienie uczniów z życiem codziennym miasta Wejherowa, jego problemami społeczno-gospodarczymi, narodowościowymi, politycznymi i kulturowymi w dobie zaborów.
Cele szczegółowe:
Cel kształcący:
Wiedza
- wskazać tzw. „filary germanizacji” tj. szkoły, urzędy, wojsko i kościół; wyjaśnić pojęcie Hakata i omówić jej germanizację)
- wskazać sposoby walki z germanizacyjnymi zakusami: polskie organizacje, prasa, książki
- wymienić i podać najważniejsze informacje dotyczące Polsko-kaszubskich obrońców życia narodowego (Florian Ceynowa, Hieronim (Jarosz) Derdowski, Aleksander Majkowski)

Umiejętności:
- uczeń potrafi omówić kwestie związane z niemiecką polityką narodowościową ze szczególnym zwróceniem uwagi na usiłowania germanizacyjne
Cel wychowawczy: uczniowie rozumieją znaczenie patriotycznego wychowania dla zachowania narodowej tradycji, obyczajów i kultury

I. Metody, formy, środki
A. Metody uczenia się - nauczania

a) Metody asymilacji wiedzy (podające)
- wykład (pogadanka) – nauczyciel przybliża uczniom zaszłości historyczne z okresu zaborów na Pomorzu
- praca z książką – uczniowie przedstawiają wybrane przez nauczyciela fragmenty powieści Pruska zagadka, stanowiącej osnowę zajęć
- dyskusja – uczniowie w ustalonych wcześniej grupach analizują określone wcześniej przez nauczyciela fragmenty książki. Następnie wybrani przedstawiciele poszczególnych grup przedstawiają kolejno wnioski na forum klasy

b) Metody eksponujące
pokaz – nauczyciel przedstawia prezentację multimedialną przedstawiającą zdjęcia miejsc w Wejherowie, w których rozgrywa się akcja powieści

B. Formy:
a) Praca indywidualna – uczniowie przedstawiają przed klasą wskazane przez nauczyciela fragmenty powieści
b) Praca w grupach nad wybranymi fragmentami powieści

C. Środki dydaktyczne:
Wybrane fragmenty książki „Pruska zagadka”, rzutnik do prezentacji multimedialnej, fotografie Wejherowa z okresu zaboró , albumy Wejherowa, prasa z okresu zaborów

Przebieg zajęć
1. Zajęcia odbywają się w klasie lekcyjnej udekorowanej plakatami portretowymi „budzicieli” Ludu Kaszubskiego praz polską (narodową) i Kaszubską (zrzeszeniowo, regionalną) flagą. Oznaczone są (wydzielone) stanowiska grup dyskusyjnych. Przygotowane do oglądu materiały ikonograficzne.
2. Nauczyciel informuje uczniów o porządku i przebiegu zajęć
3. Uczniowie zajmują miejsca wg. wydzielonych stanowisk grup dyskusyjnych (grupa I – szkoła jednym z filarów germanizacji, grupa II – kościół, wojsko i urzędy jako filary germanizacji, grupa III – walka Polaków z germanizacją - polskie organizacje, prasa, książki, grupa IV – Polacy oczami zaborców); powyższe tematy uczniowie opracowują w oparciu o fragmenty książki Pruska Zagadka
4. Nauczyciel przybliża problematykę spotkania
5. Uczniowie w grupach dyskusyjnych omawiają wyznaczone cele (w oparciu o fragmenty powieści) i pod kierunkiem nauczyciela uczestniczą w dalszych zajęciach generowanych celami kształcenia
6. Na zakończenie zajęć nauczyciel podsumowuje (omawia) wynikłe konkluzje i stopień uczniowskiego zaangażowania i zrozumienia przebiegu i tematu zajęć

Cel i zagadnienia ewaluacyjne będące rekapitulacją zajęć:

- Do czego zmierzała antypolska polityka władz zaborczych?
- Do jakich środków i metod sięgali germanizatorzy, aby osiągnąć cel swych zabiegów?
- Na czym polegał opór ludności polsko-kaszubskiej wobec działań germanizacyjnych?
- Jaką rolę w walce narodowościowej odegrali przywódcy ruchu narodowego na Kaszubach?
- Uzmysłowienie uczniom znaczenia walki narodowościowej dla obrony i utrwalenia poczucia godności narodowej (patriotyzmu) oraz zachowania rodzimej tradycji, obyczajów i języka.

5. Ewaluacja programu autorskiego Książka beletrystyczna jako źródło poznania zaszłości historycznych
Ewaluacja celów ujętych w programie autorskim nastąpi na dwóch ostatnich zajęciach kończących i podsumowujących cykl spotkań (spotkanie 12 i 13).
W czasie tych spotkań sprawdzony zostanie stopień realizacji niżej wymienionych celów:
Kształtowanie wiedzy i umiejętności na temat korzystania z książek beletrystycznych jako źródła poznania historii
Poznanie i zapamiętanie informacji dotyczących wybranych powieści historycznych
Określenie i umiejscowienie w procesie dziejowym źródeł z nim związanych

Na spotkaniu ewaluacyjnym uczniowie zaprezentują, na forum klasy, napisane przez siebie opowiadanie. Akcja opowiadania będzie musiała rozgrywać się w jednym z pięciu omawianych na zajęciach okresach historycznych. W celu napisania opowiadania uczniowie będą musieli wykazać się znajomością faktów oraz umiejętnością korzystania ze źródeł historycznych.

Bibliografia
Graves R., Ja, Klaudiusz, Warszawa 2001.
Sapkowski A., Boży bojownicy, Warszawa 2006.
Schmandt P., Pruska zagadka, Gdańsk 2010.
See L., Kwiat śniegu i sekretny wachlarz, Warszawa 2008.
Szczepańska M., Sztuka działań innowacyjnych. Program autorski. Metoda projektów. Metoda gier dydaktycznych. Metoda symulacyjna, Słupsk 2003/2004.
Waltari M., Egipcianin Sinuhe, Katowice 1998.