Angielska literatura dziecięca - przedstawienie

Bibliografia
Materiały udostępnione przez Wyższą Szkołę Kształcenia Zawodowego oraz:
❖ Czechowski J., Funkcje edukacyjnej literatury dla dzieci i młodzieży, „Kultura i
Edukacja” 2007, nr 2.
❖ Nitka M., Brytyjska literatura dziecięca a edukacja wielokulturowa, „Prace Naukowe
im Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika” 2014, nr 23.
❖ https://www.humanitas.edu.pl/resources/upload/dokumenty/Wydawnictwo/Wstep/No
wosci/Literatura_dziecieca_wstep.pdf z dnia 05.05.2023 r.
❖ https://www.sjikp.us.edu.pl/wp-content/uploads/2021/12/literatura_dziecieca
skompresowany.pdf z dnia 05.05.2023 r.
❖ https://encyklopediadziecinstwa.pl/index.php/Historia_literatury_dzieci%C4%99cej_
w_Wielkiej_Brytanii z dnia 29.06.2023 r.
❖ https://www.taniaksiazka.pl/ksiazka/gruffalo-axel-scheffler z dnia 30.06.2023 r.
❖ https://www.taniaksiazka.pl/slimak-i-wieloryb-axel-scheffler-p-1505648.html z dnia
01.07.2023 r.
❖ https://www.taniaksiazka.pl/scisk-i-ciasnota-julia-donaldson
p1619388.html?utm_source=google&utm_medium=cpc&utm_campaign=shopping&g
clid=EAIaIQobChMIu_upwtzt_wIVCfCyCh3yKAuaEAQYBCABEgLqt_D_BwE z
dnia 01.07.2023 r.
❖ https://wydawnictwodwiesiostry.pl/katalog/idziemy-na-niedzwiedzia.html z dnia
03.07.2023 r.
❖ https://bilikid.pl/2016/09/21/anglojezyczne-ksiazeczki-jakie-wybrac-gdzie-szukac/ z
dnia 04.07.2023 r.

Wstęp
Rozpoczynając pracę jako nauczyciel zostałem zatrudniony w szkole podstawowej z oddziałem przedszkolnym. Był to czas intensywnego szukania różnorodnych metod aktywizujących, jakie mogłem wykorzystać podczas zajęć edukacyjnych. W ich odnalezieniu wspierałem się wykorzystując literaturę dziecięcą. Szczególną uwagę wzbudziła we mnie angielska literatura. Poświęciłem wiele czasu na zgłębienie jej a następnie wykorzystanie elementów w niej zawartych podczas zajęć edukacyjnych. Dzięki temu prowadzone przeze mnie lekcje, zwłaszcza w oddziale przedszkolnym były atrakcyjne dla uczniów, pozwalały im skupić swoją uwagę na prezentowanym zagadnieniu. Wykorzystanie angielskiej literatury dziecięcej podczas lekcji w połączeniu z literaturą wywodzącą się z innych tradycji i kultur sprawiły, że dzieci miały możliwość poznania historii powstawania bajek w różnych częściach świata i wykorzystania zawartego w nich przesłania moralnego, etycznego w procesie dydaktycznym. Z ciekawością zacząłem szukać i czytać publikacje naukowe opisujące tematykę związaną z literaturą dziecięcą, szczególnie angielską. Wzbudziło to we mnie pragnienie pogłębienia wiedzy o niej w ramach studiów podyplomowych z nią związanych. Ponieważ wcześniej ukończyłem studia z historii, szczególnie zainteresowała mnie historia literatury dziecięcej w Wielkiej Brytanii. Efektem moich zainteresowań było podjęcie powyższej problematyki w pracy dyplomowej. Dlatego temat mojej pracy brzmi: Angielska literatura dziecięca – przedstawienie. Celem tej pracy jest ukazanie angielskiej literatury dziecięcej, specyfiki i funkcji jaką pełni w rozwoju uczniów oraz jej historii zaczynając od średniowiecza a kończąc na czasach współczesnych. Postaram się również omówić wybrane pozycje anglojęzycznej literatury dziecięcej z uwzględnieniem ich przydatności do nauki. Podczas opracowania i redakcji pracy będę posługiwał się metodą syntetyczno – analityczną. Temat pracy zostanie opracowany w trzech rozdziałach. Każdy z nich będzie zawierał dwa podrozdziały.
W pierwszym rozdziale mojej pracy pragnę ukazać specyfikę i funkcję literatury dziecięcej. Na samym początku przedstawię w jaki sposób należy interpretować termin literatura dziecięca. Następnie zajmę się odpowiedzią na pytanie jakie funkcje pełni literatura dziecięca między innymi w procesie wychowawczym. Na koniec pierwszego rozdziału chciałbym znaleźć odpowiedź na pytanie: jakie korzyści niesie ze sobą czytanie książek, szczególnie dla dzieci.
W drugim rozdziale podejmuję rozważania związane z historią literatury dziecięcej w Wielkiej Brytanii w różnych okresach historycznych. Przedstawię w jaki sposób kształtowała się literatura i księgozbiór dla dzieci w Wielkiej Brytanii począwszy od średniowiecza. Zajmę się zagadnieniem związanym z wpływem lokalnych tradycji brytyjskich na kształtowanie się literatury dziecięcej zwłaszcza w XIX w. Pod koniec drugiego rozdziału omówię znaczenie brytyjskiej dziecięcej literatury fantastycznej w okresie od dziewiętnastego do dwudziestego pierwszego wieku. W trzecim rozdziale przedstawię wybrane pozycje anglojęzycznej literatury dziecięcej. Chciałbym szczególną uwagę zwrócić na lektury autorstwa Julii Donaldson, zwłaszcza związaną ze stworem The Gruffalo, które cieszą się niezwykłą popularnością. Na koniec trzeciego rozdziału przedstawię zagadnienia związane z literaturą stanowiącą pomoc dla rodziców i pedagogów w rozwoju edukacyjnym dziecka.
Rozdział pierwszy
1. Specyfika i funkcje literatury dziecięcej
Od wielu już lat trwają liczne dyskusje dotyczące miejsca i roli literatury dziecięcej we współczesnym kręgu piśmiennictwa. Pośród różnych wymian myśli i poglądów szczególną uwagę należy zwrócić na angielską literaturę dziecięcą. Wynika to z jej wpływu i bogactwa jakie wnosi w kształtowanie ogólnoświatowej wizji literatury dziecięcej. Nieustannie trwa również dyskurs związany z próbą ustalenia celu, hierarchii, wartości przynależnych do zagadnienia literatury dziecięcej. Efektem dysput jest poddawanie jej pod umowne dwa kryteria. Pierwszym z nich jest ukazanie jej znaczenia artystycznego. Kolejny natomiast ma za zadanie wykazać jej znaczenie w procesie wychowawczym. Literatura dziecięca posiada liczne funkcje dające szczególnie w dzisiejszych postpandemicznych czasach wiele możliwości wychowawczych. W ten sposób wspiera osobisty rozwój człowieka ze względu na panujący współcześnie racjonalizm a także załamywanie się systemów kulturowych bądź moralnych. Stanowi również nieocenioną pomoc w ramach zbiorowej profilaktyki chroniącej przed nerwicami oraz chorobami psychicznymi.
1.1. Specyfika literatury dziecięcej
Od dawna, w kręgach osób zajmujących się zagadnieniami wychowania dzieci oraz pedagogów, toczy się dyskusja nad specyfiką literatury dziecięcej. Trwają próby uzyskania odpowiedzi na pytania związane z jej odrębnością od pozostałych gatunków literackich. Niezwykle intensywna dyskusja ma miejsce w przypadku próby ustalenia jej szczególnych cech a także różnic jakie posiada literatura dla dzieci i młodzieży a literatura dziecięca i młodzieżowa. W dostępnych słownikach bądź leksykonach można znaleźć definicję literatury dziecięcej jako tej, która przeznaczona jest dla młodego odbiorcy i nastawiona jest głównie na wypełnienie funkcji dydaktycznej oraz wychowawczej. W odpowiedzi na próbę jej zdefiniowania pomocą może być sama rola literatury dziecięcej jaką pełniła od chwili jej powstania aż do dnia dzisiejszego. O wzroście rangi literatury dziecięcej świadczy może wzrastająca liczba katedr i zakładów przy instytutach zajmujących się badaniem literatury w różnych częściach świata. Zwiększa się również liczba publikacji naukowych na ten temat, jak również liczba ukazujących się czasopism poświęconych temu zagadnieniu. Część badaczy podchodzi w sposób pobłażliwy do zagadnienia literatury dziecięcej zwracając uwagę, że jest ona jedynie literaturą pomocniczą w pewnych sferach życia i w pewnym okresie czasu. Wynika to z faktu, że człowiek nie pamięta najwcześniejszych etapów swojego życia, kiedy ma największy kontakt z literaturą dziecięcą. Niektórzy badacze, między innymi Jerzy Cieślikowski2, wyróżniają cztery sfery funkcjonowania pojęcia literatura dla dziecka. Od wypowiedzi literackich, w których dziecko, dzieciństwo, dziecięcy pojawia się jako temat, przez teksty, które powstały z powodu dziecka, okazjonalnie, sferę tekstów trzecich pisanych jak dla dzieci. Wyróżniają oni rzeczywistą literaturę dla dzieci stanowiącą sferę czwartą. Interpretują ją jako twórczość przeznaczoną dla dziecka i do niego adresowaną. Samo sformułowanie literatura dla dzieci posiada zabarwienie lekceważące, stąd też zajmuje pozycję peryferyjną w literaturze ogólnej. Według Czesława Hernasa literatura pierwsza to literatura narodowa, wysoka, z zaakceptowaną społecznie literackością. Dalej literatura druga to dzieła ludowe, aprobowane nie w całości, a w wyborze. Kolejna to literatura trzecia czyli brukowa, osobna, nie jest ona literaturą gorszą ale nieuznaną, rządzącą się własnymi konwencjami. Ostatnia według niego to literatura czwarta skierowana dla dzieci, która rządzi się własnymi prawami. Cechuje się ona własnym i pełnym obiegiem komunikacyjnym obejmującym wydawnictwa, rynek, prasę, krytykę. Kolejnym zagadnieniem związanym ze specyfiką literatury dziecięcej jest określenie granicy wieku dla odbiorcy, który jest dzieckiem, a młodym czytelnikiem. Umownie uznaje się za nią wiek dziewięciu lat. Wtedy nie występują już problemy techniczne z czytaniem. Samą trudnością jest natomiast poszukiwanie lektora. Szczególne znaczenie w każdym rodzaju literatury posiada jej odbiorca. W jej powstawaniu uwzględniane są potrzeby osób do których jest adresowana, uwzględniając ich możliwości percepcyjne. W literaturze dla dziecka jest w sposób czytelny określony adresat jakim jest dziecko. Największe znaczenie posiada w niej dydaktyka i wychowanie. Literatura dziecięca jest kreowana w oparciu o dziecięcą wyobraźnię i punkt widzenia bez wskazania konkretnego adresata książki, oraz, co szczególnie istotne, bez tak znaczącej roli funkcji dydaktycznej i wychowawczej.
1.2. Funkcje literatury dziecięcej
Wielu znawców literatury dziecięcej podejmowało w swoich rozważaniach odpowiedź na pytanie o funkcje pełnione przez teksty literackie. Według nich książki przedstawiają młodym odbiorcom artystyczną wizję świata i dają im szansę na porównanie tej wizji z rzeczywistością. Wybitny angielski pisarz, eseista i krytyk literacki Graham Greene stwierdził, że w okresie dzieciństwa książki posiadają istotny wpływ na życie człowieka. W późniejszym okresie człowiek podziwia je. Traktuje je również jako formę spędzenia czasu wolnego. Pod ich wpływem modyfikuje własne poglądy. Zdarza się, że szuka w nich potwierdzenia tego co już zapadło mu w pamięci. Pogląd ten potwierdza szczególną funkcję literatury przeznaczonej dla młodego czytelnika. W początkowej fazie rozwoju literatury dziecięcej miało ono za zadanie spełnienie w sposób doraźny funkcji poznawczo – wychowawczej bądź wychowawczo – perswazyjnej. Realizowało je w postaci moralizującego dydaktyzmu3. Współcześnie utwory literackie spełniają potrzeby estetyczne oraz rozwojowe dziecka. Znaczna liczba utworów z literatury pięknej zawiera w sobie program wychowawczy ukształtowany z perspektywy społecznej. Należy zwrócić uwagę, że literatura kierowana do dzieci oraz młodzieży wspiera procesy wychowawcze zawdzięczając to pedagogicznej inspiracji do powstawania tekstów. Jedną z funkcji literatury dziecięcej jest przekazywanie wartości. Pomaga ona rozwijać w dziecku postawy i wartości moralne, dążąc w dalszej perspektywie do dojrzałości moralnej. Poprzez zaznajomienie się z treściami zawartymi w książkach, dzieci zyskują zastępcze doświadczenia społeczne. Mają dzięki temu możliwość czerpania z nich wzoru zachowań oraz ideałów osobowych. Dowiadują się również, w jaki sposób odbierać ludzkie postawy i zachowania. W ten sposób dzieci mają możliwość stawiania przed sobą pytań dotyczących życia, a niekiedy również znajdować na nie odpowiedzi. W podręcznikach metodycznych przeznaczonych dla nauczycieli nauczania początkującego można znaleźć opis podstawowych funkcji dzieł literackich. Według nich funkcja estetyczna współwystępuje wraz z innymi funkcjami dzieła sztuki. Posiada ona wyraz w doświadczeniach estetycznych, wywoływanych przez dany utwór. Kolejna funkcja kompensacyjna to wpływ dzieła na równoważenie niedoborów psychicznych czytelnika związanych między innymi z różnego rodzaju kompleksów czy poczucia wyobcowania. Posiada również korzystny wpływ na odbiorcę. Może być utożsamianie się z postacią, która np. została skrzywdzona, albo naśladowanie tych z bohaterów, których postawa jest dla danego czytelnika imponująca. W przypadku baśni ludowych może również sprzyjać wyciszeniu, zmniejszeniu poziomu agresji. Funkcję rozrywkową pełni funkcja ludyczna. Polega ona na tworzeniu wypowiedzi w taki sposób, aby nosiła ona znamiona komiczne. Celem tekstu literackiego w przypadku wykorzystania funkcji ludycznej jest rozbawienie odbiorcy. Funkcja, która opiera się na odwzorowaniu w świecie przedstawionym dzieła prawd tyczących się też świata rzeczywistego to funkcja poznawcza. Polega ona na dostarczaniu poprzez znaki literackie informacji związanych ze zjawiskami społecznymi czy historycznymi, wiedzy geograficznej czy psychologicznej. Wpływem dzieła na różnego rodzaju zaburzenia psychiczne występujące u odbiorcy powodowanie wstrząsów, uświadamianie błędów oraz niedostatków jego natury zajmuje się funkcja terapeutyczna. Funkcja wychowawcza zajmuje się wpływem dzieła na ideową oraz moralną świadomość czytelnika, wyrabianie u niego przekonań oraz nawyków. Niezwykle istotną funkcję posiada literatura dziecięca związaną z kształtowaniem się i rozwojem mowy u dzieci. Między innymi dzięki niej dzieci poznają nowe słownictwo. Dostępność dla dziecka języka dzieła literackiego, jego bogactwa, przekazywanych emocji przyczyniają się do kształtowania wrażliwości małego odbiorcy na piękno stylu twórcy. Dzieci moją możliwość zapoznania się między innymi z plastycznymi opisami. Zwracają one jego uwagę na kategorie estetyczne, takie jak liryzm, tragizm czy komizm.
Rozdział drugi
2. Historia literatury dziecięcej w Wielkiej Brytanii
Historia literatury dziecięcej w Wielkiej Brytanii jest bardzo bogata. Jej początki związane są z praktykami religijnymi oraz modlitewnikami, z których uczono młode pokolenia prawd wiary. Kolejnymi lekturami dla dzieci były elementarze, służące do nauki. Poznawały one również bajki mające charakter dydaktyczny i moralizatorski. W okresie XIX wieku znaczną popularnością cieszyły się baśnie. Na przełomie XIX i XX wieku wzrosło zainteresowanie literaturą dziecięcą, w której pojawiały się liczne motywy zwierzęce. Ich przygody fascynowały młodych, którzy chętnie zapoznawali się z ich perypetiami. Nieco później zamiast prawdziwych zwierząt pojawiły się historie budzące zainteresowanie na całym świecie związane z pluszowymi zwierzętami. Były nimi Kubuś Puchatek i jego przyjaciele.
2.1.Historia literatury dziecięcej do XIX wieku
Dzieci na całym świecie, również w Wielkiej Brytanii czytały na długo, zanim jeszcze powstała literatura dziecięca. Od najmłodszych lat zapoznawano je zarówno z tekstami stworzonymi specjalnie dla nich, jak również kierowanymi do ogółu czytelników. Jednymi z pierwszych książek jakie wykorzystywano dla dzieci były elementarze. Stanowiły je modlitewniki dla świeckich wykorzystywane do nauki czytania. Od XVI wieku, aby ułatwić naukę czytania, sporządzano je w skróconej wersji. Od XVII w. dołączono do nich katechizm, dzięki czemu młode pokolenie zdobywając zdolność czytania przyswajało również elementarne prawdy wiary chrześcijańskiej. Przez wieki powstawały różnego rodzaju elementarze. Jednym z ich przykładów były tak zwane hornbooki inaczej - książki rogowe. Ich specyficzna forma wynikała z wykonania. Kartka papieru była umocowana na niewielkiej drewnianej tabliczce z rączką i przykryta przezroczystą rogową warstewką, aby uchronić ją przed zniszczeniem. Na kartce było wydrukowane abecadło i modlitwa Ojcze nasz. Sporządzano je od XVI do XVIII wieku. W XVIII wieku zastąpione przez tzw. battledores. Ich nazwa pochodziła od rakiet do gry w wolanta, ponieważ przypominały je kształtem i bywały używane w ich zastępstwie. Były wykorzystywane od XVIII do połowy XIX wieku. Ich forma ewaluowała w późniejszym okresie z drewnianych tabliczek z naklejonymi kartkami papieru i pociągniętych werniksem na
kartonowe broszurki, których nazwa była jedynie wspomnieniem po dawnej rakiecie. Różnica pomiędzy hornbooksami a battledores polegała na tym, że ich twórcy starali się poza
materiałem dydaktycznym przemycić nieco rozrywki, np. dołączając do nich skromne ilustracje. Dla młodego pokolenia, które posiadło już umiejętność czytania powstawały teksty
o charakterze dydaktycznym. Najwcześniejszym znanym autorem takich tekstów jest Ælfric
z Eynsham. Był opatem benedyktyńskim, żyjącym na przełomie X i XI w. Poza podręcznikiem
gramatyki łacińskiej stworzył również tekst znany jako Kolokwium. Był to łaciński dialog
pomiędzy nauczycielem i uczniami z interlinearnym przekładem na język staroangielski.
Polegał on na prostym dialogu. Uczniowie opowiadali, czym zajmowali się przed przybyciem
do szkoły. Nauczyciel natomiast zachęcał ich do dobrego zachowania i żalu za grzechy. Jego
celem było nauczanie konwersacyjnej łaciny.
Oprócz podręczników w sensie ścisłym tworzono również adaptacje klasycznych
tekstów w celu nauki łaciny. Najpopularniejszymi były bajki Ezopa. Ich popularność wynikała
z tego, że były nimi teksty inspirowane łączące ze sobą naukę łaciny z moralizatorskim
przekazem ubranym w atrakcyjną dla dzieci formę. Kolejną oryginalną formą podręczników
były courtesy books. Służyły one jako książki uczące dobrych manier i tworzone głównie
z myślą o chłopcach zaczynających karierę jako paziowie. Ich przykładem były teksty powstałe
w XV wieku takie jak Stans Puer ad Mensam oraz The Babees Book. Zawierały one pouczenia
o tym, jak usługiwać oraz zachowywać się przy stole. Wszystkie opisane wcześniej rodzaje
literackie wywodzące się z okresu średniowiecza powstawały z myślą o młodych czytelnikach
rozwijały się przez następne stulecia, jednak nie mogą one być zaliczone do literatury pięknej.
Pierwszy angielski drukarza William Caxton w XV wieku, w swoim katalogu umieścił zarówno angielską wersję bajek Ezopa jak i The Babees Book. Wynalezienie druku przyczyniło
się do powstania kolejnych rodzajów tekstów, które nie były przygotowywane specjalnie
z myślą o dzieciach, to jednak był przez nie chętnie czytane. Między innymi były nimi
chapbooks czyli tanie broszurki sprzedawane przez wędrownych handlarzy, ilustrowane prostymi drzeworytami i przeznaczone dla osób niezamożnych i słabo wykształconych.
Wykorzystywano je do różnych celów. Między innymi używano je do propagandy politycznej,
religijnej. Publikowano w nich popularne opowieści i ballady zaczerpnięte z folkloru
europejskiego takie jak Sinobrody, Doktor Faustus, Żyd Tułacz i angielskiego Robin Hood,
Piękna Rozamunda, przygody Sir Bevisa z Hampton. W owych broszurkach publikowano
również, ze względu na koszt druku, w mocno okrojonej formie, adaptacje takich dzieł
literackich jak Don Kiszot, Robinson Crusoe, jak również klasyczne dzieło protestanckie
Wędrówkę pielgrzyma purytańskiego pisarza Johna Bunyana.
Pionierami literatury dziecięcej w Anglii stali się purytanie. Motywami ich działania
było pragnienie zapobiegania, zgubnemu w ich opinii, wpływowi literatury jarmarcznej na
dziecięce umysły. Z powodów religijnych niechętnie odnosili się oni do fikcji w jakiejkolwiek
formie. Uznawali ją za pokrewną kłamstwu. Jako środki wyrazu stosowali poezję dydaktyczną,
alegorię oraz tak zwane prawdziwe historie, często wymieszane w obrębie jednej książki. John
Bunyan był autorem zbiorku wierszy przeznaczonych dla dzieci. Wznawiano ją w późniejszym
okresie. Część religijnych i moralizatorskich wierszy była napisana w oparciu o schemat, który
w pierwszej części wiersza opisuje cechy zwierząt i przedmiotów wykorzystywanych w życiu
codziennym. W drugiej części dokonywał ich alegorycznej interpretacji. Dobór przedmiotów
wierszy był zaskakujący i zabawny, np. kura gdacząca nad jajkiem jest porównana do
człowieka przechwalającego się swoimi dobrymi uczynkami. Innym znanym tekstem
purytańskim, wznawianym przez dwieście lat Znak dla dzieci wywodzący się z drugiej połowy
XVII wieku Jamesa Janewaya. Zamieszczone w nim trzynaście historii powielających zgodny
z doktryną kalwinistyczną wzorzec osobowy. W młodym wieku dziecko przeżywa nawrócenie,
rozumiane w tym kontekście jako głębokie osobiste doświadczenie, na które składały się
uświadomienie sobie swojej grzesznej natury oraz ogromu łaski zesłanej przez ofiarę
Chrystusa. Bohaterzy historii spędzali życie na nauce, studiowaniu Pisma Świętego oraz pracy,
po czym umierali w młodym wieku, niejednokrotnie męczeni przez wiele tygodni przed
śmiercią przez wątpliwości, czy zostaną zaliczeni się do pocztu predestynowanych do
zbawienia. Ostatecznie Bóg zsyłał im łaskę pewności i umierali szczęśliwi, otoczeni przez
zbudowanych ich przykładem rodzinę i przyjaciół. Dzieci dla purytan były cennymi klejnotami
powierzonymi ich opiece. Młodzi męczennicy z tomików nie byli biernymi odbiorcami nauk,
jak we wcześniej tworzonych tekstach dydaktycznych, lecz sami nauczali otoczenie swoim
słowem i przykładem. Kluczowa rola, jaką odgrywali w dramacie swojego życia, rozbudzała
fantazje. Zdarzało się, że dzieci wychowane przez kalwińskich rodziców marzyły o śmierci
w młodym wieku, aby wzbudzić podobny podziw rodziny i społeczeństwa.
Autorem jednego z najpopularniejszych zbiorów wierszy dla dzieci w historii literatury
anglojęzycznej był Isaac Watts. Różne szacunki oceniają, że w przeciągu dwóch stuleci
opublikowano od sześciuset do nawet tysiąca wydań tych wierszy. Stworzył również liczne,
śpiewane po dzień dzisiejszy pieśni kościelne. Niezwykle istotny wpływ dla rozwoju literatury
dziecięcej w XVIII wieku dali dwaj filozofowie – John Locke i Jean-Jacques Rousseau. Locke
postulował naukę poprzez zabawę oraz przez bezpośrednie doświadczenie i obserwację. Już
w połowie XVII wieku pojawiały się pionierskie techniki marketingowe. Wykorzystywał je Newbery. Polegały one na dołączaniu zabawek do książek np. piłek dla chłopców lub
poduszeczka na szpilki dla dziewczynek.
2.2. Historia literatury dziecięcej w XIX i XX wieku
Istotnym nurtem literatury w XIX wieku były baśnie. Powstawały i rozpowszechniały
się one pomimo krytyki ze strony środowisk zarówno związanych z religią, jak i pedagogów
oświeceniowych. Tworzono je już we wcześniejszych okresach. Jednak romantyczne
zainteresowanie folklorem przyczyniło się do ich popularności. Na początku XIX wieku
upowszechniano baśnie autorstwa braci Grimmów. Skierowane były dla najmłodszych
czytelników. W późniejszym okresie dołączyły do nich zbiory baśni z innych krajów.
Wpływ na literaturę dziecięcą okresu XVII i XVIII wieku posiadali oświeceniowi
idealiści. Kontynuowali go również w XIX wieku. Nie byli jednak jedynymi. Prężny ruch
ewangelikalny, rozwijający się od drugiej połowy XVIII w., był w pewnym sensie dziedzicem
spuścizny purytańskiej, z jej podkreślaniem grzesznej natury człowieka i całkowitym
uzależnieniem zbawienia od łaski boskiej. Najsłynniejszym przykładem tego nurtu jest The
Fairchild Family działający w pierwszej połowie XIX wieku Mary Sherwood. Powieść ta jest
opisem edukacji religijnej, jaką tytułowi bohaterowie zapewniają trójce swoich dzieci w formie
ich rozmów z dziećmi, przeplatanych hymnami i modlitwami. Urozmaiceniem jest opis
rozmaitych wykroczeń, jakich dopuszczają się dzieci i kar, jakie je za to spotykają.
W najbardziej osławionym epizodzie pan Fairchild zabrał pokłócone rodzeństwo pod
szubienicę, aby pokazać im ciało człowieka powieszonego tam trzy lata temu za zabicie brata
w trakcie sprzeczki i zilustrować w ten sposób moralną lekcję o tym, do czego prowadzi gniew.
Powieść ta cieszyła się wielką popularnością i jak twierdzą biografowie Sherwood, wychowała
się na niej większość dzieci klasy średniej urodzonych w pierwszych latach XIX wieku4.
W drugim i trzecim tomie, wydanych odpowiednio w 1842 i 1847 r., surowe kalwinistyczne
przesłanie zostało już nieco złagodzone.
Zainteresowanie folklorem przejawiało się w tak zwanych dziecięcych rymowankach.
W 1842 roku pierwszą ich kolekcję o naukowych aspiracjach wydał James Orchard Halliwell
Fantazja znalazła również miejsce w tekstach oryginalnych. Jej połączenie oraz wykorzystanie
wątków folklorystycznych z Anglii bądź innych krajów spowodował, że na przełomie XIX
i XX wieku powstawały najznakomitsze dzieła wykorzystujące zwierzęta w treści książek. Już wcześniej pełniły one ważną funkcję w literaturze dla dzieci. Miało to miejsce od czasów Ezopa. W utworach publikowanych pod koniec XIX w. widoczna jest tendencja do idealizacji
ich młodych bohaterów. Dzieci, tak długo napominane i uczone cennych moralnych lekcji,
teraz same stawały się anielskimi wysłańcami dobra, zdolnymi poruszyć oziębłe serca
najbardziej zepsutych dorosłych. Najbardziej znanym przedstawicielem tego rodzaju literatury
był Mały lord Frances Hodgson Burnett. W książce tej amerykański chłopczyk leczył
z mizantropii swojego angielskiego dziadka arystokratę. Powieść ta przyczyniła się do faktu,
że całe pokolenie małych chłopców nosiły specyficznie wystylizowane długie włosy
i aksamitne ubrania z koronkowymi kołnierzykami.
W latach 1902 – 1918 powstał cykl króciutkich opowiadań dla dzieci o przygodach
różnych zwierzątek, rozpoczynając od Piotrusia Królika. Kenneth Grahame wykorzystał
konwencje bajki zwierzęcej do łagodnej satyry na obyczaje angielskiego ziemiaństwa. Wpływ
I Wojny Światowej był odczuwalny również w literaturze dziecięcej. Przeżycia Hugh Loftinga
z okopów, gdzie obserwował nie tylko cierpienie ludzi, ale i zwierząt, zainspirowały go do
stworzenia cyklu powieści o Doktorze Dolittle. Alan Alexander Milne posłużył się nie
zwierzętami prawdziwymi, ale pluszowymi w swoich słynnych powieściach Kubuś Puchatek
i Chatka Puchatka.
Najbardziej charakterystyczną cechą literatury powojennej, zwłaszcza fantastycznej,
jest rozmywanie się kategorii wiekowej odbiorcy. Termin nastolatki zastąpiono młodymi
dorosłymi. Niesprecyzowany okres obejmował bardzo różnych czytelników. Powstawały
książki ukierunkowane na młodych odbiorców, takie jak Hobbita J. R. R. Tolkiena czy cykl
o Narnii C. S. Lewisa. Czytano również książki z korzeniami w tradycji literatury
młodzieżowej, ale czytane przez dorosłych, takie jak trylogia Władca pierścieni, czy pomyślana
jako świadoma polemika z chrześcijańską fantastyką Lewisa trylogia Philipa Pullmana
Mroczne materie. Przykładem, z początku XX wieku, potwierdzającym tezę o rozmywaniu się
kategorii wiekowych może świadczyć fakt, że książka Dziwny przypadek psa nocną porą,
kryminał, w którym narratorem i detektywem jest autystyczny nastolatek, otrzymywał nagrody
zarówno jako książka dziecięca, jak i w dorosłych kategoriach. Powieści fantastyczne
skierowane wyraźnie do czytelnika dziecięcego pisał Roald Dahl, autor m.in. Charliego i fabryki czekolady. Fantastyka tworzona w XX i XXI wieku często osadzona jest nie
w magicznych fikcyjnych krainach, ale w pejzażu i kulturze angielskiej. Przykładem mogą być
cykl o Pożyczalskich Mary Norton, cykl o misiu Paddingtonie Michaela Bonda czy książki
o Harrym Potterze J. K. Rowling.
Rozdział trzeci
3. Wybrane pozycje anglojęzycznej literatury dziecięcej
Jedną z najbardziej znanych współczesnych brytyjskich pisarek zajmująca się literaturą
dziecięcą jest Julia Donaldson. Książki jej autorstwa znajdują się w kanonie światowej
literatury dziecięcej. Jej dzieła mają za zadanie sprawiać radość dzieciom, pomagać im
w zdobywaniu wiedzy. Stanowią również inspirację dla czytelników niezależnie od wieku
i miejsca na świecie, w jakich są czytane. Potwierdzeniem jej talentu pisarskiego stanowi fakt,
że była wielokrotnie nagradzana.
3.1. Książki autorstwa Julii Donaldson
Elementami charakterystycznymi w literaturze Julii Donaldson są melodyjne, rytmiczne
teksty. Składają się z powtarzających się i wpadających w ucho wersów. Książki jej autorstwa
są bardzo bogato ilustrowane. Swoją sławę Julia Donaldson zawdzięcza powieści poświęconej
historii stwora The Gruffalo. Lektura ta została sprzedana w ponad 17 milionach egzemplarzy.
Została również przetłumaczona na 75 języków. The Gruffalo zawiera opis przygód małej,
bystrej myszki a także brązowego stwora, którym jest tytułowy Gruffalo. Jest to krótka
i zabawna, rymowana historyjka dla małych czytelników. Opowiada historię małej myszki,
która, chcąc przechytrzyć drapieżne zwierzęta takie jak lis, sowa i wąż, wymyśla
nieistniejącego potwora imieniem Gruffalo, który lubuje się w leśnych zwierzętach,
a zwłaszcza lisach, sowach i wężach. Historia o potworze skutecznie odstrasza napastników
oraz stanowi naukę dla dzieci o niebezpieczeństwach jakie mogą je spotkać w życiu
codziennym.
Kolejną cieszącą się powszechnym uznaniem lekturą napisaną przez Julię Donaldson
jest The Smartest Giant in Town. Opisuje ona przygody olbrzyma o imieniu George. Pewnego
dnia, kiedy przechodził koło sklepu z elegancką odzieżą, postanowił zmienić swój zaniedbany
wizerunek. Kupił eleganckie ubrania. W drodze do domu spotykał żyrafę, kozła, myszkę, lisa
oraz psa, które to zwierzęta potrzebowały jego pomocy. George bez wahania oddał swoje nowe
ubrania, aby pomóc przyjaciołom. Bajka ta posiada istotny dla młodego pokolenia morał.
Pomaga im zrozumieć, że wygląd zewnętrzny nie jest najważniejszy. To, co w życiu liczy się
najbardziej, to dobro, przyjaźń oraz chęć niesienia pomocy.
Inną ważną pozycją autorstwa Julii Donaldson jest The Snail and the Whale. Jest to
bajka dla dzieci o niezwykłej przyjaźni i wielkiej wyprawie, a także zaproszenie dla
najmłodszych do uczestniczenia w ekscytującej podróży. Historia opowiada o małym ślimaku
żyjącym na skale w porcie oraz tęskniącym za podróżami. Próbował nawet dostać się na statek,
wchodząc po łańcuchu kotwicznym. Niestety nurkujące mewy skutecznie udaremniły mu
okazję i musiał zostać, dalej marząc, żeby zobaczyć świat. Na szczęście pojawił się
przyjacielski wieloryb, który zachęca ślimaka do wpełznięcia na jego ogon i zabiera go w
podróż przez ocean. Razem napotkają przyjazne delfiny, a także unikną groźnych rekinów.
Widoki i przygody są wręcz niesamowite. Tyle że radość zostaje przerwana przez niefortunny
incydent na plaży. Stanowił on zagrożenie dla dalszej podróży5. Książka ta to opowieść
o przyjaźni, radzeniu sobie z problemami i radości, która również bawi. Ma na celu zaciekawić
dzieci i przekaże im też wartościowe treści.
Kolejną ważną pozycją na liście książek autorstwa Julii Donaldson jest lektura
o polskim tytule Ścisk i ciasnota. Opowiada historię pewnej staruszki posiadającej trapiący ją
dylemat. Mieszka sama, a mimo to uważa, że jej dom jest za mały nawet dla jednej osoby. Cała
ta sytuacja sprawia, że czuje się nieszczęśliwa. Czy może w ogóle cokolwiek zrobić, żeby to
zmienić? Postanowiła zapytać o radę mędrca. Jego słowa zaskoczyły ją i zdziwiła się tym, co
usłyszała. Sędziwy mędrzec powiedział jej, żeby sprowadziła do domu hałaśliwy, trzepoczący
i szorstki tłum zwierząt gospodarczych takich jak świnia, kura, krowa i koza6. Lektura posiada
wspaniały przekaz moralny a równocześnie potrafi zainteresować młode pokolenia.
3.2. Książki przydatne w nauce
Już w średniowieczu książki pełniły funkcję edukacyjną. Służyły do nauki czytania oraz
poznawania otaczającego świata. Funkcja ta jest dalej aktualna w czasach współczesnych. Ich
autorami są między innymi Julie Donaldson i Nick Sharratta. Przykładem lektury pomocnej
przy nauce liczenia w języku angielskim jest One Mole Digging a Hole. Nauka odbywa się
w niej za pomocą rymowanych tekstów, które pozwalają dzieciom udać się w podróż do świata
liczb. Posiada ona humorystyczne ilustracje, na których przedstawione są zwierzęta
wykonujące najróżniejsze prace ogrodowe. Książka ta stanowi nieocenioną pomoc dydaktyczną dla nauczycieli języka angielskiego. Rym i rytm, połączone z ogromną dawką
humoru, ułatwiają naukę liczenia. Mobilizują również dzieci do zapamiętywania całego tekstu
książki.
Inną pozycją literacką będącą pomocną podczas nauczania języka angielskiego jest
A Boot, a Hat, Now Who Is That?. Stanowi przykład pobudzającej kreatywne myślenie
i wyobraźnię publikacji z otwieranymi okienkami dla czytelników. Zawiera w sobie barwne,
wyraziste ilustracje a także prosty rymowany tekst. Jej dodatkowym autem są otwierane
okienka. Dzięki nim wydłuża się czas koncentracji dziecka. Stanowią one dla niego zachętę do
aktywnej zabawy z książką.
Wśród wartościowych książek będących pomocą do poszerzania intelektualnych
horyzontów młodego pokolenia jest pozycja We’re Going on a Bear Hunt. Jej autorkami są
Michaela Rosena i Helen Oxenbury7. Lektura ta opowiada historię czwórki dzieci, taty i psa,
którzy wyruszyli na wyprawę w poszukiwaniu niedźwiedzia. Po drodze musieli pokonać wiele
przeszkód takich jak wysoka trawa, rzeka, błoto, las, śnieżycę. A gdy już spotkali niedźwiedzia
przekonali się, że w przeciwnym kierunku da się je pokonać o wiele szybciej. Zawiera w sobie
prosty, rytmiczny tekst pełen wyrazów dźwiękonaśladowczych, duże ilustracje i dowcipną
puentę. Wszystkie te elementy składają się na książkę, która zapewni wspólną zabawę całej
rodzinie, od najmłodszego do najstarszego. Stanowi nieocenioną pomoc w nauce zagadnień
związanych ze światem przyrody. Droga wiodąca do jaskini niedźwiedzia jest pełna
niespodziewanych przeszkód. Wydarzenia jakie mają miejsce w lekturze takie jak bliskie
spotkanie z niedźwiedziem, szybka ucieczka do domu dostarczają ogromnej dawki radości
i
emocji. Dodatkowo jest to prosty, powtarzalny, rytmiczny tekst. Obfituje w wyrazy
dźwiękonaśladowcze aktywizujące czytelników, wydłużając czas skupienia oraz stymulując
kreatywne myślenie.
Pomocą w nauce liczenia dla dzieci jest lektura książki Ten Tall Giraffes przygotowana
przez wydawnictwo Picture Ladybird. Motyw przewodni jaki pojawia się w książeczce to
liczenie. Historia w niej zawarta opowiada o zwierzętach, które spieszyły się na jedno
wydarzenie. Pierwsze w kolejności są tytułowe żyrafy w liczbie 10. Kolejne zwierzęta podążały
za żyrafami, każda grupka w liczbie o jeden mniejszej. Podczas czytania krótkiego tekstu
można dodatkowo rozwijać zdolność nauki liczenia zwierząt w języku angielskim.
Dodatkowym zadaniem jakie uatrakcyjni lekturę dla dzieci jest polecenie, aby młodzi
czytelnicy sprawdzali, czy cyfra opisana w tekście zgadza się z ilustracją. Po kilkukrotnym
przeczytaniu można spróbować zgadywać ile było zwierząt konkretnego gatunku. Oprócz
rozwoju znajomości liczb dzieci poznają świat przyrody i zwierząt.

Zakończenie
Celem pracy było przybliżenie zagadnień związanych z angielską literaturą dziecięcą.
Ukazałem jej specyfikę oraz funkcję jaką pełni w rozwoju uczniów. Przedstawiłem również
historię angielskiej literatury dziecięcej zaczynając od okresu średniowiecza a zakończyłem
swoje rozważania na czasach współczesnych. Wykazałem i skrótowo omówiłem również
wybrane przykłady współczesnej angielskiej literatury dziecięcej odwołując się do najbardziej
znanych i docenianych przez młodych czytelników na całym świecie autorów. Opracowując
i redagując pracę posługiwałem się metodą syntetyczno – analityczną.
Należy stwierdzić, że przedstawiony obraz angielskiej literatury dziecięcej w różnych
okresach historycznych jest niezwykle bogaty. Pomimo, że teksty powstawały w odmiennych
kontekstach historyczno – religijnych zawsze miały za zadanie w mniejszym bądź większym
stopniu bawić czytelnika, przekazać mu konkretne przesłanie moralne, rozbudzić w nim
ciekawość otaczającego świata.
Zdaję sobie sprawę, że kwestie podjęte w mojej pracy dyplomowej nie zostały w pełni
wyczerpane. Podjąłem jednak wysiłek przedstawienia angielskiej literatury dziecięcej, jej
historii, specyfiki oraz sposobu wykorzystania w procesach dydaktycznych. Wykazałem
również jak istotnie wpływa do dnia dzisiejszego na rozwój młodego pokolenia nie tylko
Brytyjczyków lecz również dzieci na całym świecie ze względu na popularność angielskiej
literatury dziecięcej.