Warsztaty szkoleniowe: Wykorzystanie różnorodnych metod pracy do realizacji podstawy programowej w kontekście praw człowieka

Przebieg szkolenia:

1.Teoretyczne rozważania nad zagadnieniem „Prawa dziecka – wartości i normy.”
2.Rola przedszkola w nabywaniu przez dzieci kompetencji społecznych.
3.Rola nauczyciela w respektowaniu praw dziecka.
4.Metody pracy stosowane w przekazywaniu dzieciom wiedzy na temat praw dziecka.
5.Zajęcia warsztatowe.

Ad. 1
Teoretyczne rozważania nad zagadnieniem „Prawa dziecka – wartości i normy.”
20 XI 2009 r. - to data obchodów 20 rocznicy uchwalenia przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych Konwencji Praw Dziecka. Polska była inicjatorem Konwencji i przystąpiła do niej jako jedno z pierwszych państw i tylko stosunkowo długi czas ratyfikacji spowodował, że zaczęła ona obowiązywać od 1991 roku. Podstawowe pojęcia związane z prawami dziecka:
- Prawo - normy postępowania wydane lub narzucone przez władzę państw. Normy te zabezpieczają interesy określonych sił społecznych i służą jako środek celowego oddziaływania na stosunki społeczne.
- Prawa człowieka - zespół podstawowych, niezbywalnych i uniwersalnych praw przysługujących człowiekowi bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, poglądy, pochodzenie, stan zdrowia i inne. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej uważa się za podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie.
- Prawa dziecka są odbiciem praw człowieka. Są ściśle związane z funkcjonowaniem państwa, powinny być jednakowe dla wszystkich obywateli, wtedy państwo realizuje zasadę sprawiedliwości.

Zwykle wyróżnia się cztery grupy praw człowieka i obywatela:
1.Prawa o charakterze politycznym.
2.Prawa o charakterze ekonomicznym i socjalnym
3.Prawa osobiste obywateli.
4.Obowiązki obywateli.
Dzieci są najmłodszymi obywatelami kraju, w którym żyją, a więc ich prawa mieszczą się również w prawach przysługujących wszystkim członkom społeczeństwa. Ze względu na niezaradność i niedojrzałość psychiczną oraz słabość organizmu, dziecko wymaga specjalnej ochrony i oddzielnych praw.
Prawa te wyznaczają miejsce dziecka w rodzinie, społeczeństwie i państwie, dają dziecku specjalne uprawnienia, które mają mu zapewnić odpowiednie warunki do życia i pełnego rozwoju jego osobowości oraz możliwości pozytywnej samorealizacji i współtworzenia losu.
Z naczelnej zasady “Nie ma dzieci - są ludzie”, przyjętej przez Korczaka, wynika ustawiczna troska o respektowanie przez dorosłych prawa dziecka.
Janusz Korczak wyróżnił następujące prawa dziecka:
•Prawo do szacunku
Prawo to najbardziej lekceważone i najmniej popularne we współczesnym świecie. Korczak apelował do dorosłych i domagał się szacunku dla dziecka - człowieka. Szacunku dla jego niewiedzy, dla wysiłku poznawania, dla jego skromnej wartości, szacunku dla tajemnic i wahań, ciężkiej pracy, wzrostu, dla bieżącej godziny, w której żyje dziecko. Ważne jest uwzględnienie inności każdego “malca”, jego podstawowych potrzeb. Dzieci trzeba nie tylko kochać, ale też dobrze traktować, a to oznacza indywidualne podejście do każdego wychowanka, gdyż: Jesteśmy ludźmi, mamy swoje imiona i nazwiska. Nie można nas traktować jak numery na liście obecności. Sprawa godności małego człowieka poruszana jest w wielu pozycjach wychowawczych, a jak jest w życiu, pokazuje codzienność.
•Prawo do niewiedzy
Dla kilkuletniego dziecka nie wszystko jest proste i jasne jak nam się wydaje. Potrzeba wielkiej wyrozumiałości i cierpliwości wobec niekończących się pytań dzieci, one mają do tego prawo, gdyż otaczający ich świat jest nieznany. Wiele błędów w ich postępowaniu wynika z niewiedzy. Dziecko tak krótko jest z rodzicami, a tak wiele trzeba je nauczyć zanim pójdzie w świat. Czy nie byłoby wspaniale, gdyby można było przetwarzać naszą złość i wykorzystywać ją nie do obrażania, ale do przekazywania dziecku wartościowych informacji.
Ukazywanie wiedzy z różnych dziedzin na miarę pojemności dziecka - oto zadanie domu i przedszkola. To prawo jest aktualnie przestrzegane w przedszkolu. Całodzienny w nim pobyt to nic innego jak wielozmysłowe poznawanie otaczającej rzeczywistości. Poprzez zajęcia prowadzone w różnej formie i oparte na założeniach Programu wychowania w przedszkolu oraz zabawę - każde dziecko cierpliwie, z pomocą wychowawców, uczy się tajników życia.
Zadaniem dorosłych jest cierpliwe i wytrwałe niesienie pomocy podopiecznym w chwili, gdy potrzebują oni przewodnika, by wybrać i zdecydować kim być, co robić, jaką postawę przyjąć w zbiorowości ludzkiej i na podstawie jakich wartości budować istnienie i przyszłość. Jedynie niepokojem zaczyna napawać fakt, iż rodzice w swoich marzeniach chcą mieć dzieci zdolne i wszystkowiedzące. Niekiedy stawiają zbyt duże wymagania kosztem zabawy, zapominając o tym, iż ich córka czy syn ma prawo do niewiedzy. Przed nim szkoła, w której będzie się uczył dalej.
•Prawo do niepowodzeń i łez
Wszyscy jesteśmy zdani na próby i błędy, wszyscy się mylimy. Jesteśmy podatni na niepowodzenia. Cytat ten mówi o nas dorosłych, a ileż bardziej odnosi się do dzieci, które spotykają się z różnymi postawami z naszej strony. Gniew, złość, etykietki, oskarżanie za niepowodzenia dziecka, wywołuje u niego agresję i płacz, ale są to łzy niemocy i buntu, rozpaczliwy wysiłek protestu, wołanie o pomoc, skarga na niedbałą opiekę, objaw złego samopoczucia, a zawsze cierpienia. Trzeba cierpliwie czekać, aż dziecko wydorośleje, nabierze doświadczenia życiowego i rozumu. Nie wolno spodziewać się natychmiastowej zmiany.
Niekiedy wystarczy poczekać i okazać trochę wyrozumienia, bo nawet najlepsi mają swoje złe dni, kiedy wszystko się wali i sami nie wiedzą dlaczego. Współczesna psychologia proponuje zamiast karania: pokaż dziecku, jak może naprawić zło, np. Widzę rozlane mleko, potrzebna jest ścierka. Drugim skutecznym sposobem jest określenie uczucia dziecka w momencie niepowodzenia np. przykro jest, gdy się coś nie uda. O ileż mniej popłynęłoby łez rozpaczy (niekiedy płacz jest potrzebny dla rozładowania emocji), gdyby nasze reakcje na niepowodzenie dziecka były odpowiednie.
•Prawo do upadków
Obcując na co dzień z dziećmi, nie powinno nas dziwić, że dzieci upadają czy grzeszą. Błądzić jest rzeczą ludzką. Myśl o pomyłkach i upadkach własnych i cudzych nie należy do przyjemnych. Niechętnie zgadzamy się z tym, że jesteśmy stworzeni do prób i błędów, niechętnie też przyznajemy prawo do takiego postępowania naszym bliźnim.
Echo tego prawa można znaleźć we współczesnym Programie wychowania w przedszkolu, gdzie jest mowa o korygowaniu wad i nieprawidłowości powstałych we wczesnym dzieciństwie. Wychowawca uznając prawo do upadków, akceptując błędy podopiecznych musi pamiętać, że jego obowiązkiem jest obserwowanie zachowania, wyjaśnianie przyczyn nieprawidłowości i odchyleń w rozwoju oraz podejmowanie działań kompensacyjnych wobec dzieci, które tego potrzebują. Szukanie przyczyn, diagnoza złego zachowania, podjęcie terapii oraz nasza wyrozumiała cierpliwość - to sposób na promowanie tego prawa.
•Prawo do własności
Każdy kamyczek, rysunek, znaleziony przedmiot, czy znajdujący się w kieszeni bądź szufladce kasztan, to dla dziecka skarb. Podczas zabawy widać, że dzieci mają swoje ulubione zabawki, własne kąciki pełne drobnych skarbów. Ponadto wszystkie wytwory plastyczne to wspaniały skarbiec. Poszanowanie prawa do własności jest konieczne zarówno ze strony nauczycieli jak i rodziców. Jednocześnie program w swych zamierzeniach z zakresu społeczno - moralnego podkreśla ważność poszanowania wytworów pracy własnej i drugich.
Uczymy dzieci, iż mają prawo do własności, ale też powinny respektować je wobec każdego kolegi. Dzieci mają prawo do ulubionych zabawek przedszkolnych oraz mogą samodzielnie dysponować przedmiotami oddanymi im do użytku.
•Prawo do tajemnic
Dzieci w przedszkolu, już nawet te najmłodsze, mają swoje tajemnice osobiste, rodzinne czy koleżeńskie. Budowanie barier z krzesełek, izolacja od wzroku dorosłego to też ich świat zabawowych tajemnic. Dziecko w swej szczerości często dzieli się wydarzeniami rodzinnymi. Dorosły szanujący jego tajemnicę, uczy swą postawą, że są sprawy o których nie mówi się wszystkim.
•Prawo do radości
Umiejętność odczuwania radości wydaje się cechą lub nastawieniem, które towarzyszy nam od dzieciństwa. Szczęście ma swoje źródło w naszym wnętrzu. Początkiem wszelkiego szczęścia i rozwoju jest radosna samoakceptacja: muszę nauczyć się cieszyć z tego, że jestem sobą. Trzeba nam stawać się ludźmi, którzy mają poczucie humoru i potrafią się cieszyć dobrem w sobie i pięknem otoczenia. Sztuką radowania się należy zarażać te małe istoty, z którymi przebywamy by dać im przekaz, że uśmiech ich obowiązuje. Niekiedy nierozumna miłość odbiera dziecku radość pokonywania trudności, satysfakcję z samodzielnego radzenia sobie, odkrywania i poznawania. Dla własnej wygody rodzice wyręczają je w czynnościach samoobsługowych, odbierając im chęć do samodzielnych prób. Jeśli umiecie diagnozować radość dziecka i jej natężenie, musicie dostrzec, że najwyższą jest radość pokonania trudności, osiągniętego celu, odkrytej tajemnicy. Radość triumfu i szczęście samodzielności, opanowania, władania. Wszystko co służy odprężeniu, wypoczynkowi, co uprzyjemnia czas, bawi, rozwesela - to powinno wypełniać chwile spędzone w domu i przedszkolu.
•Prawo do wypowiadania swoich myśli i uczuć
Korczak prawo to uważa za pierwsze i podstawowe, gdyż przez to mały człowiek nauczy się czynnego udziału w naszych o nim rozważaniach. Gdy dziecko samo zaufa i powie, co jest jego prawem, mniej będzie zagadek i błędów. Łamanie tego prawa jest wielką krzywdą wyrządzoną dziecku, którą trudno w życiu naprawić. Nieumiejętność dzielenia się ze sobą jest to jeden z najbardziej ,, palących” problemów współczesnej cywilizacji. Na szczęście wychodzi bogata literatura ukazująca konieczność dialogu, zaakceptowania emocji nieprzyjemnych, sposobów wytwarzania atmosfery szczerości i zaufania jako warunków komunikacji międzyludzkiej. Warto sięgnąć do książek J. Powella, by przekonać siebie i dziecko, że mam prawo do swoich uczuć, że mam prawo i obowiązek dzielić się moimi uczuciami. Dzieci potrzebują tego, aby ich uczucia były akceptowane i doceniane. Wszystkie uczucia można zaakceptować.
Jak pomóc dzieciom, aby radziły sobie z własnymi uczuciami ? Oto niektóre propozycje:
- Słuchaj dziecka spokojnie i z uwagą.
- Zaakceptuj jego uczucia słowami: Och, mm, rozumiem.
- Określ te uczucia.
- Zamień pragnienia w fantazję.
•Prawo do dnia dzisiejszego
Dziecko żyje teraźniejszością, z braku doświadczeń żyje bieżącą chwilą. Ta chwila liczy się najbardziej. Wszystko, co było w przeszłości, czy dopiero ma nadejść, jest dla niego legendą. Rodzice chcą, by dziecko było wygodne, nie absorbowało zbyt wiele czasu, nie wymagało głębszego namysłu, jak z nim postępować. A dziecko pragnie być tym, kim jest w tym momencie - po prostu pragnie być dzieckiem, a nie przyszłym dorosłym człowiekiem, a nie pociechą lub zabawką dorosłych.
Realizacja wszystkich praw dziecka ma zapewnić mu minimum komfortu psychicznego, niezbędnego do normalnego rozwoju. Prawa wszakże powinny łączyć się z obowiązkami i wzrastającym poczuciem odpowiedzialności. Tak więc respektowanie praw dziecka powinno wiązać się z racjonalnymi wobec niego wymaganiami, byleby nie przekraczały jego możliwości.
Ad.2
Rola przedszkola w nabywaniu przez dzieci kompetencji społecznych
Przedszkole powinno wychowywać dzieci ku wzrastaniu w miłości, tak, aby w przyszłości umiały kochać, szanować i powstrzymywać się od krzywdzenia tych, którzy znajdują się w ich otoczeniu. Tak, żeby również umiały zadbać o siebie. Oznacza to umiejętność pogodzenia własnego rozwoju, własnych interesów, własnego zdrowia i szczęścia z interesami i szczęściem innych. Dzieci uczą się przez modelowanie i naśladowanie, ale również wyciągając wnioski z własnych błędów. Zadaniem przedszkola nie jest osiągnięcie efektów w postaci grzecznych dzieci i posłusznych obywateli. Zadaniem przedszkola jest stworzenie takich warunków, aby dzieci mogły doświadczyć tego co dobre i co służy rozwojowi ich samych oraz innych ludzi. Aby nabyły umiejętności potrzebne w życiu społecznym.
Ad. 3
Rola nauczyciela w respektowaniu praw dziecka.
W myśli pedagogicznej już od wielu lat dziecko postrzegane jest jako indywidualność z własnymi poglądami, zainteresowaniami i umiejętnościami.
Edukacja w zakresie praw dziecka jest nauką o prawach dziecka, a przede wszystkim nauką na rzecz praw dziecka. Oznacza to, że w przedszkolu nauczyciel wyposażając dzieci w odpowiednie umiejętności, wiedzę oraz postawy uświadamia im jak ważne są prawa dziecka, dlaczego powinny być przestrzegane i chronione. Wiedza w zakresie znajomości dokumentów zawierających prawa dziecka powinna być przekazywana w przedszkolu w ograniczonym zakresie i w sposób na tyle przystępny, aby pomogła dzieciom zrozumieć ich prawa i uświadomić konsekwencje ich naruszania. Rolą nauczyciela jest wspieranie dziecka, które może dojrzewać i budować pozytywny obraz samego siebie mając swobodę w stawianiu pytań, samodzielnie rozwiązując problemy.
Istotne jest upodmiotowienie dziecka, które staje się możliwe tylko wtedy, gdy kontakty między nim a nauczycielem będą miały charakter otwarty, gdy relacja ta przybierze formę kontaktu osoba-osoba. Podmiotowość to orientacja zakładająca, że człowiek jest przyczyną, a raczej współprzyczyną zdarzeń, że- mówiąc inaczej- staje się sprawcą, a nie tylko odbiorcą informacji. Tak więc inicjuje działania, przejawia przedsiębiorczość, dokonuje wyboru, określa prawdopodobieństwo i wartość konsekwencji wybranego działania, przyjmuje odpowiedzialność za ryzykowne czyny, za własne niepowodzenia i klęski. Podmiotowość modyfikuje strategię kształcenia. Zmienia monolog w dialog, w którym nauczyciel i dziecko są partnerami. Aby taki typ stosunków między nauczycielem a dzieckiem mógł się wytworzyć, nauczyciel musi poznać i zaakceptować samego siebie, a także uświadomić sobie własną postawę w sytuacjach pedagogicznych. Wyłaniają się trzy istotne jakości, stanowiące jednocześnie czynniki sprzyjające rozwojowi oraz nabywaniu poczucia wolności :
- autentyczność; nauczyciel powinien być tym, kim jest, a nie tym kogo „gra”, w kontaktach z dziećmi powinien być prawdziwy i pozbawiony maski, gdyż dzieci są wyczulone na wychwytywanie każdego fałszu, każdej niekonsekwencji; powinien on otwarcie okazywać swoje uczucia i postawy, które w danym momencie sam przeżywa;
bezwarunkowa akceptacja dziecka bez stawiania mu warunków; nauczyciel powinien zapewnić ciągłość pozytywnych uczuć wobec dziecka bez ograniczeń, bez oceniania;
empatia : zdolność wczuwania się w przeżycia, jakich dziecko doświadcza, zdolność wchodzenia w położenie dziecka, rozumienia go.
Przyznanie dzieciom prawa do podejmowania własnej aktywności, określanie ogólnych jej ram zależy od nauczyciela, od jego stylu pracy pedagogicznej. Sprzyja temu otwarty styl pracy. Nauczyciel powinien stosować odpowiednie metody pracy oraz zróżnicowane formy ułatwiające realizację problematyki praw dziecka w przedszkolu. Akceptując dzieci, wyrażamy naszą wiarę w to, że każde z nich jest godne zaufania, i jednocześnie tworzymy, jak twierdzi C.Rogers, klimat sprzyjający uczeniu się, aktualizowaniu możliwości rozwojowych dziecka. Małe dziecko nie wie, że życiem społecznym rządzą pewne reguły. Często eksperymentują na najbliższym otoczeniu.
Nauczyciel powinien przede wszystkim dążyć do tego, aby wytworzyć w czasie zajęć z dziećmi nastrój swobody, a nawet zapewnić kontynuowanie aktywności w zabawowej atmosferze, zezwalając na śmiech, na głośne komentarze zdarzeń, na fantazjowanie itp. Dziecko musi mieć pewność, że wolno mu podejmować różnorodne działania, korzystać ze sprzętów, narzędzi i materiałów znajdujących się w jego otoczeniu, a także, iż wolno mu poszukać odpowiedniego dla siebie miejsca do pracy, przyjęcia odpowiedniej pozycji, jak również dobierać osoby, z którymi chce współpracować.
Te wszystkie zabiegi powodują, że atmosfera na zajęciach nabiera charakteru twórczego współdziałania, zaś nauczyciel przyjmuje rolę doradcy, przewodnika, który proponuje i inspiruje, a nie dostarcza gotowych wzorców do naśladowania.
Edukacja przedszkolna nie powinna być tylko programem inicjacji poznawczej dziecka, lecz wprowadzeniem go w świat kultury,aby kształtowała postawę twórczą, uczyła tego, jak się uczyć, jak poznać otoczenie społeczne i samego siebie przez nieustanne odkrywanie i tworzenie.
Przedszkole jako społeczność uczy dziecko zaspakajania nie tylko własnych potrzeb. Wspólne doświadczenia, starania budują głębsze więzi, uczą życia według zasad. Skuteczna edukacja w zakresie praw dziecka może odbywać się z uwzględnieniem metod aktywizujących, interaktywnych. Każdy dzień w przedszkolu dostarcza wiele przeżyć, które pomogą dzieciom w zrozumieniu takich pojęć jak : miłość, tolerancja, sprawiedliwość, uczciwość, prawda.
Ad. 5
Metody pracy stosowane w zakresie przekazywania dzieciom wiedzy na temat praw dziecka.
Praktyczny trening w zakresie znajomości własnych praw i praw innych przenika wszystkie społeczne doświadczenia przedszkolne dzieci kształtując ich postawy. Mając świadomość wagi praw innych, dziecko wyrabia w sobie przeświadczenie, że współpraca jest lepsza niż konflikt, że każdy powinien być odpowiedzialny za swoje czyny, że możemy ulepszać świat pod warunkiem, że będziemy próbować.

Metody pracy ułatwiające realizację problematyki praw dziecka w przedszkolu:

• Normy grupowe – jest to rodzaj umowy społecznej określającej zasady funkcjonowania grupowego. Mogą mieć charakter ogólny lub szczegółowy określający również system kar za ich nieprzestrzeganie
• Scenki dramowe - ich odgrywanie jest formą krótkiego , improwizowanego przedstawienia odgrywanego przez dzieci, przygotowanego zazwyczaj pomocą nauczyciela. Drama może pomóc dzieciom w zrozumieniu danej sytuacji i ułatwić wczucie się w położenie bohaterów scenki.
• Praca w parach i grupach - może dać dzieciom więcej okazji do aktywnego udziału, pary lub grupy mogą wymyślić wiele pomysłów w krótkim czasie lub pomóc dzieciom w zrozumieniu pojęć abstrakcyjnych.
• Odmiana burzy mózgów polegająca na zadawaniu pytań w formie quizu możemy ją zastosować na podsumowanie zajęć dotyczących praw dziecka
• Rysowanie lub inna forma ekspresji plastycznej – metoda ta może być stosowana w cel rozwinięcia takich umiejętności jak: współpraca w zespole, poznanie odczuć, reakcji czy potrzeb innych
• Opowiadania, bajki lub historyjki z całego świata – inspirują, poszerzają zasób słów i wiedzę dzieci na temat warunków życia w różnych krajach, pozwalają dostrzec różnice i podobieństwa między ludźmi.

Ad. 6
Zajęcia warsztatowe
Prowadzący dzieli uczestników na trzy zespoły. Praca w grupach obejmuje opracowanie form pracy z dzieckiem w zakresie realizacji wybranych praw dziecka:
Grupa I – prawo do znajomości swych praw
Grupa II – prawo do nazwiska i narodowości
Grupa III – prawo do ochrony zdrowia
Na paskach papieru w kształcie promieni słonecznych grupy uzgadniają i zapisują formy realizacji wylosowanego prawa. Każda grupa prezentuje wyniki prac.
Następnie uczestnicy otrzymują wycięty kształt słońca z napisem: „Najbardziej skuteczne, uniwersalne formy stosowane w edukacji o prawach”. Zadaniem grupy jest wynegocjowanie wypracowanych we własnym zespole form, które można zastosować w szerokim zakresie edukacji o prawach dziecka.
Ewaluacja:
Do najskuteczniejszych i uniwersalnych form stosowanych w edukacji o prawach uczestnicy szkolenia zaliczyli:
- praca z tekstem i ilustracją: opowiadanie, wiersze, bajki, inscenizacje, historyjki obrazkowe, filmy edukacyjne
- techniki twórczego myślenia: nie dokończone zdania, burza mózgów, scenki rodzajowe
- ekspresja plastyczna i muzyczna
- zabawy dydaktyczne i tematyczne
- wycieczki i spotkania z ciekawymi ludźmi
- poznawanie środowiska społecznego: instytucje pomocowe i ośrodki społeczno – kulturalne
- uroczystości o charakterze rodzinnym, wewnątrzprzedszkolnym i miejskim