Drewno i wyroby z drewna stosowane w budownictwie

1. Gatunki drzew iglastych
Drewno drzew iglastych wyróżnia się stosunkowo prostą budową. Zbudowane jest z jednolitych, równomiernych cewek, które stanowią ponad 90% ogólnej objętości drewna. Brak jest natomiast włókien drzewnych. Wspomniane już cewki, które występują w znacznym stopniu pełnią funkcję mechaniczną i równocześnie przewodzą wodę. Promienie rdzeniowe, które również występują, są na ogół nie widoczne. Słoje roczne na przekroju poprzecznym drewna są w dużym stopniu widoczne i zróżnicowane, tworząc tzw. strefę przyrostu drewna wczesnego (jasno zabarwioną) i strefę drewna późnego (ciemno zabarwioną).
Cechą charakterystyczną i wyróżniającą gatunki drzew iglastych są przewody żywiczne występujące w drewnie sosny, modrzewiu i świerku. Nie występują zaś one w drewnie jodły, cisu i jałowcu. Drewno z drzew iglastych znajduje największe zastosowanie w budownictwie. Najczęściej stosowane jest drewno sosnowe, ponieważ ma korzystniejsze właściwości mechaniczne niż świerk i jodła. Jeszcze lepsze właściwości od sosny posiada modrzew, lecz jego niedostateczna ilość uniemożliwia szersze stosowanie.

Drewno sosny
Sosna jest rodzajem drewna z rodziny sosnowatych, obejmujący około 100 gatunków, występujących głównie w strefie umiarkowanej półkuli północnej, choć niektóre gatunki sięgają w obszary tropikalne. W Polsce rosną cztery gatunki: w górach kosodrzewina, limba i sosna błotna, na niżu zaś sosna zwyczajna będąca najważniejszym drzewem użytkowym. Drewno sosny osiąga wysokość 30 metrów. Kora u podstawy pnia jest szarobrązowa i gruba w górnej części ma zabarwienie czerwono - cynamonowe i łuszczy się cienkimi płatami.
Sosna ma bardzo duże znaczenie w przemyśle drzewnym i budownictwie. Ze względu na dobre parametry techniczne stanowi obecnie ok. 75% drzewostanu polskich lasów. Sosna jest drewnem twardzielowo – żywicznym. Biel w drewnie sosny występuje w zabarwieniu jasnożółtym, natomiast twardziel jest koloru brunatno-czerwonego. Występowanie słoi rocznych jest bardzo wyraźne, a strefa drewna późnego jest szeroka i w charakterystyczny sposób zaznaczona.
Sosna jest drewnem średnio ciężkim o dobrych właściwościach mechanicznych.
Jest materiałem dość twardym, średnio kurczliwym, trwałym na powietrzu i w wodzie. Drewno sosny jest łatwe w obróbce skrawaniem i obróbce wykończeniowej.
Wykorzystywane jest w energetyce jako materiał na słupy, na stemple górnicze, podkłady kolejowe, w stolarstwie oraz do produkcji papieru, sklejki i wełny drzewnej. Jest odpowiednie na okleiny wewnętrzne, stolarkę okienną i drzwiową, podłogi lub meble. Znajduje również szerokie zastosowanie jako materiał na elementy konstrukcyjne stolarki budowlanej. W leśnictwie ceniona jest za szybkie odnawianie drzewostanu po pożarach lasu.

Drewno jodły
Jodły występują na całej półkuli północnej, zarówno w strefie chłodnej, jak i umiarkowanej. Stanowią jeden z najliczniejszych rodzajów spośród drzew sosnowatych, licząc sobie ponad 50 gatunków.
Należą do najwyższych drzew iglastych, choć wiele z nich rośnie bardzo wolno. W młodości mają regularny, wąsko stożkowy pokrój, zaś z czasem tracą na regularności gubiąc dolne konary i tworząc tzw. "bocianie gniazda", czyli niewielką wklęsłość tam, gdzie dominował kiedyś pęd wierzchołkowy. Wszystkie gatunki jodły lubią czyste i wilgotne powietrze, dostateczną ilość opadów w ciągu roku. Nie tolerują suszy i upałów, mroźnych i wysuszających wiatrów oraz miejsc okresowo zalewanych wodą. Tolerują lekkie zacienienie, choć w miejscach silnie nasłonecznionych rozwijają się znacznie lepiej. Jodły to w większości wysokie drzewa. Niektóre dorastają nawet do 100 metrów wysokości. Charakteryzują się prostą strzałą, łatwo oczyszczającą się z bocznych gałęzi. Drewno jodły jest materiałem drzewnym bardzo podobnym do świerku.
Rysunek drewna jodły jest bardzo zbliżony do drewna świerku.
Jest drewnem umiarkowanie lekkim o dobrych właściwościach mechanicznych. Drewno jodły jest trudniejsze w obróbce skrawaniem, lecz łatwiejsze w obróbce wykończeniowej. Odznacza się dużą elastycznością, lecz mniejszą trwałością niż drewno sosny.
Nadaje się do celów konstrukcyjnych, jednak z uwagi na niezbyt wielką trwałość nie należy jej używać w elementach pozostających w zmiennych warunkach. Dawniej drewno jodły wykorzystywane było np. jako materiał do budowy mostów drewnianych. W dzisiejszych czasach znajduje szerokie zastosowanie w stolarce budowlanej podobnie jak drewno sosny.

Drewno świerku
Świerk jest rodzajem drewna z rodziny sosnowatych, który obejmuje ok. 35 gatunków. Występuje na obszarach chłodnych i umiarkowanych półkuli północnej. W Polsce występuje świerk pospolity głównie w górach na południu oraz w północno - wschodniej części kraju. Świerk silnie zacienia dno lasu. Szkodzą mu przymrozki, susze, upały i silny wiatr. Ma tendencję do zakwaszania gleb, na których rośnie. Wyróżnia się wyjątkowo płytkim i rozległym systemem korzeniowym, wskutek czego jest podatny na wiatrołomy. Drewno świerku osiąga wysokość do 60 metrów, zaś średnica pnia może wynosić 2 m. Występuje na glebach gliniastych, piaszczystych i wilgotnych. Rośnie bardzo szybko i żyje do 500 lat.
Posiada pień prosty, wyraźnie zachowany do wierzchołka, korona zaś jest o bardzo regularnej, stożkowej budowie. Gałęzie boczne występują w wyraźnych piętrach, odstając poziomo lub łukowo z podnoszącymi się wierzchołkami. Świerk jest drewnem jasnym o odcieniu jasnożółtym. Drewno twardzieli nie jest zabarwione, zaś słoje roczne są bardzo wyraźnie widoczne.
Drewno świerku jest materiałem drzewnym przeważnie szerokosłoistym
i słabo żywicznym o dobrych właściwościach mechanicznych. Wykazuje dużą trwałość, jest drewnem umiarkowanie lekkim o dużej elastyczności i małej twardości. W przeciwieństwie do drewna sosny jest materiałem trudnym w obróbce skrawaniem. Ma dobre właściwości rezonansowe, dobrze się barwi, lecz trudniej się je nasyca impregnatami. Świerk pospolity należy do drewna lekkiego. Używany jest do wyrobu celulozy oraz materiałów tartych. Znajduje szerokie zastosowanie w meblarstwie oraz jest wykorzystywany na elementy konstrukcyjne stolarki budowlanej.

2. Gatunki drzew liściastych
Drewno drzew liściastych ma bardziej złożoną budowę anatomiczną niż drewno drzew iglastych. Składa się z większej liczby zróżnicowanych elementów, wchodzących w skład budowy drewna. Podstawowymi elementami budowy drewna liściastego są głównie włókna drzewne i naczynia.
Promienie rdzeniowe są zróżnicowane i wykazują dużą rozmaitość form. Występują one jako promienie jednoszeregowe i wieloszeregowe. Cechą charakterystyczną niektórych rodzajów drewna drzew liściastych (np. dębu, jesionu) są dobrze widoczne, stosunkowo duże naczynia, ułożone centrycznie na granicy słojów rocznych.
Z drzew liściastych najczęściej używana jest dębina. Jej główne zastosowanie na deszczułki podłogowe wynika z dużej twardości i małej ścieralności. Utarło się przeświadczenie, że dębina jest dobrym materiałem na stolarkę okienną i drzwiową i tylko z powodu wysokiego kosztu jest rzadko stosowana do tych celów.
Inne gatunki drewna liściastego, oprócz dębiny, stosowane są do wyrobu deszczułek posadzkowych, a mianowicie: jesion, olcha, brzoza.

Drewno dębu
Dąb jest rodzajem roślin obejmujący około 600 gatunków.
Są to przede wszystkim drzewa, rzadziej wysokie krzewy. W Polsce drewno dębu występuje na terenie całego kraju. Rośnie pojedynczo w dolinach rzek i na łąkach lub też jako domieszka w lasach iglastych
i liściastych. Czasem tworzy zwarte drzewostany. Dąb jest drzewem potężnym i długowiecznym, żyje setki lat, osiągając wysokość od 30 - 40 metrów. Drewno dębu jest ciężkie, twarde i trwałe, cenione w budownictwie i stolarstwie. Dąb jest materiałem, w którym słoje roczne i promienie rdzeniowe są bardzo wyraźne.
Dąb dzieli się na dwa rodzaje drewna. Pierwszym z nich jest drewno wysokosłoiste miękkie, które jest łatwe w obróbce skrawaniem. Drugie zaś, które należy do grupy szerokosłoistych, jest bardzo twarde. Wykazuje bardzo dobre właściwości mechaniczne, lecz jest trudniejsze w obróbce skrawaniem niż drewno wysokosłoiste miękkie. Trwałość drewna dębu jest większa niż u drewna sosny. Twardziel w drewnie dębu jest trudna do nasycenia, zaś biel nasyca się i barwi bardzo dobrze.
Nadaje się do budowania różnego rodzaju konstrukcji znajdujących się w zmiennych warunkach atmosferycznych. Ze względu na małą ścieralność dąb często bywa stosowany na posadzki, schody itp. Ze względu na wysoką cenę tego materiału znajduje również zastosowanie w budownictwie mieszkaniowym. Trzeba natomiast zwrócić uwagę, że biel dębu nie nadaje się jako surowiec drewna do przetwarzania.

Drewno olchy
Drewno olchy należy do rodziny brzozowatych, obejmując około
50 gatunków rozprzestrzenionych głównie w strefie umiarkowanej i chłodnej półkuli północnej. Drzewa i krzewy związane są najczęściej z siedliskami wilgotnymi.
W Polsce występują trzy gatunki olchy: olcha czarna, olcha szara i olcha zielona. Olcha jest materiałem drzewnym bez twardzielowym o zabarwieniu białym, czerwieniejącym po ścięciu. Słoje roczne na przekroju poprzecznym są mało widoczne.
Niekiedy występuje fałszywa twardziel z odcieniem szarobrunatnym. Charakterystyczną cechą drewna olchy są licznie występujące plamki rdzeniowe w kolorze brunatnym.
Materiał drzewny olchy zalicza się do drewna lekkiego, miękkiego
o dobrych właściwościach mechanicznych. Trwalszy jest w wodzie niż na wolnym powietrzu. Dobrze przyjmuje barwniki i materiały lakiernicze. Z punktu widzenia obróbki w budownictwie stosuje się trzy kategorie tego drewna: okrągłe, tarte i ciosane . Obecnie z uwagi na konieczność oszczędzania drewna obróbkę ciosaną należy jak najbardziej ograniczyć. Dla celów konstrukcyjnych używa się wszystkich trzech kategorii, przy czym najwięcej materiałów tartych, potem okrągłych, a najmniej ciosanych. Natomiast w budownictwie mieszkaniowym wykorzystuje się tylko wyroby z materiałów tartych.

Drewno jesionu
Drewno jesionu należy do rodziny drzew oliwkowatych, obejmując około 60 gatunków drzew i krzewów z obszarów umiarkowanych półkuli północnej. W Polsce występuje jeden gatunek jesionu wyniosłego. Osiąga on 40 m wysokości. Rośnie w wilgotnych lasach łęgowych oraz występuje w lasach liściastych i nad brzegami wód. Jesion ze względu na osiągalną wysokość, która wynosi od 10 do nawet 40 m, należy do najwyższych krajowych drzew. Jest to okazałe drzewo, zrzucające liście na zimę. Korona u młodych drzew jest bardzo luźna ze stromo wzniesionymi konarami. Z jesionu pozyskuje się drewno twardzielowe o jasnożółtej lub brązowej twardzieli. Biel w drewnie jest bardzo wąska, zaś słoje roczne są bardzo wyraźne.
Jesion odznacza się ciekawym rysunkiem drewna na przekroju stycznym. Należy do drewna, które jest podatne na obróbkę plastyczną, a także łatwe w obróbce skrawaniem i wykończeniowej. Podobnie jak drewno dębu, jesion odznacza się małą ścieralnością w wyniku czego stosuje się go na różnego rodzaju deszczułki posadzkowe, boazerie, kasetony itp. Znajduje szerokie zastosowanie w stolarce budowlanej oraz jest wykorzystywany na elementy konstrukcyjne dachów.
Podsumowując treści można zauważyć, iż nie wszystkie gatunki drewna znajdują zastosowanie w budownictwie mieszkaniowym ze względu na ich właściwości fizyczne i mechaniczne. W powyższych treściach zostały opisane trzy gatunki drzew iglastych (drewno sosny, jodły, świerku) oraz trzy gatunki drzew liściastych (drewno dębu, olchy, jesionu), które są najczęściej stosowane w budownictwie mieszkaniowym. Drewno gatunków iglastych jest wykorzystywane głownie w stolarce okiennej i drzwiowej z tego względu, że np. drewno sosny czy świerku jest materiałem żywicznym, co w istocie zwiększa jego odporność na działanie czynników atmosferycznych. Jest materiałem łatwym w obróbce skrawaniem, co przy produkcji okien i drzwi jest bardzo istotną właściwością. Sosna jest drewnem średnio ciężkim, trwałym na powietrzu i w wodzie o dobrych właściwościach mechanicznych. Z tego też względu znajduje również zastosowanie jako materiał na elementy konstrukcji dachów. Cechą wyróżniającą gatunki drzew iglastych jest ich ciekawa struktura i bogaty, bardzo zróżnicowany rysunek drewna co w rzeczywistości wiąże się z wykorzystaniem tego materiału do produkcji boazerii. Drewno gatunków liściastych np. dąb, jesion znajduje szerokie zastosowanie przy produkcji deszczułek posadzkowych, z tego względu, iż jest materiałem o większej twardości i dłuższej trwałości niż gatunki drzew iglastych. Drewno dębu odznacza się wysoką odpornością na ścieranie i dlatego jest szeroko stosowane przy produkcji różnego rodzaju podłóg. Utarło się przeświadczenie, że dębina jest dobrym materiałem na stolarkę okienną i drzwiową i tylko z powodu wysokiego kosztu jest rzadko stosowana do tych celów. Jesion odznacza się ciekawym rysunkiem drewna na przekroju stycznym. Należy do drewna, które jest podatne na obróbkę plastyczną, a także łatwe w obróbce skrawaniem i wykończeniowej. Znajduje szerokie zastosowanie przy produkcji boazerii i kasetonów oraz jest wykorzystywany na elementy konstrukcyjne dachów.

3. Wyroby drewniane stosowane w budownictwie mieszkaniowym

Materiały podłogowe
Jednym z najczęściej stosowanych materiałów do wykonania posadzek jest drewno. Podłogę powinna cechować dobra izolacyjność termiczna, trwałość, higieniczność i łatwość konserwacji oraz estetyczny wygląd. Poszczególne rodzaje materiałów podłogowych w różnym stopniu spełniają te wymagania. Z tego powodu rodzaj materiału powinien być dobrany według jego dominujących cech użytkowych zależnie od przeznaczenia pomieszczenia, w którym będzie ułożona podłoga. Ze znanych obecnie materiałów podłogowych, najlepszym materiałem użytkowym jest drewno, jednak na niedobór surowca drzewnego układanie podłóg drewnianych jest ograniczone.
Deski podłogowe (tarcica podłogowa) Początkowo posadzki z drewna miały postać desek podłogowych (tarcica podłogowa) wykonywanych głównie z drewna drzew iglastych (sosny, świerku). Deski podłogowe układa się ściśle obok siebie i przybija do legarów gwoździami. Posadzki z desek są stosowane do dzisiaj w starych budynkach albo w pomieszczeniach, którym chcemy nadać dawny, naturalny wygląd i nastrój.
Długość tarcicy podłogowej wynosi od 3 do 5 m. Wartości tych wymiarów odnoszą się do drewna o wilgotności nie przekraczającej 15%. W razie produkowania i dostarczania tarcicy o większej wilgotności stosuje się nadmiary na zeschnięcie. Ze względu na wady drewna i wady obróbki tarcicę podłogową klasyfikuje się na I i II klasę jakości. Podstawą do określenia klasy jakości jest rodzaj, rozmiar i liczba wad drewna oraz obróbki występujących na górnej płaszczyźnie i bokach sztuki tarcicy. Tarcicę podłogową magazynuje się w identycznych warunkach jak inne rodzaje tarcicy określonego przeznaczenia. Powinna ona być posortowana według rodzaju drewna oraz stopnia obróbki, rodzaju złącz i klasy jakości.
Deszczułki posadzkowe lite
(parkiet drewniany)
„Deszczułki posadzkowe lite są prostopadłościennymi wyrobami o struganych płaszczyznach oraz profilowanych bokach i czołach, przeznaczonymi do układania drewnianych posadzek ”
Parkiet drewniany składa się z mało wymiarowych deszczułek (klepek), wykonanych zazwyczaj z twardego drewna (dębu, buku). Dostępne są też parkiety z drewna miększego (sosny, świerku).
Deszczułki posadzkowe lite produkuje się głównie z drewna o wysokiej twardości, które jest odporne na ścieranie. Zakres występowania wad drewna i obróbki na poszczególnych powierzchniach deszczułki, jest podstawą klasyfikacji jakościowej deszczułek posadzkowych; rodzaj złączy wykonanych na bokach i czołach (profil deszczułki) decyduje natomiast o podziale deszczułek na typy i w konsekwencji o sposobie układania posadzki. W zależności od jakości drewna deszczułki z drewna dębu, jesionu i buka dzieli się na I, II, III klasę jakości. W deszczułkach wykonanych z drewna innych rodzajów stosuje się dwie klasy jakości (I i II).
Deszczułki posadzkowe lite produkuje się w czterech grubościach, w piętnastu szerokościach oraz w siedmiu długościach. Wymiary deszczułek odnoszą się do drewna o wilgotności 13% i taką wilgotność powinny mieć deszczułki dostarczone przez producenta.

Płyty posadzki mozaikowej
Oszczędnościową odmianą posadzek deszczułkowych są posadzki mozaikowe. Wykonuje się je z płyt składających się z zestawionych w kwadraty listewek (5 – 8 sztuk). W sąsiadujących ze sobą zestawach listewki są wzajemnie prostopadłe.
Listewki są połączone w płytę okresowo lub na stałe, dzięki jednostronnemu podklejeniu papierem lub siatką. Zestaw listewek posadzki mozaikowej ma kształt kwadratu lub prostokąta ułożonego ze ściśle przylegających do siebie bokami listewek w takiej liczbie, aby suma ich szerokości była równa długości listewki.
Podstawowym surowcem do produkcji płyt mozaikowych jest drewno dębowe, chociaż są również używane inne rodzaje drewna gatunków liściastych. Do formowania listewek w zestawy służy papier natronowy jednostronnie gładki lub siatka tekstylna. Papieru używa się do oklejania górnej płaszczyzny płyty. Przykleja się go specjalnym klejem, który pozwala łatwo zdjąć papier z ułożonej posadzki po jego nawilżeniu wodą. Siatkę zaś stosuje się w takiej technologii układania posadzki, w której zostaje ona razem z płytą przyklejona do podłoża. Płyty mozaikowe produkuje się w trzech grubościach (6, 8 i 10 mm). Wymiary te dotyczą płyt o wilgotności drewna 13%. Jednostką miary płyty posadzki mozaikowej jest metr kwadratowy. Zaliczenie płyty do jednej z dwóch klas jakości odbywa się na podstawie rodzaju i rozmiaru wad drewna i obróbki, które występują na płaszczyźnie górnej oraz na bokach, czołach i krawędziach listewek. Płyty mozaikowe posortowane według rodzaju drewna, klas jakości i grubości, pakuje się w pudła tekturowe lub paczki, średnio po 12 sztuk. Paczkę wiąże się taśmą stalową lub zakleja taśmą papierową powleczoną klejem. Płyty mozaikowe powinny być przechowywane w magazynach zamkniętych, suchych, zabezpieczonych przed szkodliwym działaniem czynników atmosferycznych.

Boazerie (okładziny ścienne)
Boazerie zwane są również okładzinami ściennymi. Mają za zadanie zabezpieczać ściany przed uszkodzeniami oraz zdobić wnętrze. Konstrukcja okładzin może być różna. Wyróżnia się boazerie: deskową, ramowo – płycinową i płytową. Wykładanie boazerią wymaga odpowiedniego przygotowania podłoża, a więc głównie ścian, a niekiedy i sufitu. Przygotowanie podłoża polega na przymocowaniu listew montażowych do ścian. Listwy muszą być odpowiednio zamocowane w płaszczyźnie pionowej lub poziomej. Dlatego przed ich montażem prostą listwą sprawdzamy nierówności ściany i w odpowiednich miejscach dajemy podkładki. Sposoby mocowanie listew do ściany zostały przedstawione na poniższych rysunkach.
Listwy montażowe powinny mieć grubość od 18 do 25 mm, a szerokość ok. 50 mm. Rozstawienie listew jest zależne od długości i szerokości desek (elementów okładziny) oraz od położenia powierzchni, na której boazerię układamy.

Boazeria deskowa
Najpopularniejszą boazerią jest boazeria deskowa, wykonana z odpowiednio obrobionych desek z drewna litego. Wilgotność drewna tych desek, jeśli boazeria jest przeznaczona do wnętrz mieszkalnych, powinna wynosić ok. 10%.
Zaleca się, aby zacienione ściany były wykładane drewnem jasnym, zaś powierzchnie oświetlone mogą być wykładane drewnem ciemniejszym. Bardzo wdzięcznym gatunkiem, często stosowanym, jest drewno świerkowe wyróżniające się jasną barwą, urozmaicone licznymi sękami. Deski przeznaczone na boazerię muszą mieć odpowiednią szerokość i grubość. Najczęściej stosowane deski posiadają szerokość od 50 do 140 mm, zaś ich grubość wynosi od 12 do 18 mm.
Deski okładzinowe mocuje się do listew montażowych wkrętami, najczęściej jednak gwoździami. Gwoździe wbija się ukośnie w wewnętrzny grzbiet wpustu, tak aby były niewidoczne.

Boazeria ramowo – płycinowa
Wykonuje się ją podobnie jak elementy mebli (boki, drzwi) o tej samej konstrukcji. Można stosować bardzo zróżnicowane podziały pól, dające korzystne efekty.
Pewną odmianę tej boazerii stanowią elementy okleinowane, na które nakleja się ozdobne, profilowane listwy imitujące płyciny. Czasem mogą być naklejane płaskorzeźby lub rzeźby surowe (w boazeriach luksusowych). Jest to boazeria pracochłonna, ale o dużych walorach estetycznych.
Boazeria płytowa
Boazeria płytowa wykonana jest z płyt wiórowych lub paździerzowych oklejanych sztuczną lub naturalną okleiną, która imituje rysunek drewna.
Płyty te łączy się najczęściej na wpustkę ciągłą (często z płyty pilśniowej).
Wąskie powierzchnie zwykle tylko maluje się lub pokrywa lakierami bezbarwnymi. Połączenia płyt są często maskowanie listwami. Boazeria płytowa stanowi najtańszy rodzaj boazerii. Jej wykonanie jest o wiele łatwiejsze i szybsze od boazerii deskowej czy ramowo – płycinowej.

Stolarka okienna
Okna są elementami obiektów budowlanych, które służą m.in. do: zamykania otworów okiennych w ścianach lub dachach, oświetlenia pomieszczeń światłem dziennym, wentylacji pomieszczeń.
Ponadto okna powinny izolować od czynników atmosferycznych lub sąsiedniego pomieszczenia oraz ograniczyć hałas dochodzący z zewnątrz budynku. Okno montuje się w ościeżnicach otworów okiennych w ścianach lub w specjalnych ramach wbudowanych w więźbę dachową. Ościeżnice są wewnętrzną powierzchnią muru wokół otworu okiennego. Elementem bezpośrednio montowanym do muru jest rama okienna, zwana obokniem, czyli ościeżnicą.
Ościeżnica różni się od krosna proporcją wymiarów przekroju poprzecznego tworzących je ramiaków. W ościeżnicy dłuższe boki przekroju poprzecznego każdego ramiaka są ustawione równolegle do powierzchni ościeżnicy, a w krośnie – prostopadle. Ramy okienne mogą być podzielone pionowo słupkami, a także poziomo – ślemieniem.
Na ramie zawiesza się skrzydła okienne z szybami. Skrzydła okienne mogą być lewe albo prawe. Skrzydła lewe – w widoku od strony, na którą się otwierają – mają zawiasy z lewej strony, a skrzydła prawe – z prawej. Skrzydła mogą otwierać się w różnej płaszczyźnie i w różny sposób. Podział okna następuje nie tylko dzięki zastosowaniu słupków i ślemion w obokniu, można również podzielić powierzchnię szyb w skrzydłach okiennych zwanych szprosami. Obecnie szyby wypełniają zwykle całe skrzydła, a ich podział jest tylko pozorny – za pomocą szczeblin naklejanych od zewnątrz, umieszczonych między szybami lub zawieszanych na odrębnych okuciach na zewnętrznej stronie okna. Do połączenia ościeżnicy ze skrzydłami stosuje się dziś najczęściej okucia obwiedniowe. Ich konstrukcja umożliwia otwieranie, zamykanie, uchylanie, a nawet mikrorozszczelnianie5. Do niedawna oka sytuowano jedynie w pionowych przegrodach budynku, czyli w ścianach. Nasilająca się w dzisiejszym budownictwie tendencja do odchodzenia od stosowania wyłącznie stropodachów na rzecz wielospadowych więźb dachowych z użytkowymi poddaszami wiąże się z koniecznością oświetlenia światłem dziennym pomieszczeń znajdujących się bezpośrednio pod dachem. Niezbędne są do tego okna sytuowane na poddaszu dachu. Podstawowym wymogiem prawidłowo zamontowanych okien jest dostosowanie wymiarów okna do wymiarów otworów okiennych. Okno powinno być od 2 do 3 cm węższe i od 4 do 5 cm niższe od otworu okiennego. Odstęp między oknem a ościeżnicą nazywamy luzem. Zbyt duży luz (przekraczający z jednej strony okna 3 cm) może uniemożliwić trwałe zamocowanie okna.

Okna z drewna
Okna są wykonywane najczęściej z drewna sosnowego i świerkowego. Drewno na okno powinno być bez sęków, pęcherzy żywicznych oraz mieć odpowiednią wilgotność. Nowoczesne okna drewniane produkuje się z drewna klejonego warstwowo (zwykle z trzech warstw). Taka budowa ramiaków skrzydeł i elementów oboknia powoduje, że w porównaniu z drewnem litym okna są bardziej wytrzymałe i mniej się paczą. Nadal często stosuje się okna zespolone, w których tak zwane skrzydło letnie (zewnętrzne) i zimowe (wewnętrzne) są skręcone śrubami.
W skrzydłach tych występują najczęściej pojedyncze szyby, chociaż dla zwiększenia izolacyjności produkuje się już także okna trójszybowe,
z szybą zespoloną w skrzydle zimowym. Ościeżnica w takich oknach ma podwójne wręby. Inną konstrukcję mają - obecnie rzadko już stosowane – okna skrzynkowe, w których oboknie składa się z ościeżnicy i krosna. W oknach tego typu występują oddzielnie skrzydła, otwierające się do wewnątrz pomieszczenia.
Obecnie bardzo rozpowszechniły się okna jednoramowe, to jest o pojedynczej ramie skrzydła z wmontowanymi na stałe szybami zespolonymi. Okna takie są ciepłe, szczelne i dobrze chronią przed hałasem, a ponadto eliminuje się możliwość zanieczyszczenia wewnętrznych stron szyb. W oknach drewnianych mogą być stosowane elementy aluminiowe w postaci kształtowników lub całych profili. Dzięki temu okno jest trwałe, odporne na czynniki atmosferyczne, nie wymaga konserwacji i łatwo można utrzymać je w czystości. Od strony wnętrza budynku profil może być drewniany, więc okna są ciepłe i mają naturalnie wyglądającą ramę, zaś od zewnątrz okno może posiadać elementy aluminiowe, które są odporne na działanie czynników atmosferycznych.

Stolarka drzwiowa
Drzwi, składające się z ościeżnicy i skrzydła zamykają otwory komunikacyjne w ścianach budynków. Drzwi spełniają różnego rodzaju funkcje, które są zależne od miejsca,
w którym są usytuowane w budynku. Do podstawowych zadań drzwi należą: zamknięcie wejść do budynków i poszczególnych pomieszczeń, umożliwienie komunikacji między pomieszczeniami, a także izolacja termiczna i akustyczna.
W zależności od miejsca usytuowania w budynku drzwi mogą być zewnętrzne lub wewnętrzne, a ze względu na rodzaj pomieszczenia, do którego prowadzą mogą być: wejściowe, pokojowe, łazienkowe, balkonowe itp. Najczęściej stosuje się drzwi rozwierane. W wejściach do budynków i ogólno dostępnych pomieszczeń użytkowych można umieścić drzwi obrotowe albo wahadłowe.

Drzwi z drewna
Drzwi drewniane składają się z kilku podstawowych elementów: ościeżnicy, skrzydła i okuć. Ościeżnica składa się z dwóch elementów pionowych (zwanych stojakami)
i górnego elementu poziomego oraz dodatkowo – w drzwiach zewnętrznych – dolnej części poziomej (progu). Skrzydło drzwiowe jest zbudowane z ramy (pionowe i poziome ramki) i wypełnienia. W drzwiach, tak jak i w oknach, skrzydła mogą być prawe lub lewe. Do okuć umożliwiających otwieranie i zamykanie drzwi należą: zawiasy, klamki, zamki.
Konstrukcja skrzydła drzwiowego może być płytowa, płycinowa lub płytowo – płycinowa.
W konstrukcji płytowej skrzydło jest jednolitą, pełną płytą lub opiera się o ramę złożoną z ramiaków pionowych i poziomych, obłożoną cienkimi gładkimi płytami (rys. 20a). Skrzydło konstrukcji płycinowej ma ramę złożoną z dwóch pionowych i poziomych ramiaków, a niekiedy z dodatkowych poziomych ramiaków dzielących ramię na pola, które wypełnia się gładkimi lub profilowanymi płycinami, na przykład w formie kasetonów.
Skrzydło płytowo – płycinowe ma ramę taką jak w skrzydle drzwi płytowych i obłożone jest płytami z wytłoczeniami imitującymi płyciny. Takie skrzydło wygląda jak płycinowe, ale jest zbudowane jak płytowe. Drzwi drewniane powinny być wykonane z drewna o dobrych właściwościach fizycznych i mechanicznych. Używa się do tego zarówno drewna drzew liściastych (dębu, buku), jak i iglastych (sosny, świerku). Ościeżnica w drzwiach drewnianych może być wykonana z drewna litego lub klejonego trójwarstwowo, wzmacniana wkładkami aluminiowymi. Ramki skrzydła wykonuje się z trójwarstwowego klejonego drewna, a łączy na czopy z użyciem kleju, niekiedy skręca śrubami lub zbija gwoździami. Oprócz ramiaków bocznych, górnego i dolnego występują również ramiaki pośrednie, usztywniające i zapobiegające wypaczeniu się drzwi. Wytrzymałość drzwi zewnętrznych płytowych można zwiększyć stosując płyty podwójne – jedną drewnopochodną, a drugą stalową lub aluminiową. W drzwiach płycinowych płyciny są zwykle z drewna, płyt drewnopochodnych, profili PVC lub szkła. Przestrzeń między płytami lub płycinami wypełnia się materiałem ocieplającym: pianką poliuretanową, styropianem lub płytą drewnopochodną. Drzwi drewniane ze wzglądu na urok drewna tylko impregnuje się i lakieruje. Można także malować je emalią chemoutwardzalną, farbą akrylową lub oklejać fornirem i winylem.

Konstrukcje ścienne

Ściany wieńcowe
„ Ściany drewniane wznoszono w konstrukcji wieńcowej. Wieniec ściany składa się z czterech bali drewnianych, ułożonych poziomo wzdłuż obrysu budynku i połączonych ze sobą pod kątem prostym ” [3].
Ścianę wieńcową tworzy kilka do kilkunastu takich wieńców, ułożonych jeden na drugim. Do budowy takich ścian najczęściej używa się prostokątnych lub okrągłych w przekroju bali z drewna świerkowego lub sosnowego.
Pierwszy bal układa się na podwalinie drewnianej zakotwionej do fundamentu. Między podwaliną a fundamentem konieczna jest izolacja przeciwwilgociowa. Bale łączy się na dyble (kołki) lub na wpust i wypust.
W narożach ściany łączy się na złącza ciesielskie różnego typu (na zamek, na jaskółczy ogon). Oprócz zalet, z których do najważniejszych zaliczyć można zdrowy i przyjemny mikroklimat w pomieszczeniach, budynki o ścianach drewnianych mają też wiele niekorzystnych cech, m. in. łatwopalność
i podatność na korozję biologiczną (niszczenie przez grzyby i owady). Zagrożeniom tym można zapobiec i dlatego elementy drewniane powinny być impregnowane odpowiednimi preparatami. Dawniej do uszczelniania ścian wieńcowych stosowano suchy mech, warkocze słomy, glinę, pakuły lub wióry. Obecnie zwykle nie uszczelnia się ścian, choć niekiedy w narożach układa się piankę poliuretanową.
Ściany o konstrukcji wieńcowej mające odpowiednią grubość można pozostawić bez ocieplenia, jednak z powodu stosunkowo niewielkiej grubości stosowanych obecnie elementów ścian drewnianych ociepla się je wełną mineralną. Jeśli ścianę dociepla się z zewnątrz, to wełnę mineralną układa się jako elewację. Przy ocieplaniu od wewnątrz wełnę umieszcza się na ścianie, a następnie do zamontowanych listew montuje się boazerię, panele lub płyty gipsowo – kartonowe.
Obecnie ściany drewniane wieńcowe są stosowane najczęściej w budynkach letniskowych i niekiedy jednorodzinnych.

Ściany działowe
„ Ściany działowe są to przegrody pionowe, nie pełniące funkcji konstrukcyjnej, których głównym zadaniem jest dzielenie przestrzeni
w budynku na poszczególne pomieszczenia ” [43]. Podział wnętrz budynku na mniejsze części, np. pokoje, kuchnie, nie jest jedyną funkcją ścian działowych. Przegrody te powinny izolować dźwięk tak, aby użytkownicy przebywający w sąsiednich pomieszczeniach nie przeszkadzali sobie nawzajem. W przeciwieństwie do ścian nośnych, ściany działowe nie powinny przenosić obciążeń ze stropu i wyższych kondygnacji. Z tego powodu należy najpierw stawiać ściany na najwyższej kondygnacji, a następnie po kolei na niższych.
Każda ściana działowa musi być jedynie na tyle wytrzymała, aby przenieść ciężar własny oraz obciążenia użytkowe, np. wiszących na niej szafek. Odpowiednie wykonanie i połączenie ścian działowych ze ścianami nośnymi zapobiega ich przewróceniu i zniszczeniu pod wpływem oddziaływań mechanicznych. Rozmieszczenie ścian działowych nadaje wnętrzu charakter
i kształtuje jego układ przestrzenny. Ściany te należy zatem wykonać z materiałów drzewnych, z których w nieskomplikowany sposób można uzyskać nawet złożone kształty.
Ściany działowe wykonujemy z drewna litego i materiałów drewnopochodnych, takich jak: płyty pilśniowe, wiórowe lub sklejka.
Przegrody te mogą mieć konstrukcję płytową, ramowo – płycinową lub z pełnych desek. Konstrukcję płytową stanowi rama z desek oklejona sklejką lub płytami. Rama jest również podstawą konstrukcji ramowo – płycinowej; deski ramy są jednak grubsze. Poszczególne elementy ściany łączy się na wpust i wypust lub na obce pióro. Ściany drewniane są lekkie, łatwe w montażu i demontażu. Nie są niestety odporne na ogień i wodę, co zmusza do ich specjalnego zabezpieczenia.

Konstrukcje stropowe
Do podstawowych zadań stropu zaliczyć można: podział budynku na kondygnacje, usztywnienie i przenoszenie ciężaru budynku.
Do obciążeń stropu zliczyć można: ciężar własny stropu, ciężar podłogi, sufitu, ścianek działowych, jak również przewidywane obciążenie użytkowe w pomieszczeniu np. meble, wyposażenie, ludzie. Stropy poddaszy mogą przenosić dodatkowo ciężar pokrycia dachowego lub jego części. Dodatkowo stropy pełnią funkcje izolacyjne. Same stropy zapewniają słabą izolacyjność cieplną i akustyczną, dlatego przy wykonywaniu podług lub sufitów stosuje się materiały izolacji akustycznej i termicznej. Stropy stanowią natomiast dobrą barierę dla pionowego rozprzestrzeniania się ognia, gazów i zapachów. Stropy drewniane należą do najstarszych typów stropów. Obecnie ich zastosowanie bardzo zmalało, przede wszystkim ze względu na specyfikę materiału oraz zastosowanie nowych technologii i materiałów. Tradycyjny strop drewniany składa się z elementów nośnych, tj. drewnianych belek oraz ułożonej na nich tzw. podłogi białej – poszycia z desek albo materiałów drewnopochodnych.
Belki na całej długości powinny stanowić jedną całość. Łączenie belek jest dopuszczalne tylko na ścianach lub innych podporach. Belki stropowe opiera się na ścianach nośnych w odstępach co 60 – 120 cm na warstwie papy i ewentualnie podkładce dębowej. Końce belek zagłębione w ścianie trzeba zaimpregnować i owinąć papą. Drewno jest materiałem palnym, więc belek stropu drewnianego nie można opierać na murach kominowych ani bliżej niż 30 cm od przewodów dymowych. Belki trafiające na komin opiera się na wymianach. Są to belki równoległe do ściany kominowej połączone z najbliższymi belkami opartymi na ścianie nośnej.
Rozmieszczanie belek stropu drewnianego rozpoczyna się od belek przy ścianach zewnętrznych. Potem układa się belki przy ścianach wewnętrznych, a następnie – w miejscach, gdzie będą ściany działowe. Pozostałą przestrzeń wypełnia się belkami, zachowując równy rozstaw. Co trzecią lub czwartą belkę kotwi się w ścianach konstrukcyjnych. Także zewnętrzne ściany równoległe do belek stropowych powinny być
w środku rozpiętości powiązane kotwami ze stropem, co chroni je przed wychylaniem się na zewnątrz. Gdy rozpiętość pomieszczenia jest większa od maksymalnej rozpiętości stropu, należy oprzeć belki stropowe na podciągach. Nagi strop drewniany w porównaniu z innymi stropami bardzo słabo tłumi dźwięki powietrzne, tj. powodujące wibrację powietrza (np. rozmowy, odgłosy radia, telewizora i innych urządzeń domowych). Znacznie lepiej pochłaniają dźwięki materiałowe (uderzeniowe) – spowodowane np. upadkiem jakiegoś przedmiotu lub głośnymi krokami ludzi.
Wyciszenie i zarazem ocieplenie stropu drewnianego następuje dzięki zamocowaniu sufitu i ułożeniu na nim warstwy wełny mineralnej. Izolacyjność akustyczną stropu drewnianego można poprawić dzięki przekładkom filcowym, gumowym lub z pianki polipropylenowej, zastosowanym między poszyciem a belką stropową. Negatywną cechą, jaką należy wyeliminować lub zminimalizować, są drgania stropu. Strop drewniany, jako lekki i stosowany na dużych rozpiętościach, jest szczególnie podatny na wibracje. Taki strop należy dociążyć warstwą zaprawy cementowej wykonaną na poszyciu lub warstwą piasku wymieszanego z cementem albo wapnem. Innym sposobem wyeliminowania drgań stropu drewnianego, a zarazem jego wyciszenia, jest zastosowanie podsypki (piasek z cementem lub wapnem) ułożonej na ślepym pułapie i wełnie mineralnej. Na warstwie podsypki układa się legary i dopiero potem przybija się do nich poszycie.

Konstrukcje dachowe
Dach stanowi górne przykrycie budynku. Podstawowymi zadaniami każdego dachu są: ochrona obiektu przed opadami atmosferycznymi i zmianami temperatury. Dach stanowi również ważny element wpływający na estetykę i architekturę budynku, często charakterystyczną dla określonych regionów. Forma przestrzenna dachu jest kształtowana przez połacie dachowe, będące powierzchniami o jednokierunkowym nachyleniu – płaskimi lub krzywymi. Połacie łączą się ze sobą w różny sposób, a krawędzie styku ich płaszczyzn, zależnie od położenia, mają swoje następujące nazwy.
Rodzaj i kształt dachu zależą od stylu architektonicznego przeznaczenia budynku i poddasza, rodzaju konstrukcji, warunków klimatycznych. Dach składa się z konstrukcji nośnej, podkładu i pokrycia. Konstrukcja nośna dachu może być wykonana z drewna , stali, żelbetu lub mieszana, np. drewniano – stalowa.

Dachy drewniane
Drewno jest najczęściej stosowane do budowy dachów. Tradycyjna, wykonana z drewna konstrukcja nośna dachu – zwana więźbą dachową – stanowi przestrzenny, niepodatny na wpływ obciążeń zewnętrznych szkielet, którego głównymi elementami są rozstawione w równych odstępach wiązary ciesielskie.
Wiązary ciesielskie mają zwykle kształt trójkąta równoramiennego składającego się z dwóch połączonych ze sobą pochyłych krokowi oraz – ewentualnie – z wewnętrznych wzmocnień. Najczęściej stosuje się wiązary krokwiowe i jętkowe. Wiązary ciesielskie są wykonane i zespolone w konstrukcję więźby dachowej dzięki umiejętnemu stosowaniu złączy ciesielskich, tj. różnego rodzaju wrębów, czopów i zamków, które często wzmacnia się dodatkowo łącznikami stalowymi (śruby, gwoździe). Złącza ciesielskie można zastąpić prostszymi i mniej pracochłonnymi połączeniami gwoździowymi albo na płytki lub pierścienie zębate. Liczba i rozmieszczenie takich łączników muszą być zaprojektowane przez projektanta o odpowiednich uprawnieniach, zgodnie z wymaganiami podanymi w Polskiej Normie. Więźby podtrzymują pokrycie dachu, jego podkład i ocieplenie. Można je wznosić zarówno na ścianach murowanych jak i drewnianych. Rodzaj konstrukcji więźby drewnianej zależy od rozpiętości, nachylenia
i wysokości dachu.

Dach o konstrukcji krokwiowej
Najprostszy układ ma dach o konstrukcji krokwiowej. Można stosować go w budynkach, których rozpiętość w świetle ścian zewnętrznych nie przekracza 6 m. Długość krokwi w wiązarach takich dachów nie powinna przekraczać 4 m.
Każda krokiew ma dwa punkty oparcia: w kalenicy i nad ścianą. Jeżeli nad ostatnią kondygnacją jest strop drzewny, to krokwie opiera się na belce stropowej. W przypadku ściany murowanej i stropu niedrewnianego do oparcia krokwi służą belki drewniane zamontowane na ścianach zewnętrznych, zwane murłatami. W więźbach krokwiowych występują również wiatrownice, które chronią konstrukcję przed przewróceniem pod wpływem silnego wiatru. Przybija się je ukośnie, od spodu krokwi. Jeżeli pod pokrycie dachowe stosuje się podkład z desek, płyt wiórowych lub sklejki, to po ich przybiciu wiatrownice można usunąć. Są one jednak konieczne gdy, podkład – np. pod dachówkę ceramiczną – jest wykonany tylko z folii dachowej, ponieważ same łaty6 są zbyt wiotkie i zbyt rzadko rozstawione, aby mogły zapewnić stateczność więźby.

Dach o konstrukcji jętkowej
Dach o takiej konstrukcji może być stosowany w budynkach o rozpiętości ścian do 7.5 m. Konstrukcja nośna takiego dachu różni się od więźby krokwiowej dodatkowym poziomym elementem, łączącym krokwie. Jest nim jętka usztywniająca wiązary i umożliwiająca zastosowanie dłuższych krokwi.
Dłuższe krokwie mogą mieć większy spadek, dzięki czemu pomieszczenia na poddaszu mają większą wysokość. Jest to szczególnie ważne, jeśli przewidziano mieszkalną funkcję poddasza. W takich przypadkach jętka powinna być umieszczona na wysokości nie mniejszej niż od 2 do 4 m od przewidywanego poziomu posadzki. Jednocześnie należy uwzględnić maksymalną długość krokwi, wynoszącą 4,5 m od oparcia na ścianie do połączenia z jętką oraz 2,5 m od połączenia z jętką do połączenia krokwi w kalenicy. Długość jętek nie powinna przekraczać 3,5 m. W powyższym rozdziale zamieszczone zostały wyroby drewniane stosowane w budownictwie mieszkaniowym. Zostały przedstawione tylko te rozwiązania konstrukcyjne poszczególnych wyrobów, które są najczęściej wykonywane z drewna litego. Tak więc drewno z którego wykonane są materiały podłogowe musi cechować się dużą twardością, odpornością na ścieranie, trwałością. Takie cechy posiada między innymi drewno dębu i dlatego z tego materiału drzewnego wykonuje się najczęściej podłogi. Surowcem najczęściej stosowanym w solarce okiennej i drzwiowej jest drewno sosny i świerku, które cechuje łatwość obróbki skrawaniem. Również bardzo ważną właściwością tych materiałów drzewnych jest to, że posiadają w sobie dużo żywicy. Żywica znajdująca się w drewnie sosny i świerku w dużym stopniu konserwuje drewno w wyniku czego staje się ono odporne na działanie czynników atmosferycznych, co zwiększa żywotność okien i drzwi. Boazerie (okładziny drzewne) powinny cechować się bardzo zróżnicowanym, ciekawym rysunkiem drewna. Materiały drzewne, które charakteryzują się tymi właściwościami tj. sosna, jesion są gatunkami drewna najczęściej stosowanymi przy produkcji boazerii. Drewno, z którego wykonujemy konstrukcje ścienne, stropowe
i dachowe, musi wykazywać się dobrymi właściwościami mechanicznymi. Materiał taki musi wykazywać dużą odporność na obciążenia statyczne jak i również powinien cechować się dużą plastycznością i sprężystością. Drewno jodły podobnie jak i drewno świerku jest materiałem o dobrych właściwościach mechanicznych, które w dużym stopniu jest wykorzystywane do produkcji więźb dachowych. Drewno świerku i jodły jest także lekkim materiałem w porównaniu z niektórymi gatunkami drzew liściastych i dlatego jest również stosowane do konstrukcji ściennych i stropowych z tego względu, iż budowa tych konstrukcji nie jest pracochłonna i nie wymaga dużego wysiłku.

Podsumowując treści zawarte w powyższych treściach można zauważyć, iż istnieje dużo wyrobów wykonanych z drewna litego znajdujących zastosowanie w budownictwie mieszkaniowym. W powyższym artykule zostały opisane wyroby drewniane, które najczęściej znajdują zastosowanie w budownictwie mieszkaniowym.

Literatura:
[1] Dziarnowski Z., Konstrukcje z drewna i materiałów drewnopochodnych,
Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1974,
[2] Pracht K., Budownictwo drewniane, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1991,
[3] Swaczyna W., Wyposażenie wnętrz mieszkań, WNT, Warszawa 1999,
[4] Szymański E., Materiały budowlane, WPW, Wrocław 1998,
[5] Żurawski J., Przemysł drzewny, WNT, Warszawa 1994,
[6] Witryna internetowa: http://pl.wikipedia.org/wiki/Drewno_(technika)
[7] Witryna internetowa: http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82%C3%B3jroczny

Opracował: mgr Rafał Miczek