Transpłciowy i niebinarny uczeń w szkole - abc nie tylko dla nauczycieli

„Przenikanie się tego, co kobiece i męskie, towarzyszy ludzkości od zarania jej dziejów, jest jej immanentnym elementem, bez którego nie można mówić o ludziach. Istotne w tych rozważaniach jest fakt, że proces „przenikania się” odbywa się z reguły w ramach społecznie akceptowalnych norm. Natomiast to, co je przekracza, postrzegane jest jako inne, dziwne, i z tego powodu spychane bywa na margines i niejednokrotnie oceniane jako negatywne”-T.Jakubowski „Inność poprzez wieki - historia trans płciowości”
W ostatnich latach zwiększyła się widoczność uczniów identyfikujących się jako transpłciowe lub niebinarne. Wraz z tym wzrostem widoczności pojawiają się również wyzwania i pytania dotyczące tego, jakie powinny być postawy i podejścia wobec tych osób w miejscach publicznych, w tym w szkołach. Szkolne środowisko jest szczególnie ważne, ponieważ to tam młodzi ludzie kształtują swoje poglądy na świat i uczą się tolerancji i szacunku dla różnorodności. W niniejszym tekście omówimy kwestie związane z byciem transpłciowym lub niebinarnym w szkole, włączając w to wyzwania, jakie mogą napotkać uczniowie oraz sposoby, w jakie nauczyciele i personel szkolny mogą pomóc uczniom z tą tożsamością.
Ważne pojęcia:
Transseksualność -to tzw. zespół dezaprobaty płci. Jak sama nazwa wskazuje, jego kluczowym objawem jest brak akceptacji własnej płci biologicznej (czyli tej, na którą wskazuje anatomia osoby, i najczęściej także płeć przypisana jej przy urodzeniu). Transseksualna osoba czuje, że płeć biologiczna jest niezgodna z jej płcią psychiczną – czyli najprościej mówiąc z tym, kim się ona czuje. W kontekście transseksualności mówi się o:
Transpłciowych mężczyznach (K/M) – czyli osobach, których budowa ciała wskazuje na płeć żeńską, ale które identyfikują się jednocześnie z płcią męską;
Transpłciowych kobietach (M/K) – osobach o anatomii męskiej, które identyfikują się z płcią żeńską.

Transpłuciowość -jest pojęciem szerszym i odnosi się do wszystkich osób, których tożsamość płciowa jest niezgodna z płcią przypisaną przy urodzeniu. Transpłciowe są więc nie tylko osoby, które określają się jako kobieta lub mężczyzna, ale także osoby niebinarne czyli to te ,które nie identyfikują się z żadną z płci i/lub których tożsamość płciowa jest zmienna w czasie.

Dysforia płciowa - cierpienie i dyskomfort, które wypływa z odczuwania swojego ciała i funkcjonowania społecznego jako niezgodnego z tożsamością płciową danej osoby. Dysforię można odczuwać na płaszczyźnie cielesnej i społecznej.. Dysforię można odczuwać w dwóch aspektach:
 dysforia ciała
 dysforia społeczna
Dysforia daje o sobie znać wtedy, gdy osoba transpłciowa odczuwa dyskomfort związany z tym, jak wygląda i funkcjonuje jej ciało i z tym, jak ona i jej płeć jest postrzegana przez innych. Dysforia wpływa na poczucie osób trans, że nie mogą w pełni żyć w zgodzie ze swoją tożsamością płciową i liczyć na taką akceptację ze strony otoczenia, jakiej potrzebują.

Deadname – imię nadane przy urodzeniu, odnoszące się do płci określonej przy urodzeniu, którego osoba transpłciowa przestaje używać na rzecz imienia wybranego, pasującego do płci odczuwanej.

Tranzycja - wieloaspektowy proces, obejmujący kwestie funkcjonowania społecznego, medyczne i prawne. Nie jest to jednorazowy akt, ale szereg procesów (społecznych, medycznych, prawnych, psychologicznych), które przechodzi osoba transpłciowa. U różnych osób transpłciowych tranzycja może przebiegać bardzo różnie i może obejmować wszystkie albo tylko jakąś część procesów składających się na tranzycję, zależnie od potrzeb i możliwości konkretnej osoby.

Coming out - zamierzone, dobrowolne poinformowanie przez osobą transpłciową innych osób o jej tożsamości płciowej.

Korekta płci – działania podejmowane przez osobę transpłciową prowadzące do dopasowania ciała do płci odczuwanej, część tzw. tranzycji (jako synonim korekty płci często błędnie używa się sformułowania „zmiana płci”).
Uzgodnienie płci – działania prawne podejmowane przez osobę transpłciową prowadzące do zmiany oznaczenia płci w oficjalnych dokumentach.
Czy transseksualność to choroba?
 Transseksualność to nie choroba.
 Światowa Organizacja Zdrowia nie uznaje transseksualności za zaburzenie.
 Według nowej międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-11 transseksualność została przeniesiona z sekcji „zaburzeń psychicznych” do sekcji „zdrowie seksualne”, by zapewnić odpowiedni dostęp do świadczeń zdrowotnych.
 W ICD-11 zostało wprowadzone pojęcie dysforii płciowej co oznacza niezgodność płciową.

Jak rozmawiać z transpłciowym uczniem o transpłciowości ?
Każdy uczeń powinien czuć się w szkole bezpiecznie, a obowiązkiem szkoły jest zapewnienie bezpieczeństwa.
 Dzieci transpłciowe są szczególnie narażone na dyskryminację. Jeśli podejrzewamy, że uczeń/uczennica jest transpłciowy/a, a jego/jej zachowanie w szkole wzbudza nasz niepokój, martwimy się, czy nie dzieje się coś złego, a nie jesteśmy pewni, możemy zapytać: „Jak siebie postrzegasz”? Otwarta komunikacja oraz bezpośrednia nieoceniająca rozmowa mogą być kluczowe.
 Gdy uczeń/uczennica powiedział/a, że jest transpłciowy/a. Co zrobić? Czy wzywać rodziców? Najpierw należy zająć się dzieckiem, potem rodzicami. Zapytaj, w jakiej formie się do niego/niej zwracać – jakich zaimków używać i jakim imieniem się posługiwać. Zapytaj, czy o transpłciowości wie rodzina. Jeśli nie, to czy dziecko chce, by ją o tym poinformować i kiedy.
 Pamiętaj, by nie zostawić ucznia/uczennicy w tej sytuacji samego/samej. Szkoła nie powinna podejmować żadnych działań bez jednoznacznej zgody ucznia/uczennicy – nie ma takiego obowiązku, a przez osobę transpłciową może być to poczytane za zdradę i nadużycie zaufania. Może to wymagać kilku spotkań, zanim uczeń/uczennica dojrzeje do decyzji, by o transpłciowości poinformować w szkole lub rodzinie.
 Należy zapewnić ucznia, że może szczerze rozmawiać i że wszystko, co powie, zostanie między nim a nauczycielem.
Jakiej pomocy oczekuje dziecko transpłuciowe od szkoły?
 Zapewnienia bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego w szkole. W coraz większej ilości szkół istnieje już w gronie pedagogicznym świadomość potrzeby bezpieczeństwa uczniów/uczennic transpłciowych.
 Zwracania się do niego odpowiednim imieniem i formą gramatyczną (takimi, jakimi sobie życzy), zarówno w jego/jej obecności, jak i w czasie nieobecności; w odniesieniu do czasu teraźniejszego oraz przeszłości dziecka
 Prawa do ubierania się na uroczystości szkolne oraz egzaminy, bale oraz podczas reprezentowania szkoły na zewnątrz zgodnie z płcią odczuwaną.
 Dostępu do toalety oraz szatni zgodnie z płcią odczuwaną,
 Przy podziale na grupy – przydziału do grupy zgodnie z płcią odczuwaną (na lekcji w-fu , na lekcji informatyki czy na wycieczce szkolnej itp.).
 Jeśli w szkole używane są identyfikatory, szkoła powinna zezwolić na zamieszczanie na nich imienia używanego przez dziecko, a nie imienia nadanego przy urodzeniu
 Wysłuchania dziecka bez oceniania. Często dzieci transpłciowe wiedzą najlepiej, czego potrzebują i jak szkoła może im pomóc.
 Poszanowania ucznia/uczennicy i zachowania dyskrecji w kwestii jego/jej transpłciowości, zarówno w odniesieniu do nauczycieli, jak i uczniów/uczennic czy innych osób postronnych.
 Dyskrecji i zachowania tajemnicy (nie dotyczy to sytuacji zagrożenia życia czy zdrowia) – ważne dla bezpieczeństwa ucznia/uczennicy, dlatego powinny być bezwzględnie dopilnowane.
 Pamiętaj – dziecko transpłciowe nie potrzebuje etykietki z powodu transpłciowości.
Co możemy zrobić i o co zadbać w szkole ?
 Należy dbać o organizowanie zajęć dotyczących przeciwdziałaniu uprzedzeniom motywowanym niechęcią i lękiem wobec osób, które odbiegają od kulturowo przyjętej normy.
 Należy organizować dla nauczycieli, pedagogów i psychologów zajęcia z zakresu wspierania postaw równościowych, płciowości i seksualności oraz elementów pomocowych dla potrzebujących dzieci i młodzieży.
 Uaktualniać wiedzę dotyczącą aspektów transpłciowości. Można to zrobić na różne sposoby: poprzez czytanie artykułów, raportów . Można się zgłosić między innym do :
1. Fundacja Trans-Fuzja – fundacja działająca na rzecz praw osób transpłciowych, transfuzja.org
2. My, rodzice – stowarzyszenie zrzeszające rodziców dzieci LGBTQIA i działające na rzecz ich oraz ich rodzin: myrodzice.org
3. Kampania Przeciw Homofobii – stowarzyszenie działające na rzecz osób LGBT, kph.org.pl
4.Protect All Kids – baza wiedzy nt. transpłciowości, facebook.com/Protect-all-kids
Wszystkie wymienione organizacje udzielą informacji i merytorycznych porad w zakresie tranzycji społecznej ucznia w szkole oraz wyzwań dla grona pedagogicznego. Fundacja Trans-Fuzja i jej zespoły: psychologiczny oraz prawny wspierają osoby transpłciowe, prowadząc konsultacje, warsztaty i szkolenia, a także odbywając indywidualne spotkania z dyrekcją i kadrą pedagogiczną.

Źródła:
„Seksuologia” – podręcznik pod redakcją M. i Z. Lew-Starowiczów oraz Violetty Skrzypulec-Plinty, wyd. PZWL, 2018
„Zespoły dezaprobaty płci – transseksualizm, transgenderyzm, transwestytyzm” – artykuł opublikowany w internetowym wydaniu „Medycyny Praktycznej”, autorstwa mgr Sylwii Stankiewicz i dr n.med. Stanisława Dulko, lekarza seksuologa, eksperta Sieci Klinik PsychoMedic.

„Transpłciowa młodzież w polskiej szkole”- specyfika pomocy trans płciowym dzieciom i młodzieży .Podręcznik dla nauczycieli – autorstwa Wiktora Dynarskiego i Izabeli Jąderek.
„Transpłciowa młodzież w polskiej szkole”- raport z badań pod redakcją Wiktora Dynarskiego, Izabeli Jąderek, Anny M. Kłonkowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego,Gdańsk 2016
„Inność poprzez wieki - historia transpłciowości „W: E. Bogdanowska-Jakubowska (red.), “Inność/różnorodność w języku i kulturze” (s. 109-122). Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.