Wykorzystanie metody Snoezelen w pracy z osobami niepełnosprawnymi

Metoda Snoezelen to holenderska metoda terapii o charakterze polisensorycznym. Określenie „Snoezelen” odnosi się z jednej strony do metody pracy terapeutycznej, a z drugiej do pomieszczenia, w którym odbywa się terapia. K. Mertens określa snoezelen jako „celowo zaprojektowaną salę (najczęściej w kolorze białym), posiadającą elementy świetlne, dźwiękowe, zapachowe dające okazję zarówno do odprężenia i relaksu, jak i do zróżnicowanej sensorycznie aktywności. Zakłada tworzenie przyjemnej atmosfery bezpieczeństwa i wprowadzenie w dobre samopoczucie. Specjalna aranżacja wnętrza zachęca i prowadzi uczestnika do działań stymulujących. Jest zarówno terapią, jak i rozwojem, i może być stosowana na każdym etapie, od dzieciństwa do późnej starości."
Praca tą metodą polega na poznawaniu świata na poziomie sensorycznym. Jest realizowana w specjalnie urządzonych i przygotowanych do tego celu pomieszczeniach zwanymi Salami Doświadczania Świata. Sale takie są otwierane w szpitalach, poradniach psychologiczno-pedagogicznych, klinikach, hospicjach, centrach dla dzieci i młodzieży, domach pomocy społecznej, środowiskowych domach samopomocy, przedszkolach i szkołach specjalnych oraz placówkach o charakterze integracyjnym.
Głównym założeniem metody Snoezelen jest kształtowanie, przywracanie i doskonalenie zdolności do aktywnego życia w interakcji z otoczeniem społecznym oraz zapobieganie skutkom ograniczania aktywności i bierności indywidualnej.
Zajęcia mają na celu przywrócenie zdolności nawiązywania kontaktów interpersonalnych oraz dostosowania się do środowiska społecznego. Zasadniczym celem tej metody jest pobudzanie zmysłów poprzez różnego rodzaju doświadczanie sensoryczne.
Jak powszechnie wiadomo, zmysły stanowią podstawę rozwoju i funkcjonowania każdego człowieka. Zajęcia w sali mają za zadanie aktywować wzrok, słuch, dotyk, węch, zmysł równowagi, temperatury i propriocepcja (czucie głębokie) oraz poznawanie świadomości schematu ciała. Wykorzystanie elementów metody Snoezelen jest doskonałym połączeniem kształtowania kompetencji rozwojowych z przyjemnym spędzaniem czasu w atmosferze relaksu i bezpieczeństwa. Zajęcia tego typu umożliwiają aktywność odbywającą się w sposób naturalny i swobodny. W związku z powyższym najważniejsza zasada Snoezelen brzmi: „Nic nie musi być zrobione, wszystko jest dozwolone”. Inaczej mówiąc: „Nic nie muszę, wszystko mogę”.
Z terapii prowadzonej w Sali Doświadczania Świata mogą korzystać osoby z:
- autyzmem,
- niepełnosprawnością intelektualną w różnym stopniu,
- zaburzeniami psychicznymi,
- uszkodzeniami mózgu,
- uszkodzeniami wzroku i słuchu,
- niepełnosprawnościami ruchowymi,
- starszym wieku,
- demencją,
- będące w śpiączce,
- mające trudności w szkole,
Główne cele zajęć to:
- aktywizowanie zmysłu wzroku, doświadczanie bodźców wzrokowych, rozwijanie spostrzegawczości, koncentracji wzrokowej, rozwijanie koordynacji wzrokowo - ruchowej;
- rozwijanie kierunkowości spostrzegania poprzez rozwijanie zdolności poruszania oczami we wszystkich kierunkach i podążania wzrokiem za poruszającymi się przedmiotami;
- doskonalenie pamięci wzrokowej poprzez przewidywanie kolejności następujących po sobie czynności, przedmiotów, barw;
oddziaływanie na nastrój, samopoczucie i aktywizację za pomocą barw;
- aktywizacja zmysłu słuchu, usprawnianie koncentracji na bodźcach słuchowych;
- zmniejszanie strachu przed nieznanymi dźwiękami, nauka reagowania na różne sygnały poprzez szukanie źródła dźwięku;
rozwijanie umiejętności różnicowania dźwięków otoczenia i dźwięków mowy poprzez odbiór dźwięków różnych przedmiotów, instrumentów, dźwięków natury, głosu ludzkiego;
- rozwijanie pamięci, analizy i syntezy słuchowej, rozwijanie koordynacji słuchowo-ruchowej i słuchowo-wzrokowej;
rozwijanie zmysłu dotyku poprzez badanie przedmiotów o różnej fakturze, strukturze, kształcie;
- nabywanie różnych doświadczeń dotykowych, np. ciepło-zimno, sucho-mokro, szorstko-gładko, oraz rozwijanie pamięci dotykowej poprzez łączenie tych doświadczeń z różnymi przedmiotami i sytuacjami;
- rozwijanie autoorientacji podczas ćwiczeń o charakterze wyczuwania poszczególnych części ciała w trakcie masowania ich różnymi materiałami;
- doświadczanie ruchu jako formy aktywności;
- normalizowanie napięcia mięśniowego, rozwijanie orientacji w schemacie ciała, rozwijanie orientacji przestrzennej.
Podczas stosowania terapii warto pamiętać o ośmiu zasadach postępowania:
1. Zasada właściwej atmosfery. Każdy z uczestników, wchodząc do sali, powinien odczuć niezwykły, zupełnie odmienny świat, różniący się od tego „na zewnątrz.
2. Zasada własnej decyzji.
3. Zasada własnego tempa.
4. Zasada odpowiedniego czasu trwania.
5. Zasada powtarzalności.
6. Zasada wybranej oferty bodźców.
7. Zasada właściwego nastawienia.
8. Zasada odpowiedniej opieki.
Efekty stosowania terapii metodą Snoezelen to między innymi:
- wygaszanie zachowań niepożądanych,
- poprawa kompetencji komunikacyjnych i kontaktów z otoczeniem,
- pobudzanie kreatywności i motywacji do działania,
- poprawa koncentracji, otwarcie emocjonalne, redukcja lęku, apatii i stresu,
- łagodzenie bólu, zmniejszenie zmęczenia,
- poprawa samopoczucia, wzrost poczucia bezpieczeństwa, decyzyjności oraz możliwości wyboru,
- wyciszenie osób nadpobudliwych, nerwowych, agresywnych poprzez uspokajający wpływ,
- zachęcenie do aktywności osób biernych poprzez zmniejszenie ich skłonności do izolowania się od otoczenia.
Oczywiście, to tylko niektóre korzyści, wiele z nich ma bowiem charakter bardzo indywidualny, co jednak warto podkreślić, stosowanie nawet elementów tej metody bardzo poszerza umiejętności poznawcze, doskonali poszczególne zmysły i aktywizuje do tak ważnej, samodzielnej aktywności poznawczej na miarę indywidualnych możliwości w sposób naturalny i zupełnie nieinwazyjny.

Bibilografia:
1. Zawiślak A. Snoezelen (Sala Doświadczania Świata). Geneza i rozwój. Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Toruń 2009.
2. Smrokowska-Reichmann A. Snoezelen – Sala Doświadczania Świata. Kompendium opiekuna i terapeuty. Fundacja Rosa, Wrocław 2013.