Renesansowe ideały - wzorzec szlachcica - ziemianina w "Żywocie człowieka poczciwego" Mikołaja Reja. Konspekt lekcji języka polskiego, klasa I szkoła ponadpodstawowa

Małgorzata Marosz – Kochan

Konspekt lekcji z języka polskiego ( klasa I - szkoła ponadpodstawowa)

Temat: Renesansowe ideały – wzorzec szlachcica - ziemianina w „Żywocie człowieka poczciwego” Mikołaja Reja.

I. Cele ogólne
1. Zapoznanie z renesansowym ideałem szlachcica ziemianina.
2. Doskonalenie umiejętności analizy tekstu renesansowego w kontekście wiedzy o epoce.

II. Cele operacyjne
1. Na poziomie wiadomości uczeń:
- zna fragmenty „Żywota człowieka poczciwego”,
- rozumie istotę renesansowego ideału szlachcica ziemianina,
- zna inspiracje filozoficzne tego ideału.
2. Na poziomie umiejętności uczeń:
- analizuje tekst według wskazanych problemów,
- formułuje wnioski interpretacyjne,
- wykorzystuje konteksty interpretacyjne,
- dostrzega językowe sposoby wyrażania postawy podmiotu mówiącego,
- porządkuje wiadomości w przejrzystych notatkach, wykorzystując różne formy notowania (karta pracy).

III. Cele wychowawcze
1. Podkreślenie wartości pracy.
2. Uczenie akceptacji naturalnego porządku świata.

IV. Pomoce:
Karta pracy, fragmenty tekstu „Żywota człowieka poczciwego M. Reja, zeszyt przedmiotowy ucznia.

V. Metody
praca z tekstem według problemów.

VI. Formy
Indywidualna, grupowa.

Tok lekcji
I Wprowadzenie
1. Czynności organizacyjne:
a) wprowadzenie do tematu – przypomnienie cech literatury parenetycznej;
b) wskazanie celów, sformułowanie i zapis tematu lekcji
(Celem naszej lekcji będzie scharakteryzowanie jednego z najbardziej znanych
ideałów renesansu, jakim jest wzorzec szlachcica – ziemianina. Posłużymy się
fragmentami tekstu, scharakteryzujemy języka i funkcję tekstu Mikołaja Reja.)

II Opracowanie tematu
1. Przedstawienie efektów pracy w domu. Uczniowie na poprzedniej lekcji otrzymali fragment utworu Mikołaja Reja. Należało przeczytać tekst oraz scharakteryzować bohatera utworu.
Przedstawienie efektów pracy w domu.
(przykładowe odpowiedzi):
Szlachcic ziemianin:
- Żyje na wsi
- Dostrzega harmonię, ład świata.
- Jest dobrym gospodarzem.
- Żyje rodzinnie.
- Cieszy się życiem i umie z niego korzystać.
- Jest cnotliwy.
- Jest szczęśliwy.
- Afirmuje życie.
- Zachowuje umiar.
- Akceptuje życie.
- Żyje w harmonii z naturą.

Prace gospodarskie wymienione we wskazanym fragmencie.
Wiosną należy:
- zaszczepić drzewka owocowe
- rozsadzić małe drzewka i krzewy
- podciąć stare gałęzie
- oczyścić ogród i sad – w tym ze szkodników np. mszyc
- okopać grządki
- zasadzić zioła i warzywa
- zasadzić nowe drzewka owocowe
Latem należy:
- zebrać pierwsze zbiory z sadu
- doglądnąć żniw
- gromadzić zapasy na jesień i zimę

Rozpoznanie we fragmencie „Żywota...” cech talentu pisarskiego M. Reja.

- zdrobnienia: żonką, sadkoch, maluneczków, ziółek, rzeżuszek, śliweczki, wianeczki, ogóreczki....
- obrazowość i plastyczność – epitety: ziółek potrzebnych, jajka świeże, młode masełka, wiernym dziękowaniem...
- wyliczenia: „ z oną rozkoszą nasiejesz ziółek potrzebnych, rzodkiewek, sałatek, rzeżuszek, nasadzisz maluneczków, ogóreczków.”
- spostrzegawczość i bystrość obserwacji
- trafne określenia, dynamizm opowiadania
- funkcja tekstu: ekspresywna, impresywna, ale także dostrzec można elementy funkcji poetyckiej i informatywnej.

III. Zakończenie
Próba sformułowania wniosku po zakończonej pracy (przykładowe odpowiedzi):

Człowiek nieustannie buduje moralny ład, fundament szczęścia, uczy się być szczęśliwym, podkreśla jak ważny jest dom i rodzina, poczucie bezpieczeństwa, człowiek buduje na ziemi swój własny raj (motyw arkadii)

Źródła:
https://literat.ug.edu.pl/zywot/06.htm

KARTA PRACY

Mikołaj Rej „Żywot człowieka poczciwego” ( fragmenty)

ROK NA CZTERZY CZĘŚCI ROZDZIELON
Szczepy i ine rzeczy mnożyć
Ale iż różne są czasy w roku, też są i różne przypadki i w gospodarstwie, i w każdej sprawie człowieka poczciwego, gdyż rok jest na czworo rozdzielon: naprzód wiosna, więc lato, potym jesień, więc zima. A w każdym z tych czasów i potrzebnego a różnego gospodarstwa, i rozkosznych czasów, i krotofil swych w swoim onym pomiernym a w spokojnym żywocie poczciwy człowiek może snadnie użyć. Bo gdy przypadnie wiosna, azaż owo nie rozkosz z żonką, z czeladką po sadkoch, po ogródkoch sobie chodzić, szczepków naszczepić, drobne drzewka rozsadzić, niepotrzebne gałązki obcinać, mszyce pozbierać, krzaczki ochędożyć, okopać, trzaskowiskiem osypać? Bo tego trzeba, aby około młodego drzewka chwast nie rósł; bo coby miało drzewko róść, to mu onę wilgotność chwast wyciągnie. Też gdy młode drzewka rozsadzasz, niepotrzebne gałązki precz obrzeż i wirzch, jeśliby się wyniósł wysoko; bo nowo wsadzony korzeń, gdy jeszcze w sobie wilgotności nie ma, gdzie wiele gałęzi na górze, nie może ich używić. Też gdy szczepisz a pniaczek rozbijesz, tedy nożykiem nadobnie gniazdeczka, gdzie masz gałązkę wsadzić, wybierz; tedy i gałęzka pięknie przystanie, i pniaczek jej nie ściśnie a nie zmorzy, i wnet ją snadniej sok obleje, iż się prędko przyjmie.
Wino sadzić
Też sobie i wineczka, i różyczek możesz przysadzić, bo się to barzo łacno wszytko a za barzo małą pracą przyjmie. [...].
Ogródki pożyteczne
Więc też sobie pójdziesz potym do ogródeczków, do wirydarzyków, grządki nadobnie każesz pokopać; nie czyńże ich owak kołpakiem nazbyt wysoko, bo i woda snadnie z nich spłynie, i w głębokie, bruździe nic nigdy nie będzie. To sobie z oną rozkoszą nasiejesz ziołek potrzebnych, rzodkiewek, sałatek, rzeżuszek, nasadzisz maluneczków, ogóreczków. I majoranik, i szałwijka, i ine ziołka, wszytko to nic nie wadzi. Więc włoskich grochów, więc wysokich koprów, więc i inych wiele rzeczy, co się to wszytko przygodzi. Bo to zasię kiedy wzejdzie tedy to i panienki, albo ty ine domowe dzieweczki mogą wypleć i ochędożyć. Więc nie wadzi brzoskiniową, morelową, marunkową kosteczkę wsadzić, albo też włoski orzeszek, bo to wszytko prędko uroście, a przedsię i pożytek uczynić może.
30.

LATO GDY PRZYDZIE, CO Z NIM CZYNIĆ
Rozkoszy letnie
Nuż gdy przydzie ono gorące lato, azaż nie rozkosz, gdy ono wszytko, coś na wiosnę robił, kopał, nadobnieć doźrzeje a poroście? Anoć niosą jabłuszka, gruszeczki, wisneczki, śliweczki z pirwszego szczepienia twego; więc z ogródków ogóreczki, maluneczki, ogrodne ony ine rozkoszy. Ano młode masłka, syreczki nastaną, jajka świeże, ano kurki gmerzą, ano gąski gągają, ano jagniątka wrzeszczą, ano prosiątka biegają, ano rybki skaczą; tylko sobie mówić: "Używaj, miła duszo; masz wszytkiego dobrego dosyć", a wszakoż z bojaźnią bożą a z wiernym dziękowaniem Jemu. [...]
To też tu trzeba dożrzeć, aby nie mokro w brogi układano, a o brogi się wczas starać, niżli w ten czas, kiedy układać, a wczas je i poszyć, i pod nimi uchędożyć. A wszakoż co na nasienie ma być, to wczas wozić i w stogi albo do stodół układać, bo to i w gumnie przeschnąć może, bo z każdą rzeczą szkoda czasu opuszczać, a zawżdy uprzedzać, gdzie kto może. [...]