Tłuszcze i ich rola w organizmie - scenariusz lekcji

Czas: 45 minut

Cel ogólny
•Poznanie właściwości fizycznych i chemicznych tłuszczów.

Cele szczegółowe

Uczeń powinien:
- Opisać budowę tłuszczu.
- Dokonać podziału tłuszczów biorąc pod uwagę ich pochodzenie i konsystencję.
- Zapisać wzór tłuszczu nasyconego i nienasyconego.
- Wyjaśnić na podstawie budowy dlaczego tłuszcze roślinne są ciekłe, tłuszcze zwierzęce stałe.
- Omówić sposób otrzymywania margaryny z oleju roślinnego.
- Zaproponować doświadczenie, które pozwoli odróżnić tłuszcze ciekłe od stałych.
- Wyjaśnić znaczenie tłuszczu w organizmie człowieka.
- Określić proces jaki zachodzi w organizmie człowieka po spożyciu tłuszczów.

Cele dydaktyczno- wychowawcze

- Kształtowanie umiejętności zapisywania obserwacji, formułowania wniosków z przeprowadzonych doświadczeń.
- Wyrabianie postawy badawczej.
- Rozwijanie umiejętności pracy w grupie.

Metody pracy
- problemowo-praktyczna( z wykorzystaniem doświadczeń uczniowskich).

Formy pracy
- praca w grupach dwuosobowych.

Środki dydaktyczne
- sprzęt laboratoryjny
- odczynniki chemiczne
- karty pracy

Przebieg lekcji

I CZĘŚĆ WPROWADZAJĄCA
Przypomnienie definicji estrów i sposobu ich otrzymywania.

II CZĘŚĆ WŁAŚCIWA
- Podanie tematu lekcji.
- Zapisanie przykładowej reakcji otrzymywania tłuszczu i wyjaśnienie budowy tłuszczu jako specyficznego rodzaju estrów.
- Uczniowie podają przykłady tłuszczów znanych z życia codziennego, określają ich stan skupienia i pochodzenie, formułują wniosek i zapisują go w zeszycie.
- Podział uczniów na dwuosobowe zespoły i wyjaśnienie zasad pracy na lekcji. Uczniowie otrzymują karty pracy i uzupełniają je wykonując samodzielnie doświadczenia 1 i 2.
- Uczniowie prezentują wyniki doświadczeń.
- Nauczyciel omawia przemysłową metodę utwardzania tłuszczów i zapisuje jej reakcję na tablicy.
- Nauczyciel w formie pokazu wykonuje doświadczenie 3

Doświadczenie 3
Zasadowa hydroliza tłuszczów.

Sprzęt: parowniczka, palnik, pipeta, bagietka.

Odczynniki: smalec, roztwór wodorotlenku sodu, etanol.

Polecenie:
W parowniczce umieszczamy smalec, dodajemy roztworu zasady sodowej i etanolu(etanol dodaje się, by umożliwić mieszanie się tłuszczu z wodą).Całość ogrzewamy przez parę minut, intensywnie mieszając.
Uwaga! W czasie ogrzewania należy uważać, żeby nie przegrzać cieczy, co przejawia się intensywnym wypryskiwaniem zawartości na zewnątrz.

- uczniowie przerysowują do zeszytu schemat doświadczenia oraz zapisują spostrzeżenia , wnioski i równanie reakcji ( pod kierunkiem nauczyciela).
- nauczyciel na podstawie zapisanego równania reakcji zasadowej hydrolizy tłuszczów, podaje uczniom inną nazwę tej reakcji-reakcja zmydlania tłuszczów, oraz podkreśla przemysłowe wykorzystanie tej reakcji do produkcji mydła.
- nauczyciel uzupełnia wiadomości dotyczące produktów hydrolizy tłuszczów prezentując foliogram .

Foliogram.

Skład mieszaniny kwasów karboksylowych powstających podczas hydrolizy niektórych tłuszczów.

Pochodzenie
tłuszczu Obecne kwasy karboksylowe(% wagowy)

m. p. s. o. l.
palma 1-3 35-40 3-6 40-50 5-11
o. ziemny - - 6-9 52-66 17-27
oliwka - 7-15 - 70-85 4-12
zboże - 8-10 3-6 46-50 34-42
masło 7-11 22-29 7-13 30-41 4-6
łój 2-3 25-33 15-28 42-50 2-3
smalec 1 25-30 12-16 41-51 5-8
m.
p. - palmitynowy
s. - stearynowy
o. - oleinowy
l. - linolowy

- Krotka rozmowa z uczniami o roli tłuszczów w organizmie.

III CZĘŚĆ PODSUMOWUJĄCA
- Ćwiczenia podsumowujące:
- Zapisz równanie reakcji kwasowej hydrolizy tłuszczu, jeżeli wiadomo, że produktami tej reakcji są glicerol, kwas stearynowy i palmitynowy zmieszane ze sobą w stosunku molowym 1:2:1.
- Który z tłuszczów ma bardziej nienasycony charakter: oliwa z oliwek czy smalec?
- Ile gramów wodoru potrzeba do utwardzenia 2 moli trioleinianu gliceryny?
- Nauczyciel ocenia prace grup oraz wyróżniających się uczniów.
- Zadanie domowe:
- Czym wytłumaczyć fakt, że masło po dłuższym przechowywaniu w temperaturze pokojowej , w oświetlonym miejscu nabiera nieprzyjemnego zapachu kwasu masłowego?
- Dla chętnych: Reklamy żywności przekonują nas ,że margaryna jest zdrowsza i mniej kaloryczna od masła. W oparciu o dostępne źródła wiedzy krótko ustosunkuj się do tej tezy.

KARTA PRACY UCZNIA

Doświadczenie 1.
Badanie rozpuszczalności tłuszczów.
Sprzęt:
probówka, zlewki, bagietki.

Odczynniki: smalec, masło, olej, benzyna ,woda.

Polecenie:
a) W trzech zlewkach umieść kawałeczek smalcu, masła i około 3 cm3 oleju, a następnie dodaj do nich wody, wymieszaj delikatnie bagietką.
b) Do probówki z benzyną dodaj kilka kropel oleju i delikatnie wstrząśnij.
c) Zaobserwuj zachodzące zmiany i zapisz poniżej spostrzeżenia i wnioski.

Spostrzeżenia:

Wnioski:
Tłuszcze są związkami o budowie.............................., dlatego......................................wodzie. Tłuszcze ...........................w ...................organicznych.
Gęstość tłuszczów jest ............................od gęstości wody.

Doświadczenie 2.
Reakcje tłuszczów z roztworem manganianu(VII) potasu i wodą bromową.

Sprzęt: probówki, bagietki, pipety, korki gumowe.

Odczynniki: smalec, olej,rozcieńczony roztwór manganianu(VII) potasu i kwasu siarkowego(VI), woda bromowa.

Polecenie:
a)W dwóch probówkach umieść kawałeczek smalcu , a następnie dodaj do pierwszej z nich około 2 cm3 roztworu manganianu(VII) potasu z dodatkiem kilku kropli roztworu kwasu siarkowego(VI), a do drugiej około 2 cm3 wody bromowej. Analogicznie przeprowadź doświadczenie używając zamiast smalcu, oleju.
b) Probówki zamknij korkiem i energicznie wstrząśnij.
c) Wymieszane składniki pozostaw na pewien czas i zapisz poniżej spostrzeżenia i wnioski.

Spostrzeżenia:

Wnioski:

Zmiana zabarwienia roztworu manganianu(VII) potasu i odbarwienie wody bromowej w zetknięciu z ...........................wskazuje na obecność w tłuszczach......................................kwasów tłuszczowych.