Sposoby budowania autorytetu nauczyciela

AUTORYTET: PRESTIŻ, POWAGA, WPŁYW, ZNACZENIE. OSOBA CIESZĄCA SIĘ
UZNANĄ POWAGĄ.
Władysław Kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych.

Przygotowanie nauczyciela do pracy z uczniami jest sprawą wielkiej wagi. Poziom jego wykształcenia, wiedza teoretyczna oraz umiejętności dydaktyczne stanowią bazę, którą może podzielić się ze swoimi podopiecznymi. Jednak okazuje się, że wiedza i umiejętności
wychowawcze nie zawsze idą w parze. Nauczyciel wpływa na wychowanka w wielu różnych dziedzinach i poprzez różne sytuacje szkolne i poza szkolne. Oddziałuje na ucznia całą swoją osobą, reakcjami, podejmowanymi działaniami w różnych sytuacjach.
Przemiany zachodzące w polskiej szkole, coraz większe trudności wychowawcze uczniów, doniesienia o faktach szkolnych związanych z nasileniem agresji, przemocy, wulgaryzmów jak i braku szacunku do pracowników szkoły skłaniają do refleksji na temat konieczności poprawy pozycji polskiego nauczyciela i zwiększenia skuteczności jego
oddziaływań. Okazuje się, że sprawa autorytetu wychowawcy wysuwa sięna jeden z pierwszych planów. Na budowanie autorytetu nauczyciela i wychowawcy składa się wiele czynników – ukończenie studiów pedagogicznych nie zapewnia posiadania autorytetu u uczniów, z którymi się pracuje. Do tego, aby być autorytetem dla podopiecznych, trzeba samodzielnie doprowadzić – często wytężoną własną pracą, a także poprzez podejmowanie wielu działań związanych z procesem wychowania.
Autorytet zależy od:
- Doświadczenia – codzienna praca w szkole wzbogaca zasób umiejętności
wychowawczych oraz repertuar podejmowanych działań.
- Pełnionej roli – inne działania podejmuje wychowawca klasy, inne nauczyciel
przedmiotowy. Uczeń doskonale orientuje się w pozycji danego pracownika pedagogicznego, wie, jakie działania może on podjąć, z jakimi spotka się konsekwencjami (karami, czy nagrodami).
- Sympatii dla ucznia – więcej można osiągnąć z uczniem, jeśli czuje on akceptację i zainteresowanie ze strony nauczyciela. Najczęściej uczniowie źle się zachowują przy nauczycielach, których nie lubią i przez tych nauczycieli są też najczęściej nie lubiani.
- Atrakcyjności własnej oraz prowadzonych przez siebie zajęć – nauczyciel, który ma dużo do zaoferowania i ciekawie organizuje zajęcia, cieszy się wyraźnie większym, od pozostałych nauczycieli, autorytetem.
- Uczestniczenia w wydarzeniach ważnych dla ucznia – gdy wychowawca lub inny nauczyciel jest zainteresowany losem ucznia, wraz z nim przeżywa dobre i złe chwile, okazuje zrozumienie dla sytuacji rodzinnej i losowej wychowanka, wtedy jego autorytet wzrasta. Staje się on dla ucznia osobą ważną, której można powierzyć własne porażki i sukcesy.
- Czynników osobowościowych – osobom dominującym łatwiej jest zbudować
autorytet niż uległym. Nauczyciel, który sam ze sobą ma problemy, nie będzie nigdy w stanie dobrze oddziaływać wychowawczo.
- Sposobów oddziaływania wychowawczego – w stosunku do grupy i indywidualnych uczniów.

O autentycznym autorytecie nauczyciela możemy mówić, gdy:
- Prezentowane przez nauczyciela, społecznie akceptowane cele i wartości uczeń dobrowolnie przyjmuje za swoje.
Uruchamia się w dziecku nie wymuszona przez nacisk zewnętrzny dążność do podejmowania aktywności zmierzającej do realizacji tych celów i wartości.
- Podporządkowanie nauczycielowi nie wynika z jego władzy, dominacji, a z uznania, zaufania i podziwu.

MIARĄ AUTORYTETU NAUCZYCIELI JEST POSTAWA UCZNIÓW WOBEC NICH.
Na czym polega budowanie autorytetu?
Budowanie autorytetu to:
- Tworzenie w świadomości ucznia pozytywnych sądów i przekonań na temat danej osoby, np. jest mądry, dużo wie, można na nim polegać, nie zawiedzie, potrafi rozwiązywać trudne zadania, zna się na literaturze jak nikt itp.
- Kształtowanie u ucznia wobec tej osoby emocji o pozytywnym zabarwieniu, np. podziwu, zainteresowania, szacunku.
Budowaniu własnego autorytetu sprzyjają następujące działania wychowawcze:
- Jasne przekazywanie norm.
- Brak akceptacji dla zachowań agresywnych.
- Sprawiedliwość.
- Pozytywne wzmocnienia.
- Modelowanie pozytywnych zachowań.
- Cierpliwość.
- Skuteczność.
Jak nie tracić autorytetu w sytuacjach trudnych?
Wiele sytuacji szkolnych sprawia, że nauczyciel może mieć poczucie utraty autorytetu.
Dzieje się tak np. wówczas, gdy uczeń odmówi wykonania polecenia (szczególnie, gdy uczyni to w sposób ostentacyjny, przy klasie), niegrzecznie się odezwie, nie respektuje ustalonych, ważnych dla nauczyciela i grupy zasad itp. W takich sytuacjach zanim
podejmiemy odpowiednie kroki, warto zwrócić uwagę na kilka spraw i zadać sobie kilka pytań pozwalających lepiej ocenić sytuację i konsekwencje własnych działań.
- O co tak naprawdę chodzi? Czy to, co uczeń robi, jest rzeczywiście skierowane przeciwko nauczycielowi, czy też głównym „odbiorcą” ma być publiczność, tj. grupa rówieśnicza. Być może ważniejsze jest dla dziecka w danym momencie zachowanie twarzy wobec rówieśników niż narażenie się na niezadowolenie, czy sankcje ze strony dorosłych. Mniejszym złem może być dla niego gniew, czy złość nauczyciela niż
pokazanie grupie rówieśniczej własnej słabości, niekompetencji. Może się też zdarzyć, że okazanie niesubordynacji, przeciwstawienie się woli nauczyciela kreuje ucznia w oczach rówieśników na bohatera – inni na to się nie zdobyli, tylko on miał tyle odwagi. Takie zachowanie, choć bardzo trudne dla nauczyciela, jest adresowane głównie do kolegów. Nauczyciel jest tu jedynie „narzędziem” pozwalającym na zaprezentowanie się w określony sposób grupie rówieśniczej.
- Czy uczeń tak samo jak nauczyciel rozumie sytuację, polecenie? Nieporozumienie wynikać może bowiem z braku informacji lub różnej jej interpretacji. Być może udzielenie dodatkowych wyjaśnień , jasne i precyzyjne, a przy tym przyjazne przedstawienie własnych oczekiwań i ich uzasadnienie sprawi, że zachowanie dziecka zmieni się.
- Dlaczego uczeń prezentuje zachowanie narażające na szwank autorytet
nauczyciela? Być może wynika to z podejmowanych przez niego gier
interpersonalnych. Warto takie gry rozpoznać i nie dać się w nie uwikłać. Może próbuje „odegrać się” za jakieś prawdziwe lub domniemane wcześniejsze krzywdy, których doznał od tego właśnie nauczyciela lub innego dorosłego.
- Jak zdiagnozować można dziecko, które postawiło nas w kłopotliwej sytuacji? Czy przypadkiem nie prezentuje ono zaburzonego zachowania? Jeśli odpowiedź jest twierdząca, postępowanie dziecka, subiektywnie odbierane przez nauczyciela jako zagrażające autorytetowi, winno być interpretowane w innych kategoriach. Sądzić możemy, że uruchomiły się w dziecku zachowania słabo przezeń kontrolowane.
Istotna cechą zachowań zaburzonych jest bowiem automatyczność pojawiania się w sytuacji zbliżonej do urazowej. Cechuje je ponadto sztywność i niezmienność, nieadekwatność i szkodliwość dla samego dziecka. Nie ma to nic wspólnego z burzeniem naszego autorytetu, choć niewątpliwie może być sytuacją trudną dla nauczyciela.
- Jak gorzej jeszcze mogłaby wyglądać sytuacja – czym naprawdę ona grozi i jak mógłbym z niej wyjść z twarzą? Takie wyobrażenie sobie może sprawić, że całe zdarzenie przestanie w nas wywoływać katastroficzne myśli. Okazać się może, że najgorsze nawet incydenty są rozwiązywalne, a wymyślenie nieopresyjnego dla obu stron rozwiązania, nie jest takie znowu trudne. Być może tylko wydawało się nam, że nasz autorytet jest narażony na szwank. Przy bliższej obserwacji okazać się może, że wcale tak nie jest.
- Czy mogę liczyć na wyrozumiałość dzieci? Czy udało się mi zbudować depozyt emocjonalny, dając im dużo od siebie? Jeśli tak, to mimo, ze sytuacja jest w danym momencie trudna, mogę być spokojny o utrzymanie własnego autorytetu – dzieci dużo potrafią wybaczyć nauczycielowi, z którym mają dobre relacje.
Procedura utrzymywania autorytetu w sytuacjach trudnych w szkole.
1. Nazwij problem . Rozważ, czy to dobry moment, żeby się tą sprawą zająć. Sprawdź, czy w danej sytuacji masz czas dla tej sprawy, czy możesz poświęcić jej uwagę oraz czy dzieci też mają warunki do zajmowania się nią. Odpowiedz sobie na pytanie, czy zajęcie się daną sprawą jest okazją do nauczenia się przez dzieci czegoś ważnego?
Sprawdź uczciwie z samym sobą, czy twoje działanie nie ma charakteru restrykcji, dominacji, użycia władzy, czy rzeczywiście chodzi ci o załatwienie sprawy.
2. Opisz sytuację nie oceniając jej. „Widzę, że jesteście zdenerwowani”, „Widzę, że w klasie są porozrzucane papiery i przewrócone krzesła”.
3. Wyraź swoje stanowisko, mówiąc o tym, co dla ciebie osobiście ta sytuacja znaczy, jak się w niej czujesz tzn . używając komunikatu JA. „Źle mi się pracuje w bałaganie, chciałbym, żeby się to zmieniło”, „Ta sytuacja przeszkadza mi w prowadzeniu lekcji, źle się z tym czuję”. Dbaj o spójność komunikatów werbalnych i niewerbalnych. Pamiętaj, że nasze ciało nie kłamie. Dzieci szczególnie dobrze czytają komunikaty niewerbalne.
4. Sprawdź, czy dobrze zrozumiałeś o co dziecku chodzi . Spójrz na sprawę z perspektywy dziecka, pomyśl dlaczego Twoja sugestia budzi jego opór. Analizując całą sytuację, zwróć uwagę na potrzeby dziecka. Pytaj wprost lub formułuj hipotezy i proś dziecko o weryfikację, np. „Czy dobrze rozumiem, że zdarzyło się coś, o czym nie wiem i stąd teraz mamy kłopot”.
5. Zaproponuj dziecku wspólne poszukiwanie satysfakcjonującego was rozwiązania problemu. Chodzi o to, by rozwiązanie satysfakcjonowało obie strony, zaspakajało ważne potrzeby nauczyciela i dziecka. Nie używaj przemocy werbalnej, nie korzystaj z władzy jaką posiadasz. To utrudni komunikację i nie stworzy sytuacji porozumienia. Pytaj: „Co by tu zrobić”, „Jaki masz pomysł na dobre rozwiązanie”. Dopuść możliwość odmowy ze strony dziecka. Nie traktuj odmowy jako czegoś skierowanego
przeciwko tobie. Dziecko może mieć ważne powody, by nie przyjąć twojej propozycji rozwiązania sprawy. Może coś ważnego dzieje się z nim, przeżywa jakieś wcześniejsze wydarzenie. Przyzwolenie mu na odmowę nie oznacza utraty twego autorytetu. Staraj się jednak dokładnie zaznaczyć, na co jesteś gotów się zgodzić, gdzie wyznaczasz granice ustępstw.
6. Zaproponuj inny moment, w którym możecie razem powrócić do sprawy.
Odraczając rozwiązanie sytuacji trudnej, nie tracisz autorytetu. Nie okazujesz wtedy słabości, a jedynie tworzysz sytuację, w której lepiej można całą sprawę rozwiązać.

Jaki nauczyciel może być autorytetem. Sondaż szkolny.
Niezależnie od wieku dzieci istnieją pewne warunki, których dotrzymanie jest absolutnie konieczne do tego, by mieć szansę na status autorytetu. Należy do nich:
- Traktowanie ucznia w sposób nie urażający jego godności osobistej. Bez tego nauczyciel nawet o najwyższych kompetencjach merytorycznych nie będzie postrzegany jako autorytet.
- Kompetencje (wiedza i sposób przekazu) odpowiednie do zapotrzebowania dzieci w danym wieku. Nie jest tajemnicą, ze małe dzieci nie są w stanie ocenić obiektywnej wiedzy merytorycznej nauczyciela. Mogą jednak ocenić sposób przekazywania owej wiedzy (lekcja była ciekawa). Starsze dzieci zwracają jednak baczną uwagę na to, jakimi wiadomościami legitymuje się nauczyciel. Widzą także pasję poznawczą nauczyciela, jego entuzjazm lub wypalenie zawodowe.
- Dostosowanie swych oczekiwań wobec dzieci i młodzieży do poziomu ich dojrzałości.
Ważne jest by wymagania i oczekiwania nie były zbyt wysokie i dawały szansę dzieciom na ich spełnienie. Nie mogą także być za niskie ponieważ wykonanie zbyt prostego zadania nie daje poczucia sukcesu. Szansę na właściwe wyważenie oczekiwań daje umiejętność dynamicznej diagnozy obszaru najbliższego rozwoju dzieci.
W odpowiedzi na pytanie: Jaki nauczyciel może być autorytetem; Uczniowie udzielili
następujących odpowiedzi:
- jest serdeczny, szczery i życzliwy
- zwraca się do uczniów ze spokojem
- potrafi zrozumieć każdego ucznia
- nie poniża, nie wytyka złego zachowania
- odnosi się z szacunkiem
- wprowadza pogodny nastrój na lekcji
- nie daje odczuć, że kogoś bardzo nie lubi
- jest jak przyjaciel, do którego można zwrócić się z różnymi sprawami
- współczuje i pomaga, gdy jest trudno
- umie wybaczać nie jest mściwy
- wysłuchuje zdania ucznia
- stawia sprawiedliwe wymagania
- odnosi się do każdego ucznia w jednakowy sposób
- zachęca do pracy
- umie czasem iść na ugodę z uczniem
- zawsze znajduje dla ucznia czas
Podsumowanie – 13 rad dla nauczyciela budującego swój autorytet.
1. Pamiętaj, że fakt bycia nauczycielem nie gwarantuje ci tego, że będziesz dla uczniów autorytetem. Musisz na to zapracować!
2. Zawsze traktuj uczniów z należytym szacunkiem – niezależnie od ich wieku. Nie poniżaj, nie wypominaj, nie używaj sarkazmu, ale też stawiaj wyraźne granice.
3. Pokazuj swoje mocne strony, swoje umiejętności, wiedzę. „Zarażaj” dzieci swoim zapałem do działań realizujących ważne dla ciebie cele i wartości. Nie zmuszaj ich jednak, by je podzielali. Możesz jedynie pokazywać, jak są one dla ciebie ważne.
4. Nie walcz o utrzymanie autorytetu za wszelką cenę, bo paradoksalnie obniża to twój autorytet. Przyznaj się, gdy coś ci się nie uda, gdy popełnisz błąd. Pokazujesz wówczas swoją ludzką twarz. Ukrywając błąd możesz rzeczywiście stracić autorytet.
5. Bądź autentyczny, komunikuj się w sposób otwarty, jednoznaczny, bez uciekania się do gier międzyludzkich.
6. Nie wymagaj okazywania wdzięczności, nie wymuszaj podporządkowania i zgody. Po prostu nie używaj władzy, którą jako nauczyciel w pewnym sensie dysponujesz w stosunkach z uczniami.
7. Przyjmuj odpowiedzialność za relacje z uczniami. Nie możesz stać się ich kumplem, nie możesz też się na nich jak kumpel obrazić. Za rodzaj kontaktów uczeń – nauczyciel odpowiedzialny jest nauczyciel ponieważ jest dorosły i taka jest jego rola.
8. Bądź przewidywalny, w najszerszym znaczeniu tego słowa, ale nie bądź sztywny. Dotrzymuj obietnic.
9. Okazuj ciepło, ale w sposób dostosowany do oczekiwań uczniów. Nie narzucaj bliskości tym, którzy tego od ciebie nie oczekują, ale dawaj ją tym, którzy tego od ciebie chcą. Szanuj przy tym swoje granice i nie rób tego wbrew sobie, bo przestaniesz być autentyczny.
10. Pomagaj uczniom, gdy im trudno, ale słuchaj uważnie jakiej pomocy od ciebie oczekują. Nie narzucaj im własnych rozwiązań.
11. Wybaczaj. Przebaczanie jest w istocie utrzymywaniem kogoś pod wpływem tego,bktóry przebacza. Prawdziwe autorytety wybaczają. Bądź lojalny i sprawiedliwy na tylebna ile potrafisz.
12. Daj sobie prawo do błędu. Życie składa się z wielu epizodów i zawsze masz szansę gobnaprawić. Dostrzegaj w uczniach to co najlepsze – budujesz sobie tym depozyt emocjonalny.
13. Bądź spójny – postępuj zgodnie z zasadami, które głosisz.

Zakończenie.

Maria Łopatkowa w „Pedagogice serca” pisze: „Wzorowanie się na kimś, kogo kochamy i podziwiamy, a kto na ten podziw zasłużył, nie zagraża naszej wolności, bo jest to nasz wybór. Nie zagraża autonomii, bo zależy od nas co i jak z tego wzoru zaczerpniemy dla naszych autonomicznych potrzeb”. Taka koncepcja wychowawcy powoduje, że musi on być nosicielem dobra, nie może realizować celów nie związanych z dobrem osobowym wychowanka; ma go prowadzić do wolności, miłości, odpowiedzialności.

BIBLIOGRAFIA:
1. Ewa Maksymowska, Monika Werwicka: Poradnik nauczyciela – wydanie specjalne.
2. Maria Łopatkowa: Pedagogika serca. Warszawa 1992.
3. K. Wrońska: O możliwości zbudowania teorii wychowania personalistycznego Karola
Wojtyły. W: Wartości – społeczeństwo – wychowanie, red. F. Adamski. Kraków 1995.
4. Wioletta Kozak: Nauczyciela portret własny. W: Dyrektor Szkoły 2202, nr 11.