Agresja - przyczyny, rodzaje i sposoby jej zapobiegania

Wprowadzenie

Agresja wywodzi swoja etymologię od łacińskiego rzeczownika aggresio, czyli napaść oraz od bezokolicznika aggredi- napadać. Władysław Kopaliński definiuje agresję jako ,,zbrojną napaść jednego państwa na drugie, gdzie państwo napadające jest agresorem” . Praktyka pokazuje jednak, że agresja nie dotyczy tylko konfliktów międzypaństwowych ale przede wszystkim stosunków międzyludzkich. Wincenty Okoń definiuje agresję z perspektywy psychologicznej w następujący sposób: ,,w psychologii jest to działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom wywołującym u osobnika niezadowolenie lub gniew; celem agresji jest wyrządzenie szkody” .
Agresja jest terminem stosunkowo młodym, gdyż pojawiła się ona dopiero w XX wieku. Aczkolwiek nie wyklucza to faktu, że nieodłącznym elementem każdej wojny, bitwy i potyczki już od czasów starożytnych, była agresja- chociaż wówczas ludzie nie znali tego pojęcia. Obecnie agresja zmieniła miejsce występowania. Według Francisa Fukuyamy: ,, prawdziwe krwawe bitwy rozgrywają się dziś nie na równinach i oceanach ale na giełdach” . Z drugiej jednak strony patrząc na pierwsze dwudziestolecie XXI wieku odnosimy wrażenie, że agresja jest praktycznie wszędzie: w pracy, domu, na ulicy, w środkach komunikacji miejskiej, w miejscach publicznych takich jak restauracje, multikina, teatry i tak dalej.
Agresja towarzyszyła więc ludziom od czasów starożytnych, jednak teoria na temat agresji pojawiła się dopiero w XX wieku.

Przemoc a agresja

Przemoc nie istnieje bez agresji i najczęściej powstaje w skutek agresywnych zachowań. Działania przemocowe zawierają zawsze elementy agresji. Przemoc i agresja są zawsze działaniami świadomymi . Z drugiej jednak strony nie każda agresja jest przemocą. Przemocą jest takie zachowanie agresywne które trwa dłużej, gdzie mamy do czynienia z siłą sprawcy-agresora w stosunku do ofiary.

Rodzaje agresji

Zasadniczo można wyodrębnić dwa rodzaje agresji: agresja fizyczna (zaobserwowana już w starożytności) wyrażająca się w biciu lub fizycznym znęcaniu się nad kimś lub nad czymś i agresja słowna (ten rodzaj agresji przeżył swój renesans w drugiej połowie XX wieku i trwa nadal) wyrażająca się w nękaniu, wyzywaniu, obrażaniu drugiej osoby. Ponadto można wyróżnić też następujące rodzaje agresji:
1. Agresja wroga – agresja, która ma na celu zranienie lub zadanie bólu.
2. Agresja przeniesiona- skierowana do osoby, która nie stanowi przyczyny agresji.
3. Agresja naśladowcza- stanowi wynik naśladowania agresywnego innych osób.
4. Agresja instrumentalna – agresja służąca innemu celowi niż zranienie lub zadanie bólu, w celu usunięcia przeciwnika np. w korporacji za pomocą zastraszenia lub grożenia.
5. Agresja prospołeczna – chroniąca interesy społeczne, obrona (służąca interesom jednostki i społeczeństwa w obronie przed zagrożeniami np. terrorystycznymi).
6. Agresja indukowana – powstająca w efekcie psychomanipulacji, czyli ktoś nami manipuluje abyśmy zachowywali się agresywnie.
7. Agresja odroczona- pojawiająca się po jakimś czasie.
8. Autoagresja – agresja skierowana na własną osobę.
9. Agresja czynna- polegająca na czynnym i wrogim działaniu przeciwko komuś, jest wyraźna, widoczna i słyszalna.
10. Agresja bierna- polega na manipulowaniu drugą osobą lub gdy robimy wszystko aby drugą osobę zranić lub upokorzyć, udając przy tym brak zaangażowania.
11. Agresja dziecięca- pojawiająca się już u małych dzieci.
12. Agresja szkolna- występująca u dzieci i młodzieży szkolnej.
13. Agresja dorosłych- obejmująca wszystkie powyższe rodzaje agresji poza agresją dziecięcą i szkolną.
14. Agresja patologiczna- jest wywołana u osób, które w dzieciństwie miały epilepsję, chorobę psychiczną lub inne schorzenia na tle nerwowym.
Obecnie najważniejszym rodzajem agresji jest agresja frustracyjna- wywołana u osób, które miały ,,ciężkie dzieciństwo”, które były bite, poniżane, maltretowane, którym w dzieciństwie zabrakło ciepła i miłości.
Na początku XXI wieku pojawiły się nowe rodzaje zachowań agresywnych związanych z nękaniem fizycznym i psychicznym oraz z cyberprzemocą. Należą do nich:

Bullying- z jezyka angielskiego oznacza znęcanie się lub zastraszanie. Sprawcami bullyingu są najczęściej osoby
stosujące przemoc ponieważ zaznały w dzieciństwie lub w najbliższej przemocy. Rozróżniamy:
1 Bullying bezpośredni a) fizyczny - popychanie, plucie, kopanie, uderzanie, zabieranie i chowanie rzeczy, zmuszanie do wykonywania poniżających, ośmieszających lub odrażających czynności, w tym seksualnych;
b) słowny (emocjonalny) - grożenie, poniżanie przez przezywanie, wyśmiewanie, robienie min i prowokowanie.
2. Bullying pośredni (ukryty) a) relacyjny - obmawianie, rozpuszczanie plotek, namawianie innych do izolacji ofiary, odrzucania jej i ignorowania;
b) cyber bullying - umieszczanie w sieci (e-maile, blogi, itp.) oszczerczych informacji.

Stalking- z jezyka angielskiego oznacza grasowanie, podchodzenie. Stalking jest obecnie zabronione przez polski Kodeks Karny art. 190a: § 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozba¬wienia wolności do lat 3.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek lub inne jej dane osobowe w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.
Występują więc dwa rodzaje stalkingu: nękanie kogoś lub podszywanie się pod inną osobę.

Mobbing- prześladowanie, uporczywe nękanie i zastraszanie, stosowanie przemocy psychicznej wobec podwładnego lub współpracownika w miejscu pracy. Termin wywodzi się od angielskiego czasownika to mob (nagabywać, napadać, zaczepiać) oraz od rzeczownika mob (motłoch, tłum). W języku angielskim termin ma szersze znaczenie, które nie dotyczy wyłącznie miejsca pracy.

Przyczyny agresji

Agresją i jej przyczynami zajmują się psychologowie społeczni, psychologowie głębi, neuropsycholodzy, psychoanalitycy, terapeuci, którzy leczą agresję jednak najpierw muszą poznać takie czy inne powody zachowań agresywnych. Dla psychologów głębi agresja nie jest zachowaniem tylko popędem z którym się rodzimy. W miarę upływu czasu popęd narasta i się kumuluje wybuchając na wzór wybuchu wulkanu.
Przyczyny agresji mogą być następujące:
- frustracja, czyli reakcja na nieprzyjemne zachowania takie jak ból, gniew, upokorzenie, lęk, która znajduje swoje ujście na zewnątrz ,
- walka o żywność i schronienie (znana już u ludów pierwotnych) w celu przetrwania gatunku,
- żądza władzy i panowania nad innymi,
- przemoc widziana na własne oczy oraz przemoc w masmediach,
- wpływ środowiska (zewnętrznego, wewnętrznego, naturalnego, ludzkiego itd.),
- zaburzenia i choroby psychiczne,
- proces dojrzewania nastolatków,
- niepowodzenia i niemoc,
- brak autorytetów,
- brak zrozumienia i posłuchu u innych osób,
- bezrobocie, brak pieniędzy, bieda,
- rozczarowanie rzeczywistością,
- choroby somatyczne,
- geny.
Przyczyny agresji można też podzielić na:
-psychologiczne (instynktu, frustracji, psychoanalityczne), socjologiczne np. subkultur, uczenia się społecznego, etykietowania, indywidualizacji) oraz koncepcje integrujące (psychologiczno-rozwojowe, szkolnej anomii, koncepcje tzw. dwuczynnikowe, koncepcje.
Agresję szkolną wyjaśnia się w oparciu o założenia wyżej wymienionych teorii. Część badań empirycznych dotyczących agresji skupia się na szkole jako arenie jej ujawniania się już na samym początku edukacji dziecka . W agresji szkolnej ofiarami są najczęściej uczniowie wyśmiewani, przezywani, tacy którymi manipulują inny. Agresorami są natomiast osoby dobrze zbudowane, silne, takie które mają potrzebę dominowania w grupie .

Leczenie agresji

Agresje należy leczyć w zależności od tego czy agresja jest źródłem choroby, czy też choroba jest źródłem agresji. Osoby mające napady agresji powinny się najpierw udać po poradę do psychologa lub do psychoterapeuty. Terapia psychologiczna może okazać się bardzo pomocna w zminimalizowaniu zachowań agresywnych. W poważniejszych przypadkach należy skorzystać z porady psychiatry. Decyzję o leczeniu podejmuje każdorazowo lekarz psychiatra przepisując i dawkując odpowiednie leki w zależności od objawów chorobowych. Należy zawsze pamiętać, że leki jedynie złagodzą objawy agresywnego zachowania ale nigdy takiego zachowania nie zlikwidują.

Zapobieganie agresji

Zapobiegać agresji można na wiele sposobów. Należy pamiętać, że agresją nie uleczymy agresję. Dawniej stosowano kary cielesne, ale metody te już dawno uznano za mało skuteczne, a obecnie nawet zabronione. Innym rodzajem zapobiegania lub ograniczenia agresji jest jej psychologiczne przeciwdziałanie. Polega ono na ukazaniu agresorowi jakie szkody wyrządził, jak nie powinien się zachowywać, a przede wszystkim wskazać jakie istnieją możliwości zmiany zachowania agresora oraz gdzie powinien się zgłosić po pomoc psychologiczną.
Szczególnie ważne są następujące metody walki z agresją:
- tłumaczenie agresorowi dlaczego źle postępuje tak długo, aż zrozumie swój błąd,
- dążenie do jak największego rozwoju umysłowego dziecka lub ucznia,
- rozmowa na temat agresji,
- wyjaśnianie do czego prowadzi agresja,
- dążenie do większej samodzielności,
- nauczenie kogoś odpowiedzialności za siebie i swoje czyny,
- większe zaangażowanie w życie społeczne i wolontariat,
- określanie obowiązków i praw,
- gry zespołowe,
- częste uprawianie sportu,
- eliminowanie uprzedzeń i stereotypów,
- przedstawianie i analiza norm prawnych, społecznych i etycznych,
- stworzenie jasnych kryteriów oceniania i zasad postępowania,
- konsekwencja w działaniu i w przestrzeganiu norm,
- działać stanowczo i konsekwentnie oraz uzbroić się w cierpliwość,
- nie krzyczeć, obwiniać, krytykować,
- zawsze dążyć do wyznaczonego celu.