Referat szkoleniowy poświęcony zagadnieniom oceniania

Nauczyciele powinni dążyć do wszechstronnego rozwoju ucznia jako nadrzędnego celu pracy edukacyjnej. Edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania. Zadania te tworzą wzajemne, uzupełniające się i równoważne wymiary pracy każdego nauczyciela. Istotnym elementem procesu nauczania - uczenia się jest informacja o efektach, jakie przynoszą wysiłki zarówno ucznia jak i nauczyciela. Nauczyciel potrzebuje informacji o stanie umiejętności ucznia. Gromadzi je w różnym celu, aby modyfikować proces dydaktyczny, odpowiednio dobrać metody nauczania, zwalniać lub przyśpieszać tempo uczenia, łagodzić lub podwyższać wymagania. Ewaluacja osiągnięć uczniów należy do podstawowych ogniw procesu dydaktyczno-wychowawczego współczesnej edukacji szkolnej.
Obecnie sposoby oceniania reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobów oceniania, klasyfikowania, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych. Rozporządzenie to wprowadza podział procesu oceniania na dwa rodzaje: ocenianie zewnętrzne i ocenianie wewnątrzszkolne. Są one komplementarnymi elementami procesu badania osiągnięć uczniów. Oba rodzaje oceniania mają wspólne źródło, jest nim Podstawa Programowa – dokument wyznaczający zadania i kierunki rozwoju edukacji. Z niej powinny wynikać standardy osiągnięć edukacyjnych, wspólne dla obu systemów oceniania. Wspólny jest także cel: dostarczyć jak najpełniejszej, wiarygodnej informacji, nie tylko o poziomie osiągnięć uczniów, ale także o efektywności systemu edukacyjnego. Informacje te pozwalają na ciągłe ulepszanie procesu kształcenia.
Minister Edukacji Narodowej w Rozporządzeniu z dnia 31 marca 2001r. wprowadza powszechny i obligatoryjny system zewnętrznego pomiaru efektów nauczania, wprowadza więc do systemu oświaty nowe instytucje:
- CKE – Centralną Komisję Egzaminacyjną;
- OKE – Okręgową Komisję Egzaminacyjną;
których głównym zadaniem jest przeprowadzenie egzaminów zewnętrznych.
Na zewnętrzny system egzaminacyjny składa się:
-sprawdzian poziomu opanowania umiejętności w ostatniej klasie sześcioletniej szkoły podstawowej;
-egzamin w trzeciej klasie gimnazjum z umiejętności i wiadomości z zakresu przedmiotów humanistycznych oraz przedmiotów matematyczno-przyrodniczych;
-egzamin zawodowy - przeprowadzany po ukończeniu szkoły zawodowej lub policealnej;
-egzamin maturalny.
Ocenianie wewnętrzne wiąże się ze stylem pracy wynikającym z realizacji określonego programu nauczania. Program nauczania wskazuje na umiejętności, jakie mają być w wyniku jego realizacji osiągnięte przez uczniów. Dotyczy to nie tylko umiejętności o charakterze przedmiotowym, ale także tych o charakterze ponadprzedmiotowym. W czasie oceniania trzeba umieć odróżnić rzeczy ważne od mało istotnych, wskazać na to, co uczeń umie a nie wytykać błędy. Należy zdawać sobie sprawę z tego, co powinno być oceniane, a czego możemy nie oceniać. Oceniając uczniów motywujemy ich do dalszej pracy oraz udzielamy im informacji zwrotnych na temat ich osiągnięć. Ocenianie dostarcza również nauczycielowi informacji o skuteczności jego nauczania.
„Wewnątrzszkolne oceniania ucznia polega na rozpoznaniu poziomu i postępów w opanowaniu przez niego wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych oraz dokonywaniu przez nauczycieli ich ewaluacji”.
Ma ono na celu:
-poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie;
-pomóc mu w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju;
-motywowanie ucznia do ustawicznej nauki;
-dostarczenie nauczycielom i rodzicom informacji o postępach, uzdolnieniach i trudnościach ucznia;
-umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.
„Ocenianie to proces pozyskiwania informacji w celu sformułowania opinii o poziomie osiągnięć ucznia, stanowiących podstawę decyzji pedagogicznych. Polega na przypisaniu wynikom sprawdzania, w drodze decyzji, odpowiednich pozycji na skali wartości”.
Sprawdzamy i oceniamy po to, by:
-utrwalać wiadomości i umiejętności;
-ćwiczyć umiejętności praktyczne;
-informować ucznia o stopniu opanowania treści materiału;
-uzmysłowić nauczycielom konieczność zmiany bądź kontynuacji metod pracy z uczniem;
-odróżniać uczniów dobrze przygotowanych do dalszej nauki od tych, którzy tych umiejętności jeszcze nie posiedli.
Ocenianie osiągnięć szkolnych ucznia poprzedzają takie działania, jak:
-analiza wymagań podstaw programowych nauczania;
-operacjonalizacja celów kształcenia, zgodnie ze wskazaniami kategorii i poziomami wymagań poszczególnych ocen szkolnych;
-sformułowanie jednoznacznie rozumianych przez ucznia wymagań stawianych mu w procesie edukacji szkolnej;
-zaplanowanie badań wyników kształcenia o charakterze diagnostycznym, kształtującym i sumującym oraz przygotowanie narzędzi pomiaru dydaktycznego;
-przeprowadzenie zaplanowanych badań osiągnięć szkolnych ucznia i całej klasy;
-analiza otrzymanych rezultatów i ich interpretacja;
-poinformowanie o tym bezpośrednio zainteresowanych efektami edukacji szkolnej.
W rezultacie tej procedury postępowania formułuje się wnioski odnoszące się do ucznia, (jakie podejmie się przedsięwzięcia, żeby mu pomóc w osiągnięciu sukcesu), nauczyciela, procesu kształcenia (decyzje o zmianach w treściach, metodach, formach i środkach dydaktycznych).
Ocena ma służyć realizacji celów kształcenia, określać poziom wykonania zadań ucznia zarówno w sensie jakościowym jak i ilościowym, dostarczać informacji, które są niezbędne dla wprowadzenia korekt i podejmowania decyzji w procesie nauczania i uczenia się, przyczyniać się do jego polepszania.
Oceny dzielą się na:
-cząstkowe – określające poziom wiadomości lub umiejętności ucznia ze zrealizowanej części programu nauczania,
-okresowe i roczne – określające ogólny poziom wiadomości i umiejętności ucznia przewidzianych w programie nauczania za dany okres (rok szkolny).
Podstawowym celem oceniania jest przedstawienie stopnia, w jakim osiągnięto zakładane cele kształcenia.
„Stopień szkolny to umowna etykieta punktu na skali porządkowej, określająca osiągnięcia ucznia (wynik uczenia się)”.
Według rozporządzenia MEN dla oceniania przedmiotowego stosuje się sześć stopni, mających oznaczenia słowne i cyfrowe: celujący (6), bardzo dobry (5), dobry (4), dostateczny (3), dopuszczający (2), niedostateczny (1). W klasach I – III szkoły podstawowej śródroczne i roczne oceny klasyfikacyjne z zajęć edukacyjnych są ocenami opisowymi.
Na Wewnątrzszkolny System Oceniania składają się przedmiotowe systemy oceniania.
Kryteria ocen oraz wymagania edukacyjne z poszczególnych przedmiotów opracowują nauczyciele poszczególnych przedmiotów.
„Kryteria oceniania określają rodzaj wiadomości i umiejętności podlegających sprawdzaniu”.
„Wymagania opisują stopień opanowania tych wiadomości i umiejętności”.
Aby ocenianie dobrze funkcjonowało potrzebne jest współdziałanie wszystkich nauczycieli i ustalenie jednolitych zasad oceniania na wszystkich przedmiotach. Przedmiotowe Systemy Oceniania powinny być użyteczne, wspomagać proces uczenia się i nauczania, być wielowątkowe, otwarte, zapewniające pewność wnioskowania i spójność wewnętrzną. Ocenianie powinno wskazywać, co jest najważniejsze dla uczniów w procesie nauczania i uczenia się i być na to nakierowane.
„Sprawdzanie osiągnięć uczniów jest to upewnianie się, które z nauczanych przez nauczyciela wiadomości i umiejętności zostały przez uczniów przyswojone i w jakim stopniu”. Sprawdzanie to badanie przy okazji efektywności pracy dydaktycznej nauczyciela.
Sprawdzanie poziomu osiągnięć uczniów prowadzi każdy nauczyciel przy pomocy takich narzędzi jak :
-test diagnostyczny;
-praca klasowa;
-testy;
-kartkówka, sprawdzian pisemny;
-odpowiedź ustna;
-indywidualna praca pisemna na lekcji;
-praca długoterminowa;
-praca domowa;
-praca w grupach;
-aktywność na zajęciach edukacyjnych;
-zeszyt, zeszyt ćwiczeń.
Należy jednak pamiętać, że narzędzia pomiaru dydaktycznego muszą być dobrze znane nauczycielowi, celowo i poprawnie zbudowane, zastosowane świadomie, a jego wyniki właściwie zinterpretowane, gdyż w przeciwnym wypadku może dojść do rozbieżności w ocenach wystawionych na koniec okresu lub roku szkolnego z ocenami podczas badania wyników nauczania.
Głównym celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w jego wszechstronnym rozwoju. Rozwój dziecka jest procesem złożonym, wieloaspektowym, przebiegającym w czasie, a wiec niełatwym do jednoznacznej, jednorazowej oceny, a już niemożliwym do wyrażenia w postaci oceny cyfrowej. Przy takim założeniu najbardziej trafna staje się ocena opisowa, informująca o tym w jaki sposób dziecko rozwija się emocjonalnie, fizycznie i jak w miarę swoich możliwości, radzi sobie z wymaganiami szkolnego programu nauczania. Ocena opisowa wymaga od nauczyciela prowadzenia wnikliwej obserwacji uczniów oraz szczegółowej analizy ich wytworów i zachowań. Nie ma natomiast w niej miejsca na to, aby porównywać ucznia z uczniem, bowiem każdy jest indywidualnością, każdy ma inne predyspozycje i możliwości rozwoju.
Ocenianie jest powszechną praktyka życia i kierujemy się w nim ustalonymi kryteriami. W edukacji wczesnoszkolnej ocenianie jest procesem gromadzenia danych o zachowaniu i osiągnięciach edukacyjnych dziecka. Oceniać ucznia to dać jak najpełniejsza informację o jego aktywności, postępach, trudnościach, specjalnych uzdolnieniach i zainteresowaniach. A zatem, przedmiotem oceniania szkolnego czynimy postępy w rozwoju ucznia.
Na ocenę opisowa składają się postępy w:
-rozwoju fizycznym – oceniamy działania ucznia na rzecz zdrowia i sprawności organizmu. Działania te można zaobserwować w równych sytuacjach, a szczególnie podczas zajęć fizycznych i ruchowych, a także podczas realizacji wybranych zintegrowanych kart pracy ucznia;
-rozwoju emocjonalno – społecznym oceniamy zachowanie ucznia wobec ludzi, siebie, przyrody i wartości kultury. Najwięcej informacji o tym dostarcza nam obserwacja zachowania ucznia w naturalnych sytuacjach szkolnych oraz rozmowy z kolegami i rodzicami ucznia. Ważna jest również samoocena ucznia, której można dokonywać, rozwiązując różnego rodzaju kwizy i psychozabawy umieszczone na wielu stronach kart pracy ucznia;
-rozwoju intelektualnym – ocenie podlega wiedza i umiejętności ucznia takie jak : mówienie, słuchanie, czytanie, pisanie, liczenie, rozumienie, zdobywanie informacji, a także uzdolnień i zainteresowań w zakresie określonym w postaci standardów osiągnięć i standardów wymagań, określonych na koniec każdego etapu edukacji szkolnej w podstawach programowych i opisanych wykazem umiejętności i kompetencji, których osiąganie szkoła powinna zapewnić każdemu dziecku na miarę jego możliwości.
Istotą oceny opisowej jest przewaga komentarza pedagogicznego. Taka ocena zmusza nauczyciela do wnikliwej obserwacji zachowania ucznia i wnikliwego analizowania jego wytworów po to, by zapewnić mu rozwój i sukces na miarę jego możliwości.
Ocena opisowa to ustne lub pisemne poinformowanie o postępach ucznia, o tym, jak wykonał zadanie, przy czym najpierw podkreślamy w niej to, co uczeń wykonał dobrze, a później wskazujemy niedociągnięcia i sposób ich poprawy. Mówiąc o ocenie opisowej myślimy o „dobrym ocenianiu”, czyli takim, które:
-daje dziecku informację o tym, co już umie, nad czym musi popracować, jak daleko jest na drodze do osiągnięcia celu;
-uwzględnia możliwości dziecka, nie wszyscy przecież w tym samym czasie są w stanie opanować jakąś umiejętność, a niektórzy nigdy nie będą biegli w danym zakresie;
-bierze pod uwagę wkład pracy dziecka, jego wysiłek włożony w wykonanie jakiegoś zadania;
-nie etykietuje dzieci;
-zachęca do dalszej pracy, uświadamia, że wysiłek się opłaca;
-nie pełni funkcji kary i nagrody;
-nie zawiera krytyki osoby;
-uwzględnia postęp, jaki dokonał się w dziecku.
Istnieją następujące terminy uwarunkowane rodzajem oceny opisowej:
-ocena bieżąca (ciągła);
-ocena podsumowująca: okresowa, roczna.
Ocena bieżąca odbywa się każdego dnia w trakcie zajęć szkolnych,
-polega na stałym informowaniu ucznia o jego zachowaniu postępach;
-to słowna ocena motywująca do aktywności i wysiłku, wyraźnie wskazująca osiągnięcia i to, co należy jeszcze wykonać i usprawnić;
-to ocena bez porównywania z osiągnięciami innych uczniów, bez „polowania” na potknięcia; ma charakter rozwijający dziecko, kształtujący, stymulujący jego rozwój.
Można więc oceniać:
-werbalnie,
-poprzez gest i mimikę.
Powyższe sposoby będą stosowane najczęściej, ponieważ w największym stopniu uwzględniają funkcję oceny. Poza nimi nie trzeba stosować innych sposobów oceniania, ale można wykorzystać np.:
-znaczki;
-punkty, które stanowią przełożenie obowiązującej skali ocen.
Ocena podsumowująca na I okres jest redagowana pisemnie na koniec I okresu (styczeń/luty).Informuje o osiągnięciach ucznia, ale również może zawierać wskazania, nad czym uczeń powinien intensywniej popracować w następnym okresie, by nie dopuścić do rażących braków edukacyjnych.
Końcowa ocena podsumowująco – klasyfikacyjna jest wyrażona na piśmie na koniec roku szkolnego. W sposób syntetyczny informuje o osiągnięciach ucznia w danym roku edukacji w zakresie:
-osiągnięć edukacyjnych;
-zachowania;
-osiągnięć szczególnych;
-nie zawiera już żadnych wskazań, zaleceń.
Aby je jednak napisać, nauczyciel musi zgromadzić jak najwięcej informacji o dziecku. Dużym ułatwieniem w rejestrowaniu wyników obserwacji są karty szkolnych osiągnięć ucznia, które ukazują poziom
-wiedzy (zasób wiedzy ucznia o samym sobie, o świecie, sposobach i źródłach zdobywania wiadomości);
-umiejętności (poziom opanowania czytania, pisania, mówienia i liczenia);
-współdziałania (umiejętność współpracy w grupie, nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami).
Poziom wiedzy i umiejętności można określić na bieżąco:
-obserwując aktywność ucznia w czasie zajęć;
-słuchając jego odpowiedzi;
-sprawdzając poprawność wykonywania ćwiczeń w kartach pracy.
W koncepcji „Wesołej szkoły” opracowano takie sprawdziany pisemne. Zamieszczone w zintegrowanych kartach pracy sprawdziany „Sprawdź, co umiesz” co miesiąc badają poziom wiedzy i umiejętności ucznia.
Uczniowie klasy trzeciej kończą pierwszy 3 – letni cykl edukacji szkolnej. Chociaż obligatoryjnie nie ma obowiązku przeprowadzania badań końcowych wyników osiągniętych przez uczniów, to przeprowadza się sprawdzian kompetencji ucznia klasy III, przynajmniej z 2 powodów:
1. by w miarę obiektywnie określić poziom wiedzy i umiejętności niezbędnych uczniom do kontynuowania nauki w klasie IV;
2. by sprawdzić i ocenić skuteczność stosowanych przez nauczyciela metod, środków dydaktycznych i form organizacyjnych pracy z uczniem na zajęciach szkolnych.
Sprawdzian składa się z 3 części powiązanych ze sobą wątkiem tematycznym, ale zróżnicowanym pod względem merytorycznym badanej treści.
Po przeprowadzeniu sprawdzianu nauczyciel może porównać dotychczas zdobyte przez siebie informacje na temat wiedzy i umiejętności ucznia z wynikami uzyskanymi ze sprawdzianu. Po analizie może zapisać ocenę końcoworoczną, która kończy okres edukacji wczesnoszkolnej.