Znaczenie zajęć plastycznych w rozwoju dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym

U dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym upośledzenie narządu ruchu na ogół nie jest jedynym objawem uszkodzenia o.u.n. Jest to najczęściej zespół niepełnosprawności, takich jak: upośledzenie umysłowe różnego stopnia, padaczka, zaburzenia słuchu, wzroku, mowy, a nawet w zachowaniu (emocjonalne). Wskutek tych zaburzeń lub uszkodzenia niektórych ośrodków o.u.n., bądź z powodu braku wczesnych doświadczeń sensoryczno - motorycznych, u dzieci z m.p.dz. występować mogą także inne deficyty fragmentaryczne - zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej, schematu ciała, orientacji przestrzennej, nieprawidłowo ukształtowaną lateralizację, zaburzenia w widzeniu całości składającej się z części, analizy i syntezy słuchowej, trudności w myśleniu abstrakcyjnym i koncentracji uwagi.
Celem wszelkiej pracy z dzieckiem z m.p.dz., niezależnie od jego wieku,jest pomoc w zaspokajaniu potrzeb psychicznych oraz organizowanie zajęć usprawniających zaburzone funkcje poznawcze, czynności samoobsługi i procesy emocjonalno - motywacyjne.
Nie można w tym momencie nie zauważyć roli zajęć plastycznych w usprawnianiu dziecka. Edukacja plastyczna jest bardzo istotnym elementem wspierającym rozwój dziecka, łączącym w sobie wszystkie cele rewalidacyjne. Umożliwia postrzeganie tzw. wartości wizualnych tkwiących w otoczeniu ( barwa, światłocień ) czy też piękna tkwiącego w naturze, przeżywanie tegoż, i wyrażanie go za pomocą dostępnych technik plastycznych. Dziecko postrzegając świat ma wewnętrzną potrzebę wyrażania doznań i przeżyć z tym związanych. Ma często trudności precyzyjnego wyrażania się w języku mówionym, dużo łatwiej czyni to środkami plastycznymi. Mówiąc w dużym uproszczeniu – pierwszym językiem dziecka jest język sztuki, doznań i przeżyć estetycznych. Ma więc on równorzędne znaczenie, co język mówiony. Stąd też wykazuje spontaniczną dążność do poznania języka sztuki, aby za jego pomocą wyrazić „siebie”, swoje wrażenia i doświadczenia. To naturalna w tym okresie potrzeba ekspresji.
Podtrzymywanie i rozwijanie emocjonalnego stosunku dziecka do poznawanej rzeczywistości jest ważnym czynnikiem jego wszechstronnego rozwoju. Podstawowym bowiem warunkiem takiego rozwoju jednostki jest zachowanie harmonii, równowagi między rozwojem procesów poznawczych a życiem emocjonalnym, między technicznymi zdobyczami świata a wartościami czysto ludzkimi. Dziecko przedszkolne wykazuje szczególną podatność na kształcenie i rozwijanie emocjonalne sfery osobowości – wzruszeń i uczuć, a także sfery poznawczej. I na tym należy bazować w organizowaniu zajęć plastycznych dziecka z m.p.dz. Należy traktować je jako „żądne” doznań estetycznych, motorycznych i poznawczych.
Nie można również zapomnieć o innych ważnych zadaniach, jakie spełniają zajęcia plastyczne. To przede wszystkim:
- zwiększenie siły i sprawności kończyn górnych – ćwiczenia stopniowane od dużych rozmachowych ruchów rąk na dużych płaszczyznach (praca z wodą, farbami – malowanie; to przede wszystkim posługiwanie się plamą, to świat barw, a więc możliwość nauczania, utrwalania znajomości kolorów, to twórcze „wyżycie się” i ogromna ekspresja) do małych precyzyjnych ruchów rąk i palców, tzw. techniki manipulacyjne. Wymagają one już większej sprawności ręki, jest to bowiem swoiste „kształtowanie manualne” określonego tworzywa – masy solnej, plasteliny czy gliny. Rozwijają one nie tylko sprawność ręki, precyzję ruchów, ale nade wszystko wyobraźnię, uwrażliwiającą na kształt postaci czy obiektów. Są to także ogromnie ważne doznania dotykowe – poznanie różnych materiałów czy faktur. Dla nauczyciela to też kanał do kształtowania u dziecka umiejętności dostrzegania i zapamiętywania kształtów i proporcji oraz pojęć schematu ciała;
- wzbudzanie zainteresowania światem, zmianami w nim zachodzących zgodnie z zegarem biologicznym (pory roku i ich barwy);
- rozwój dążeń do samodzielności – nie ma nic przyjemniejszego dla dziecka niż osobiste doznania z farbą, jego brudne ręce i możliwość potem chlapania się w wodzie. Konieczność umycia rąk po każdej wykonanej pracy jest podstawowym elementem edukacji zdrowotnej dziecka.
Najistotniejszą cechą zajęć plastycznych jest ich dynamika. Należą one do zajęć, na których dziecko nie powinno się nudzić. Cały czas pracuje jakaś część jego ciała. Zaspokajana jest potrzeba eksploracji świata. Ręce czy nogi, nie ma to znaczenia. Można wspaniale łączyć pracę rąk czy nóg. Zajęcia stają się przez to bardziej atrakcyjne i naprawdę „zmysłowe”. Dołożyć do tego muzykę (muzykoplastyka klasyczna) i dziecko ma więcej doznań niż w czasie zabawy - nie umniejszając roli tej formy aktywizacji...
Należy jeszcze zaznaczyć, iż rola nauczyciela w czasie tego typu zajęć jest ogromna. Ze względu na różne ograniczenia dziecka, nauczyciel musi stworzyć jak najlepsze warunki do rozwoju jego własnej twórczości, samodzielnego wypowiadania się w takiej technice, jaka jest dla niego najbardziej właściwa.Na początku pomoc nauczyciela jest niezbędna – odpowiednie prowadzenie rąk dziecka, próby „pokonania” choć na chwilę napięcia mięśniowego, utrzymanie właściwej pozycji w czasie pracy. Musi być on życzliwym i wspierającym przewodnikiem oraz zachęcającym partnerem, udzielającym wskazówek i uwag w taki sposób i w takiej formie, jaka jest potrzebna dziecku w danej chwili.
Ważną częścią tych zajęć jest organizowanie wystawy prac dzieci, co dla nich jest dużą nagrodą, wzmocnieniem, bodźcem do jeszcze lepszej pracy. Zatem takie usprawnianie dziecka ma dodatkowo ogromnie ważną rolę do spełnienia: aktywizująco – motywującą.

Joanna Starzyńska- pedagog specjalny

Bibliografia:
•Borkowska M. „ABC rehabilitacji dzieci, mózgowe porażenie dziecięce” Wyd. Pelikan, 1989;
•Levitt S. „ Rehabilitacja w porażeniu mózgowym i zaburzeniach ruchu” Wyd. Lek. PZWL, 2007;