Rozwój umiejętności społecznych u dzieci z dyspraksją

ROZWÓJ UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH U DZIECI Z DYSPRAKSJĄ

Większość naszego zachowania nierozerwalnie sprzężone jest z ruchem. Pozornie nawet tak odległe od ruchu przekazywanie innym swoich myśli czy poglądów jest związane z ruchem - mową lub pismem.
Dzięki ruchowi nawiązujemy kontakty społeczne, wyrażamy swoje emocje, zaspokajamy swoje potrzeby i potrzeby innych, bawimy się i odpoczywamy.
Możemy mnożyć przykłady takich zachowań. Mózg jest w znacznej części zaangażowany w kierowanie różnorodnymi formami ruchu i opracowaniem informacji zwrotnych pochodzących z ruchu. Nic więc dziwnego, że mamy tak wiele przejawów zaburzeń ruchowych wpływających na nasze zachowanie. Jednym z nich opisywanym przez Dr Ayres w teorii integracji sensorycznej jest dyspraksja.
W literaturze można spotkać się z różnymi określeniami dla tego zjawiska np.: syndrom niezgrabności, rozwojowe zaburzenia koordynacji, minimalne dysfunkcje mózgu, dysfunkcje uczenia się ruchu, dysfunkcje neurorozwojowe.
Dyspraksja w teorii integracji sensorycznej jest definiowana jako trudności planowania i wykonywania w prawidłowej sekwencji niewyuczonych, nieuwewnętrznionych zachowań motorycznych. Najczęściej wyróżnia się dyspraksję związana z dużą motoryką, małą motoryką i motoryką oralną. Przyczyną dyspraksji rozwojowej są zaburzenia integracyjnych procesów sensorycznych w strukturach podkorowych. Planowanie motoryczne jest zależne od właściwego przetwarzania wejściowych bodźców dotykowych, proprioceptywnych i przedsionkowych w oparciu o które budowany jest schemat ciała.
Dziecko z dyspraksją rozwojową jest zdezorganizowane w wielu aspektach swojego zachowania i musi ciągle uczyć się każdego wariantu zadania, jak gdyby było to całkowicie nowe zadanie. Charakterystyczne dla tych dzieci są niezgrabność ruchowa, częste upadki i siniaki; często uderzają w przedmioty; potrzebują więcej pomocy niż większość innych dzieci w tym samym wieku; często mają trudności w układaniu puzzli, kolorowaniu i klejeniu a także w korzystaniu ze sprzętu na placu zabaw. Wymagają znacznie więcej pomocy ze strony rodziców i opiekunów niż inne dzieci w ich wieku mimo, że ich rozwój umysłowy jest prawidłowy.
Dzieci z dyspraksją mają trudności z opracowaniem spójnego planu działania opartego na informacjach wzrokowych i na somatosensorycznym sprzężeniu zwrotnym, powstającym podczas wykonywania zadania. Jeśli plan działania nie jest prawidłowy za pierwszym razem, tak by zadanie kończyło się sukcesem to dzieci te nie potrafią go tak zmodyfikować, by następnym razem mogły wykonać zadanie poprawnie. Nie potrafią szybko i sprawnie uczyć się nowych czynności, takich jak np. wiązanie sznurówek, ponieważ nie potrafią zbudować planu takiego działania. Nie są w stanie również przechowywać w pamięci takiego planu, by móc go użyć po modyfikacji do wykonywania podobnych czynności w przyszłości. Jeśli wyuczą się wykonywania jakiejś czynności to nie potrafią tego planu działania modyfikować stosownie do nowych okoliczności. Mają więc ograniczone zdolności do generalizacji zachowań.

Dyspraksja często wiąże się z dezorganizacją zachowania i nawiązywania kontaktów społecznych.

Dotyczy ona wielu aspektów codziennego życia. Dzieci dyspraktyczne nie potrafią utrzymać porządku ani na biurku ani u siebie w pokoju. Mają kłopoty z właściwym ubieraniem się – często obserwujemy u nich wystającą koszulę, skarpetki założone piętą do góry, buty nie zawiązane, kurtkę nie zapiętą itp. Jeśli zajrzymy do teczki, tam również króluje nieporządek.
Relacje społeczne często nie są prawidłowe. Dziecko nie potrafi odczytywać i prawidłowo interpretować sygnałów przesyłanych przez rówieśników w czasie zabawy.

Dyspraktycy źle znoszą zmiany w swoim otoczeniu, mają znacznie zaburzone umiejętności funkcjonowania społecznego, ponieważ dyspraktyk nie przyswaja w naturalny, intuicyjny sposób reguł postępowania społecznego:
nie lubi angażować się społecznie,
nie radzi sobie i nie chce brać udziału w zajęciach sportowych,
ma niskie poczucie własnej wartości,
można zaobserwować odrzucenie przez grupę.

W przeciwieństwie do dziecka autystycznego, dziecko dyspraktyczne bardzo chętnie chce uczestniczyć we wspólnych zabawach czy innych czynnościach, ale nie potrafi zachować się w grupie. Może przerywać innym dzieciom, kiedy te mówią, może zachowywać się głośno, wpadać na inne dzieci.
Często prowadzi to do odrzucenia przez grupę i potęguje uczucie wyobcowania. Jeśli nie nauczymy dziecka metodą małych kroków właściwych zachowań społecznych może stać się ofiarą przemocy.

Dzieci te wyładowują swoje negatywne emocje najczęściej na swoich najbliższych.
Np. próby koncentrowania się w czasie zajęć szkolnych lub przedszkolnych są dla dyspraktyka ogromnym wysiłkiem i powodują silne napięcie, które musi znaleźć ujście ...
najczęściej na rodzicach lub rodzeństwie, bo przy nich czuje się bezpiecznie.
Trzeba wielokrotnie tłumaczyć dziecku zasady gier i zabaw. Dobrze jeśli uda się przećwiczyć stosowanie tych zasad w relacji jeden na jeden. Niezbędne jest tłumaczenie dziecku co mogą odczuwać inne osoby. Wyjaśnienie mu jeśli postąpiło niewłaściwie jak ma się zachować.
Uczenie nazywania własnych emocji. Danie małemu człowiekowi czasu i wykazanie zrozumienia dla jego przeżyć, to pomoże mu się uspokajać w trudnych sytuacjach. Nie należy oceniać „wpadek" dyspraktyka przy innych - to może być odebrane jako przyzwolenie traktowania go jako ofiary.
Trudności koordynacyjne dziecka często powodują u niego osamotnienie, poczucie winy i niesprawiedliwości, gniew. Najważniejszym celem terapeutycznym powinno być uchronienie dziecka przed utratą poczucia własnej wartości.

Dzieci te często ulegają prześladowaniu przez rówieśników. Istnieje kilka powodów:
• Wygląd – dzieci te często mają nie zapięte guziki, rozwiązane sznurowadła, nadwagę, można w skrócie powiedzieć „że nie czują dobrze swojego ciała”.
• Ich umiejętności społeczne cechuje mniejsza dojrzałość. Dzieci te są często zbyt nieśmiałe lub zbyt otwarte, często nie zachowują dystansu społecznego np.: siadają zbyt blisko, zbyt głośno lub za długo mówią.
• Z powodu trudności werbalnych mogą wolniej wyrażać swoje myśli. W szkole niestety większość nauczycieli nie jest świadoma trudności z jakimi boryka się dziecko dyspraktyczne. Informacja od nauczyciela do dziecka, że ma się świadomość jego trudności oraz że dziecko może zawsze przyjść i porozmawiać, jeśli wpadnie w tarapaty w klasie lub na boisku z całą pewnością byłaby nieocenionym wsparciem.
Dezorganizacja zachowania przejawia się czasem agresją wobec przedmiotów. Dzieci z dyspraksją, nie potrafiąc kontrolować otaczającej ich rzeczywistości, niszczą czasem te przedmioty, którymi nie potrafią manipulować lub ich używać. W ten sposób lub podobnie próbują wytłumaczyć swoje kłopoty. Czasem nawet uderzają, kopią, tłuką przedmioty, które sprawiły im trudności. Zawsze jest ktoś inny odpowiedzialny za pomyłki i niepowodzenia dzieci z dyspraksją.

Dyspraktyczne dziecko zdaje sobie sprawę, że nie radzi sobie z prostymi rzeczami. Starajmy się wzmacniać pozytywnie dziecko, rówieśnicy i tak nie pozwolą mu zapomnieć, że "odstaje od reszty".
Dyspraksja jest problemem z którego się nie wyrasta, jest problemem całego życia – dlatego zamiast oczekiwać, że dziecko z dyspraksją będzie zachowywało się tak jak jego rówieśnicy, pomóżmy i wsłuchajmy się w jego potrzeby, spróbujmy odkryć jego talenty i zainteresowania. Pozwólmy by wybierało ten rodzaj aktywności, który sprawia mu największą przyjemność. Nie zmuszajmy go do wykonywania czynności której nie jest w stanie wykonać. Powinniśmy pogodzić się z tym, że pewnych umiejętności nie uda się nam u naszego dziecka rozwinąć i zamiast uparcie je ćwiczyć poszukajmy rzeczy, w których jest mocne. Znajdziemy je na pewno. Rozwinięcie ich daje szansę dziecku zabłyśnięcia wśród kolegów z klasy i poczucie bycia potrzebnym.
Na wymienionych poniżej zajęciach – dziecko nie doświadcza porównywania się z innymi, nie występują na nich elementy rywalizacji.
• Pływanie jest szczególnie polecane dla dzieci z dyspraksją, ponieważ składa się z powtarzalnych sekwencji, takich samych ruchów, nie jest nieprzewidywalne np. jak przy grze w piłkę. Basen może szczególnie u tych dzieci poprawić siłę ich mięśni., koordynację i wytrzymałość. Trzeba jednak pamiętać, że dzieci te będą potrzebowały indywidualnego podejścia a w momentach rozczarowania zachęty. Trzeba pamiętać, że styl pływania dziecka z dyspraksją może być dość indywidualny.
• Jazda konna korzystnie wpływa na stabilność ciała dziecka z dyspraksją. Pozwala mu także rozwijać poczucie równowagi i wyczuć rytm. Istotny jest wybór szkoły nauki jazdy konnej, której pracownicy zrozumieją potrzeby dziecka.
• Warsztaty aktorskie. Występowanie w roli aktora może pomóc dziecku nabrać pewności siebie, wpływa też na poprawę umiejętności społecznych i daje możliwość wyrażenia emocji i uczuć w kontrolowany sposób.
• Astronomia. To hobby, którego inni mogą nie brać pod uwagę, a dla dziecka z problemami koordynacyjnymi może okazać się najbardziej odpowiednim zajęciem. Może dać ono dziecku wiedzę na poziomie eksperckim, którą potem może podzielić się ze swoją klasą.

Integracja sensoryczna umożliwia diagnozę i terapię w zakresie wykonywania czynności angażujących zmysły oraz opracowanie indywidualnego (krok po kroku )programu terapii dla każdego dziecka z takimi trudnościami. Wspomaganie dyspraktyka to nie tylko wspomaganie strony motorycznej na której skupia się przede wszystkim terapia integracji sensorycznej, ale przede wszystkim wspieranie strony społecznej i emocjonalnej przez rodziców i nauczycieli.

Anna Zielinkiewicz

Literatura:
Halina Drachal „Życie w chaosie" w „ Głos Nauczycielski" nr 49 , 2011r.
Aneta Borkowska, Łucja Domańska: Neuropsychologia kliniczna dziecka, PWN Warszawa 2007r.
Mary Mountstephen: Jak wykryć zaburzenia rozwojowe u dzieci i co dalej?, Warszawa 2011r.
Amanda Kirby: Dyspraksja rozwojowe zaburzenia koordynacji, Fundacja „Szkoła Niezwykła" , Warszawa 2010 r.
Platt Geoff; Pokonać dyspraksję. Prosty program ćwiczeń poprawiających umiejętności ruchowe w domu i w szkole, Warszawa 2016 r.