Metody stosowane w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi - Masaże i masażyki terapeutyczne

Masaż jest to szereg ruchów wykonywanych ręką masażysty w pewnej kolejności i w określonym tempie w celach leczniczych (W. Dega,
K. Milanowska, 1993, s. 56). Ruchy wykonywane podczas masażu to: głaskanie, ugniatanie, rozcieranie, oklepywanie i wstrząsanie (tamże). Rodzajem masażu są masażyki terapeutyczne tzw. dziecięce masażyki, które zdaniem M. Bogdanowicz (2009, s. 4,5) są zabawami opartymi na dotyku. Dzieci poznają świat i uczą się go
spontanicznie – poprzez dotyk i ruch. Te dwa zmysły są dla nich źródłem wiedzy o świecie. Poprzez dotykowe różnicowanie i rozpoznawanie osób i rzeczy, dziecko precyzuje informacje odbierane za pomocą wzroku. Osoba niepełnosprawna w stopniu znacznym
i głębokim (ze względu na ograniczone możliwości ruchowe) nie może doświadczać i odbierać bodźców z otaczającej przestrzeni,potrzebuje różnych form kontaktu dotykowego. Dotyk jest bowiem pierwszym
i podstawowym sposobem komunikowania się. Dla dziecka z głębokimi zaburzeniami rozwojowymi jest to podstawowy środek komunikacji z otaczającym światem (L. Miosga, 2006, s.29). Zdaniem autorki dzieci o małych możliwościach ruchowych odczuwają często niedosyt wrażeń dotykowych. Wszystkie zaburzenia w rozwoju, które ograniczają samodzielność i poruszanie się dziecka powodują znaczny niedosyt wrażeń czuciowych, w tym dotykowych. W pracy terapeutycznej należy zwrócić szczególną uwagę na dostarczanie bodźców dotykowych dostosowanych do indywidualnej wrażliwości dziecka. Znaczenie ćwiczeń rozwijających zmysł dotyku podkreślają również A. Franczyk i K.Krajewska (2010, s. 33, 34)szczególnie u dzieci funkcjonujących na poziomie zmysłowym.
Stymulacja dotykiem dotyczy całego ciała (nie jedynie dłoni, ale również głowy, brzucha, nóg, stóp i ust); dziecko będąc dotykane, trzymane, noszone może zrozumieć, że jest częścią świata większego niż ono samo. A to z kolei wzbudza ciekawość i daje mu motywację do poznawania otaczającego go środowiska. W przypadkach zaburzeń rozwojowych i choroby dotyk spełnia rolę terapeutyczną. W terapii
i wspomaganiu rozwoju, znane są liczne metody angażujące dotyk: masaże tradycyjne i lecznicze, Metoda „Holding” stosowana
w leczeniu autyzmu, Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, Metoda „Dotyk i komunikacja” Christophera Knilla oraz tzw. dziecięce masażyki.
Zdaniem M. Bogdaniowicz (2006, s.110) masaż dziecięcy to termin, który funkcjonuje już w literaturze medycznej, a w praktyce – jako forma ćwiczeń relacyjnych – znajduje coraz więcej zwolenników. Tę specyficzna formę kontaktu z dzieckiem upowszechniła Lizzie Juul Jensen z Danii, której nauczyła się w Indiach. W Polsce metodę propaguje prof. Marta Bogdanowicz. Nie jest to masaż klasyczny mimo, iż w metodzie wykorzystuje się ruchy w nim stosowane, głównie głaskanie, ale również ugniatanie i rozcieranie. Istotnym jest, aby osoba masująca (rodzic, terapeuta) zachowywała się naturalnie, ruchy wykonywała bez pośpiechu. M. Bogdanowicz (2006, 111-112) zwraca uwagę na to,iż masaż taki wykonuje się zawsze z nastawieniem pozytywnym, w dobrym nastroju, w skupieniu, obserwując reakcje dziecka.
Wykonywane ruchy (zawsze w kierunku dosercowym) są spokojne
i delikatne. Formę i czas trwania masażu dostosowuje się do indywidualnych potrzeb dziecka. Jeżeli istnieją wątpliwości co do możliwości wykonywania masażu, np. natury medycznej (wady postawy, choroby skórne itp.), konieczna jest konsultacja z lekarzem, rehabilitantem lub zawodowym masażystą.
Zalety stosowania masaży i masażyków terapeutycznych:
•są wspomaganiem rozwoju psychoruchowego dziecka,
•uczą dziecko orientacji we własnym ciele, pomagają poznać kierunki (góra, dół),
•pomagają dziecku uspokoić się, zrelaksować, odprężyć, wyciszyć,
•służą pobudzaniu aktywności (w zależności od wybranego tekstu),
•rozwijają relacje społeczne,
•poprawiają zdolność koncentracji uwagi (pozwalają skupić uwagę na osobie, na wykonywanej czynności),
•zaspokajają potrzebę kontaktu fizycznego i emocjonalnego,
•służą pogłębieniu kontaktu emocjonalnego z dzieckiem (pozwalają dorosłemu zbliżyć się do dziecka, lepiej je poznać i zrozumieć),
•zwiększają poczucie bezpieczeństwa,
•przynoszą dziecku krótki odpoczynek (stosowane pomiędzyzajęciami),
•dostarczają dziecku wiele radości.
Masaże i masażyki terapeutyczne są zazwyczaj tą fazą usprawniania, która poprzez wprowadzenie w rytm zabawy, rozluźnienie dziecka, daje podstawy do dalszej rewalidacji. Mogą być również stosowane jako przerwa w czasie zajęć, wówczas w zależności od właściwego doboru masażu pozwalają dziecku na wyciszenie i krótki odpoczynek, bądź pobudzają i zachęcają do dalszej pracy. Masażyki pomagają dzieciom koncentrować się na słowach i przebiegu zajęć, uspakajają i relaksują,co ma szczególne znaczenie dla dzieci niepełnosprawnych w stopniu znacznym i głębokim. Dzieci wyciszają się w oczekiwaniu na masażyki i płynące z nich terapeutyczne doznania. Celem wzmocnienia efektu terapeutycznego masażu M. Bogdanowicz (2006, s. 111) zaleca stosowanie podczas jego wykonywania odpowiednio dobranej muzyki, bądź słuchanie piosenek, a więc muzyki ze słowami, które przyciągają uwagę dziecka.
W pracy terapeutycznej można stosować opracowane m.in. przez M. Bogdanowicz wzory dziecięcych masażyków, jak również samemu można przekształcać znane i lubiane przez dziecko rymowanki, wiersze
i tworzyć własne, niepowtarzalne masażyki.
Dziecięce masażyki cechuje to, że są:
•proste,
•naturalne - spontaniczne zachowania, występują we wszystkich rodzinach,
•uniwersalne - utrwalone w kulturze społecznej (przekazywane z pokolenia na pokolenie), obecne w różnych krajach,
•bezpieczne – nie jest konieczny kontakt wzrokowy,
•przyjemne - przyjemny dotyk, bliski kontakt fizyczny z dorosłym,
•dowartościowują – cała uwaga dorosłego skierowana jest na dziecko,
•są wyrażaniem miłości,
•wzbudzają radość,
•odwołują się do poczucia humoru dziecka (zaskakująca zmiany form dotyku i ruchu; pointa)
•są rytmiczne (słowa rymowanki i ruch).
Zabawy relacyjno – relaksujące zwane masażykami są bez wątpienia godne uwagi i warte kontynuowania oraz rozwijania. Masażyki mogą być z powodzeniem wykorzystywane w pracy terapeutycznej z dziećmi z różnego rodzaju zaburzeniami, zarówno przez rodziców w czasie pielęgnacji i spontanicznej zabawy, jak i przez nauczycieli, podczas zajęć rewalidacyjno – wychowawczych.

Bibliografia

1.M. Bogdanowicz, D. Okrzesik (2006): Opis i planowanie zajęć według Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne. Wyd. Harmonia, Gdańsk
2.M. Bogdanowicz (2003): Przytulanki, czyli wierszyki na dziecięce masażyki.
Wyd. Harmonia, Gdańsk
3.W. Dega, K. Milanowska (1998): Rehabilitacja medyczna. Wyd. PZWL, Warszawa
4.A. Franczyk, K. Krajewska (2010): Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju. Wyd. Impuls, Kraków
5.B. Kołodziejski (2009): Utulanki, czyli piosenki na dziecięce masażyki.
Wyd. Harmonia, Gdańsk
6.L. Miosga (2006): Pomóż mi być. Wyd. Impuls, Kraków.

Załącznik (przykłady masażyków terapeutycznych M. Bogdanowicz)

Tu płynie rzeczka
Tu płynie rzeczka (Dziecko zwrócone do nas plecami. Rysujemy
palcami wzdłuż jego kręgosłupa, z góry na
dół, falistą linię)
Tędy przeszła pani na szpileczkach (szybko kroczymy po plecach
opuszkami palców wskazujących)
Tu stąpały słonie (powoli kroczymy wewnętrzną stroną dłoni)
i biegały konie. (szybko, z wyczuciem stukamy dłońmi
zwiniętymi w pięści)
Wtem przemknęła szczypaweczka, (Delikatnie szczypiąc, wędrujemy
dłonią po plecach w skos)
zaświeciły dwa słoneczka, (powoli zataczamy na nich obiema dłońmi
koła, aż odczujemy ciepło)
spadł drobniutki deszczyk. (Leciutko stukamy opuszkami palców w
plecy dziecka na dole)
Czy cię przeszedł dreszczyk? (niespodziewanie, delikatnie
szczypiemy dziecko w karczek).

Kominiarz
Idzie kominiarz po drabinie (wędrujemy palcami po plecach
dziecka)
Tu zadzwoni („dzwonimy” łapiąc dziecko za uszko)
Tu zapuka (stukamy leciutko w czoło dziecka)
A dzień dobry pani kluka (łapiemy za nosek).

Jeż
Jesienny wieje wiatr (dziecko leży na brzuszku, zygzakami
przesuwamy palce po jego plecach)
I pada drobny deszcz (opuszkami palców opukujemy plecy)
Po lesie idzie sobie (palcami wskazującym i środkowym idziemy
po plecach)
Zmęczony mały jeż .
Jesienny wieje wiatr (zygzakami przesuwamy palce po plecach
dziecka)
I pada drobny deszcz (opuszkami palców opukujemy plecy)
Pod liśćmi, w ciepłej norce (całą dłonią głaszczemy plecy dziecka
ruchem okrężnym)
Zasypia mały jeż. (głaszczemy głowę i plecy dziecka aż do
wyciszenia muzyki).