Warsztaty z zakresu komunikacji niewerbalnej

Scenariusz zajęć
Temat: Warsztaty z zakresu komunikacji niewerbalnej
Cel główny: Zdobycie umiejętności świadomego korzystania z komunikacji niewerbalnej w porozumiewaniu się z innymi
Cele rozwojowe:
- rozwijanie umiejętności komunikacji z rówieśnikami i grupą rówieśniczą
- zaspokojenie potrzeby wyrażania siebie
- zapewnienie uczestnikom zajęć poczucia bezpieczeństwa
- zaspokojenie potrzeby poczucia przynależności do grupy i przyjaznego współistnienia z nią
- zaspokojenie potrzeby aktywności społecznej
- budowanie poczucia wspólnoty grupowej
Cele edukacyjne:
- nauka odnajdywania informacji w konkretnym przekazie niewerbalnym
- nauka wskazywania różnic pomiędzy niewerbalnym przekazem świadomym (np. konkretne gesty) a informacją przekazywaną nieświadomie
- ćwiczenie umiejętności komunikacji niewerbalnej w porozumiewaniu się z innymi
Cele poznawcze:
- poznanie znaczenia komunikacji niewerbalnej
- poznanie siebie w roli nadanej, odbiorcy komunikacji niewerbalnej
Cele terapeutyczne:
- rozwijanie ekspresji pozawerbalnej i stworzenie okazji do odreagowania napięć emocjonalnych
- rozwijanie samoświadomości w komunikacji niewerbalnej z innymi
- budowanie pozytywnego obrazu siebie i zwiększenie poczucia własnej wartości
Metody i techniki:
praca w kręgu, pantomima, scenki improwizowane, elementy treningu interpersonalnego, dyskusja
Pomoce dydaktyczne:
kartki z konturem twarzy, kolorowe płótna, zasłony, prześcieradła, duże arkusze papieru, farby, flamastry, kartki, długopisy
Przebieg zajęć
Część wstępna
Poznajmy się
Uczestnicy stoją w różnych miejscach sali. Na dany znak zaczynają chodzić po sali i podają rękę jak największej liczbie napotkanych osób. Przy każdym przywitaniu przedstawiają się. Każdy z uczestników powinien zapamiętać jak najwięcej imion. Prowadzący pilnuje, żeby przedstawianie się było prawdziwe „od siebie”, a nie powierzchowne i formalne.
źródło: M. Dąbrowska, M. Rozesłaniec 2004: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej, Toruń, s. 46
Nastrój w kolorze
Każdy z uczestników próbuje określić, w jakim kolorze jest w tej chwili jego nastrój. Dla uatrakcyjnienia można przygotować kolorowe płótna, zasłony, prześcieradła, w które uczestnicy będą się owijać.
źródło: R. Jaskólski 2008: „Ja i moja grupa”. Program socjoterapeutyczny dla grupy młodszych chłopców przebywających w pogotowiu opiekuńczym, Opole, s. 182
Moja twarz
Dzieci otrzymują kartkę z konturem twarzy. Mają dorysować usta i oczy tak, aby twarz wyrażała uczucie obecnie przez nie przeżywane. Kończąc zajęcia każdy przedstawia swój rysunek i mówi: „teraz jestem.” (zadowolony, smutny, itp.).
źródło: M. Dąbrowska, M. Rozesłaniec 2004: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej, Toruń, s. 53
Część właściwa
Ambasador
Grupa dzieli się na dwa zespoły, które znajdują sobie oddzielne miejsca. Każda z grup pisze na kartce hasło, może to być przysłowie, tytuł piosenki, filmu, książki, sztuki, popularny zwrot. Wybiera także swojego przedstawiciela - "ambasadora", którego wysyła do grupy przeciwnej. Ambasador bierze kartkę z hasłem od grupy przeciwnej, wraca do swojej i stara się, nie używając słów, a jedynie przy pomocy mimiki, gestów, pantomimy przekazać hasło. Powinien to zrobić w taki sposób, sugestywnie i jasno, aby jego grupa mogła jak najszybciej odgadnąć hasło. Wygrywa zespół, który szybciej odgadnie hasło.
źródło: M. Wiśniewska, E. Cassidy 1989: Gry i ćwiczenia grupowe, Warszawa, s. 41
Pukanie do drzwi
Prowadzący wybiera jedna osobę ,która ma wyjść za drzwi i zapukać. Reszta grupy ma odgadnąć: jaką osobę odgrywa, gdzie puka, po co przyszedł i jak się czuje?
(wychodzący wcześniej otrzymuje kartkę z informacją, kogo odgrywa)
np.:
- służba hotelowa, która budzi gości, ponieważ hotel płonie.
- małe dziecko, które się zgubiło.
- mężczyzna ,który wygrał w totolotka i wraca do domu, żeby powiedzieć o tym rodzinie.
- uczeń, który się spóźnił do szkoły.
- młody człowiek, który wstępuje po przyjaciółkę do domu jej rodziców.
- roztargniony człowiek, który wraca do domu i zapomniał klucza.
- posłaniec wracający do zamku po przegranej bitwie, ma o tym powiedzieć królowi.

Osoba wychodząca musi się zastanowić jak ma zapukać, w zależności od informacji znajdującej się na kartce. Swoje uczucia musi wyrazić poprzez sposób pukania np. rozpacz - uderzając obiema pięściami w drzwi, lęk - cichym, delikatnym pukaniem, radość - energicznym, szybkim zapukaniem
Ochotnika wpuszczamy do środka i pytamy pozostałe dzieci o ich skojarzenia:
- kto pukał?
- w jakiej sytuacji się znajdował?
- co odczuwał?
Prowadzący omawia ćwiczenie z uczestnikami zabawy:
- czy zabawa ci się podobała?
- ile razy odgadłem prawidłowo?
- po czy poznałem pewne rzeczy?
- czy sam ujawniłem się już kiedyś przez pukanie?
- jakie możliwości mamy dzwoniąc do drzwi?
- jak czuję się przed zamkniętymi drzwiami?
- jakie sytuacje przypominam sobie, gdy stałem przed drzwiami domu
- które były przyjemne?
- które były nieprzyjemne?

źródło: K. W. Vopel 1999: Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży, cz. 3, Kielce, s. 32

Malowanie uczuć
Dzieci malują na arkuszach papieru uczucia, które je ogarniają, gdy tracą panowanie nad sobą: wściekłość, zdenerwowanie, strach, bezradność. Każdy następnie wyjaśnia swój obrazek – jakie uczucia namalował i kiedy się tak czuł. W drugiej rundzie dzieci zastanawiają się, w jaki sposób ten obrazek uczuć można by było zmienić na bardziej pozytywny, np. poprzez zamalowanie, dodanie innych kolorów lub kształtów, itp. Trzeba spróbować np. z „agresji” zrobić „przyjaźń”, ze „strachu” – „pewność siebie”, itd.
źródło: K. Murawiecka 2008, „W mojej grupie dzieje się bezpiecznie”. Program socjoterapeutyczny dla dzieci przebywających w pogotowiu opiekuńczym, Opole, s. 152
Sprzeczne Informacje
(informacja niewerbalna nie odpowiada werbalnej wiadomości)
Prowadzący przypomina dzieciom, że możemy porozumiewać się nie tylko słowami, ale także wyrazem twarz, brzmieniem głosu, gestami, jakie wykonujemy rękami i postawą ciała. Sprawa jest prosta, gdy to co przekazujemy słowami, zgadza się z tym, co wyraża nasze ciało.
Prowadzący demonstruje dzieciom:
mówi: lubię Jacka - i kładzie mu rękę na ramieniu (informacje zgodne)
lubię Jacka - mówi przez zaciśnięte zęby, patrząc posępnie (informacje sprzeczne)

W drugim przypadku nasz kolega nie będzie wiedział, czy ma mi wierzyć. Moje zaciśnięte zęby i posępny wyraz oczu nie wróży nic dobrego. Nasz partner będzie zdezorientowany, bo nie wie, co się dzieje.
Mini wykład
Porozumiewanie się między sobą nazywamy inaczej komunikacją interpersonalną. Komunikacja może być werbalna, czyli mówiona lub niewerbalna - mowa ciała, gesty, mimika twarzy, brzmienie głosu.
Zadaniem dzieci będzie dobranie się parami i przekazanie koledze informacji zgodnie z poleceniem prowadzącego.
1. rozmawiacie ze sobą na dowolny temat, gdy mówicie TAK, ciałem wyrażacie NIE i potrząsacie głową.
2. rozmawiacie ze sobą na dowolny temat, gdy mówicie NIE, przytakujecie głową, mówiąc ciałem TAK
3. powiedz koledze cos miłego ostrym tonem, wykonując złośliwy gest, nieprzyjemną minę itp.
4. powiedz koledze coś przykrego, uśmiechając się przy tym uprzejmie, głaszcząc go i robiąc coś miłego.
5. opowiedz koledze, jakim jesteście wspaniałym facetem, a równocześnie wyrazicie ciałem, że jesteś bojaźliwe i bardzo nieśmiałe
6. powiedz, że jesteś nieśmiały i bojaźliwy, równocześnie stój wyprostowany, mów głośno i wyraz postawą ciała, że czujesz się pewnie.
7. powiedz koledze, że jesteś zły i rób przy tym sympatyczną minę.
8. powiedz, że jesteś smutny i podskakuj przy tym wesoło.
9. powiedz, że jesteś spokojnym człowiekiem, ale poruszaj się energicznie, z dużym temperamentem.
10. powiedz, że się śpieszysz i musisz się pożegnać, ale nie odchodź i zbliżaj się do niego coraz bardziej.
Prowadzący omawia ćwiczenie z uczestnikami zabawy:
- czy podobała mi się zabawa?
- czego się nauczyłem?
- czy znacie sprzeczne sygnały z życia codziennego?
- jakie sprzeczne sygnały wysyłają ludzie?
- jakie sprzeczne sygnały wysyłam ja jako prowadzący zabawę?
- czemu bardziej ufacie: słowom czy językowi ciała?
- jak się zachowuję, gdy moi partnerzy rozmowy wysyłają sprzeczne sygnały?
- kiedy sam wysyłam sprzeczne sygnały?
- jak się teraz czuję?

źródło: K. W. Vopel 1999: Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży, cz. 3, Kielce, s. 34

Ćwiczenie niewerbalnego wyrażania akceptacji
Podczas tego ćwiczenia każdy ma okazję w pełni doświadczyć akceptacji jaką mają dla niego pozostali. Dla członków grupy jest to okazja do niewerbalnego wyrażania akceptacji. Ktoś na ochotnika staje w środku kółka utworzonego przez pozostałych. Ma zamknąć oczy i stać w milczeniu. Inni członkowie grupy zbliżają się do niego i niewerbalnie, w jaki tylko chcą sposób, okazują swoje pozytywne uczucia. Może to przybrać formę przytulania, głaskania, itp.. Kiedy już każdy, kto chciał, jest w środku, siadamy w kręgu i opowiadamy w swoich wrażeniach podczas tego ćwiczenia. Jakie to uczucie otrzymać tyle akceptacji, serdeczności? Jakie to uczucie dawać tyle akceptacji innym ludziom z grupy? Czego dowiedziały się o sobie kolejne osoby z grupy?
źródło: M. Dąbrowska, M. Rozesłaniec 2004: Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej, Toruń, s. 54
Prezentacja siebie
Zadaniem uczestników jest pokazanie obrazu własnej osoby w niekonwencjonalny sposób, bez użycia słów. Prowadzący podkreśla, że czasami więcej można wyrazić za pomocą postawy ciała, mimiki, gestów. Uczestnicy wychodzą po kolei na środek koła i w pantomimiczny sposób pokazują siebie:
- jak widzą siebie
- jak chcieliby widzieć
- jak wydaje im się, że są postrzegani przez innych.
Podsumowaniem ćwiczenia jest rundka dotycząca pojawiających się emocji, trudności w prezentacji bądź odbiorze, samopoczucia po wykonaniu ćwiczenia, ewentualnych korzyści - lepszego poznania siebie i innych.
źródło: pomysł własny
Część końcowa
Omówienie zajęć
Każdy po kolei określa, które z ćwiczeń sprawiło mu najwięcej trudności, a które najmniej
źródło: pomysł własny
Pożegnanie na wesoło
Uczestnicy grupy chodzą po Sali i każdy z każdym żegna się, dotykając różnych części ciała, np.: podają sobie ręce, kolano dotyka kolana, łokcie dotykają łokci.
źródło: M. Gorczyca – Jaskólska, M. Rychlik, K. Janowska 2008: „Dorastamy”. Program socjoterapeutyczny dla grupy dorastających dziewcząt przebywających w pogotowiu opiekuńczym, Opole, s. 162
Iskierka
Uczestnicy siadają na podłodze w kole i podają sobie ręce. Prowadzący puszcza teraz wyimaginowaną iskierkę energii przez członków grupy. Energia powstaje w prawej dłoni prowadzącego, przechodzi do następnej osoby przez uciśnięcie lewej dłoni sąsiada. Ważne jest, aby uczestnicy w tym zadaniu mieli zamknięte oczy i nie rozmawiali ze sobą podczas tego ćwiczenia
źródło: R. Jaskólski 2008: „Ja i moja grupa”. Program socjoterapeutyczny dla grupy młodszych chłopców przebywających w pogotowiu opiekuńczym, Opole, s. 183
Literatura
1. Dąbrowska M., Rozesłaniec M., Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2004
2. Gorczyca – Jaskólska M., Rychlik M., Janowska K., „Dorastamy”. Program socjoterapeutyczny dla grupy dorastających dziewcząt przebywających w pogotowiu opiekuńczym [w:] M. Ganczarska (red.), Socjoterapia wychowanków pogotowia opiekuńczego, Uniwersytet Opolski, Opole 2008
3. Jaskólski R., „Ja i moja grupa”. Program socjoterapeutyczny dla grupy młodszych chłopców przebywających w pogotowiu opiekuńczym [w:] M. Ganczarska (red.), Socjoterapia wychowanków pogotowia opiekuńczego, Uniwersytet Opolski, Opole 2008
4. Murawiecka K., „W mojej grupie dzieje się bezpiecznie”. Program socjoterapeutyczny dla dzieci przebywających w pogotowiu opiekuńczym [w:] M. Ganczarska (red.) Socjoterapia wychowanków pogotowia opiekuńczego, Uniwersytet Opolski, Opole 2008
5. Vopel K. W., Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży, cz. 3, Jedność, Kielce 1999
6. Wiśniewska M., Cassidy E., Gry i ćwiczenia grupowe, Ministerstwo Edukacji Narodowej Centralny Ośrodek Metodyczny PWZ Instytut Badań Pedagogicznych, Warszawa 1989
Opracowała: Jolanta Lorek