Formy i metody nauczania. Materiały pomocnicze do wykorzystania przez nauczyciela w przygotowaniu się do lekcji.

SPIS TRESCI.

I Zasady kształcenia ........................................3
II Metody kształcenia ........................................8
III Podział metod nauczania ........................................9
IV Formy organizacyjne pracy uczniów. ........................................10
V Nauczanie problemowe........................................11
VI Metody asymilacji wiedzy ( podające)........................................12
VII Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy........................................13
VIII Metody waloryzacyjne ( eksponujące)........................................15
IX Metody praktyczne........................................16
X Literatura........................................18

I. Zasady Kształcenia.

1. Ogólne normy postępowania dydaktycznego nauczyciela i działalności uczniów wynikające z podstawowych prawidłowości procesu dydaktycznego, których przestrzeganie zapewni lepszą realizację zakładanych celów kształcenia ogólnego.
Biorąc pod uwagę proces kształcenia ogólnego wyróżniamy zaproponowane przez W. Okonia, Cz. Kupisiewicza i J. Półturzyckiego zasady.
- Zasada świadomej aktywności uczniów (świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie dydaktycznym) – polega na takim organizowaniu i realizowaniu procesu kształcenia, w którym nauczyciel systematycznie uwiadamia uczniom cele kształcenia, stara się przekonać o ich wartości i odpowiednio motywuje uczniów do osiągania pozytywnych wyników w nauce. Istotne jest, żeby cele podawane były do każdego tematu lekcji w jak najprostszej dla nich formie, zmierzając do tego, aby najbliższe cele starali się formułować samodzielnie. W procesie kształcenia powinny wystąpić, w powiązaniu i wzajemnym uwarunkowaniu, trzy rodzaje aktywności ze sobą uczniów: intelektualna, emocjonalna i praktyczna.
Świadomy i aktywny udział uczących się, można osiągnąć, gdy nauczyciel:
- odwołuje się do doświadczeń życiowych, potrzeb i zainteresowań uczniów i umiejętnie je wykorzystuje w procesie kształcenia;
- pozytywnie motywuje do nauki, zachęca i mobilizuje uczniów do wysiłku;
- stosuje metody kształcenia wdrażające uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy, myślenia i działania;
- systematycznie uświadamia uczniom ich postępy w realizacji celów kształcenia.
- Zasada poglądowości – podkreśla konieczność zdobywania wiedzy o rzeczywistość w oparciu o:
- bezpośrednie poznanie rzeczy, zjawisk oraz procesów,
- pośrednie poznanie poprzez zastosowanie środków dydaktycznych (tj obrazy, wykresy, modele, tabele, itp.)
- pokaz odpowiednich czynności.
Podstawowym symbolem realizacji powyższej zasady jest obserwacja. Aby w pełni wykorzystać walory poznawcze obserwacji, winna ona spełniać następujące warunki:
- uczniowie muszą być nastawieni na obserwowanie określonego zjawiska (nauczyciel podaje im jego cel)
- obserwacja powinna być wnikliwa, wyczerpująca i zmierzająca do odkrycia związków i zależności między zjawiskami;
- wyniki obserwacji są lepsze, gdy uczniowie prowadzą z nich notatki.
- Zasada przystępności (zasada stopniowania trudności) - oznacza konieczność dostosowania materiału ucznia, metod kształcenia i środków dydaktycznych do poziomu rozwoju i możliwości psychofizycznych uczniów, dzięki czemu opanowują oni wiadomości i umiejętności przy wysiłku dostosowanym do tych możliwości. Do najważniejszych reguł zasady przystępności zaliczamy: - realizację treści rozpoczynać od tego, co jest uczniom znane, bliskie do tego, co jest nieznane, dalekie;
- przechodzić w procesie kształcenia od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego, co trudniejsze;
- w procesie nauczania - uczenia się uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania poszczególnych uczniów;
- w procesie kształcenia należy brać pod uwagę poziom całej klasy i nie przeciążać uczniów nadmiarem zadań.
- Zasada systematyczności - podkreśla konieczność realizacji procesu nauczania - uczenia się w ściśle logicznym porządku i odnosi się do pracy nauczyciela i uczniów. Nauczyciel powinien konsekwentnie kierować pracę uczniów w celu opanowania przez nich systemu wiedzy i umiejętności. Uczeń zaś w procesie uczenia się powinien systematycznie przyswajać wiadomości i umiejętności oraz systematycznie je utrwalać. Systematyczność w procesie nauczania- uczenia się służy integrowaniu wiedzy w spójny układ, czyni ją operatywną i trwalszą.
Reguły, o których powinien pamiętać nauczyciel w realizacji powyższej zasady;
- treść kształcenia należy realizować we właściwej kolejności, zgodnie z logiką przedmiotu;
- stale nawiązywać do treści znanych uczniom, wiązać jego poszczególne partie w całość:
- podkreślać zagadnienia główne i istotne;
- dążyć do usystematyzowania materiału nauczania przez respektowanie związków rzeczowych i logicznych oraz odpowiednio ich hierarchizację;
- umożliwić uczniom poznanie struktury omawianego zagadnienia poprzez podzielenie materiału na sensowne fragmenty i kolejne ich opanowania w ciągłym nawiązaniu do całości;
- przechodzić do opracowania nowego materiału po gruntownym przyswojeniu poprzedniego;
- na każdym etapie przyswajania wiadomości i umiejętności przez uczniów należy systematyzować i uogólniać, głownie zaś przy końcu tematu i na końcu działu programu nauczania;
- wdrażać uczniów do pracy samodzielnej oraz stwarzać im możliwości wykonywania zadań wymagających dłuższego i systematycznego wysiłku.
Systematyczność jest więc podstawowym czynnikiem w powstawaniu systemu wiedzy. Chcąc doprowadzić do systemu wiedzy nauczyciel powinien odpowiednio uporządkować treści kształcenia i konsekwentnie je realizować, zgodnie z przyjętą strukturą.
- Zasada łączenia teorii z praktyką - wyrabia u uczniów przekonanie o użyteczności wiedzy, wywołuje pozytywne motywacje uczącego się, w sposób istotny wpływa na jego aktywność oraz sprzyja rozwojowi samodzielności uczniów. Wiązanie teorii z praktyką to prawo procesu poznawczego. Powinno występować na wszystkich zajęciach.
Z omawianej zasady wynikają następujące postulaty;
- działania praktyczne uczniów winny być poprzedzone przekazaniem im odpowiednich wiadomości;
- reguły, zasady, definicje i prawa leżące u podstaw uczniowskich działań powinny być produktem własnej aktywności uczniów;
- działania uczniów powinny rozszerzać ich zakres wiedzy;
- operacje praktyczne uczniów powinny być kształcące;
- powiązanie działań uczniów z efektownym przekształceniem rzeczywistości powinno mieć miejsce wszędzie tam, gdzie istnieją ku temu warunki.
Gdy nie będziemy przestrzegać zasady wiązania teorii z praktyką, uczniowie nie będą umieli stosować zdobytej wiedzy w praktyce lub będą wykonywać czynności praktyczne bez znajomości ich podstaw teoretycznych.
- Zasada trwałości wiedzy i umiejętności - postuluje "stosowanie takich metod i środków, dzięki którym wiadomości uczniów będą się stawać coraz to bardziej trwałe, dokładne i głębokie, usystematyzowane i użyteczne" (W. Okoń).
Zasada trwałości warunkuje wielokrotne stykanie się ucznia z nową treścią, umiejętnością. Utrwalanie nowego materiału wiąże się z systematyzacją i powtarzaniem. Powtarzanie ma tylko wówczas wartość dla ucznia jeśli jest odpowiedniej jakości i jest urozmaicone. Stąd musi być porządkujące, uzupełniające, systematyczne i problemowe. Częstotliwość powtórzeń powinna być zgodna z krzywą zapominania, a więc największa bezpośrednia po zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem.
Posługiwanie się poniższymi regułami dydaktycznymi (Cz. Kupisiewicz) korzystnie wpłynie na realizacje zasady trwałości:
- należy odpowiednio ukierunkować zainteresowania uczniów do nowego materiału, wytworzyć pozytywne motywy uczenia się;
- pod względem organizacyjnym i dydaktycznym trzeba tak przygotować i prowadzić zajęcia, aby zapewnić każdemu uczniowi aktywny udział;
- ćwiczenia utrwalające stosować po sprawdzeniu, czy wszyscy uczniowie dobrze zrozumieli poznane wiadomosci;
- częstotliwość powtórzeń powinna być największa bezpośrednio po zaznajomieniu uczniów z nowym materiałem, powinna stopniowo maleć, ale nie zanikać całkowicie;
- przekazywanie informacji należy łączyć w układy logiczne, a uczniów trzeba wdrażać do naukowej weryfikacji praw, zasad, reguł;
- należy stosować systematyczną kontrolę wyników nauczania i oceny pracy ucznia.
Utrwalanie wiadomości i umiejętności poprzez powtarzanie nie zapewnia na ogół tak trwałych wiadomości, jak rozwiązywanie dostępnych uczniom problemów. Uczniowie po sformułowaniu problemu, poszukują pomysłów jego rozwiązania, uzasadniają je w świetle posiadanej wiedzy.
- Zasada indywidualizacji i zespołowo ci - sprowadza się do takiego organizowania procesu nauczania - uczenia się, w którym z jednej strony uwzględnione są indywidualne możliwości każdego ucznia, z drugiej zaś współpraca i współdziałanie wszystkich uczniów w klasie. Zasada ta postuluje konieczność zachowania indywidualnego podejścia do ucznia w warunkach pracy zespołowej. W procesie indywidualizacji rozwija się możliwości psychiczne (wyobraźnię, spostrzegawczość, myślenie, pamięć), intelektualne, fizyczne i emocjonalne warunkujące motywację, postawę, stopień aktywności ucznia. Zasada zespołowości realizowana jest w klasie poprzez stosowanie pracy indywidualnej ucznia związanej z pracą zbiorową, a przede wszystkim z różnymi formami pracy grupowej. Praca w grupach ma duże wartości dydaktyczno-wychowawcze, gdyż wymaga współdziałania poszczególnych członków grupy dla sprawnego i rytmicznego wykonania zadania. "Prace zespołowe wiążą się bardzo ściśle z indywidualizowaniem, bowiem stosownie do rozmaitych czynności musi nastąpić wybór ich indywidualnego wykonawcy, a niezależnie od różnic indywidualnych powinni umieć sprawnie współdziałać". Praca grupowa - jak pisze W. Okoń - stwarza autentyczne warunki zmiany motywacji indywidualnej na społeczną."

2. Nowe zasady kształcenia.
- Zasada samodzielności (wg W. Okonia) – stopniowe wdrażanie uczniów do samodzielnego działania i myślenia poprzez stworzenie odpowiednich warunków, wyzwalania oraz rozwijania samodzielności w trakcie planowania działalności, podczas wykonywania, kontrolowania i oceny jej efektów. Nauczyciel powinien kształtować u uczniów samodzielne myślenie poprzez wdrażanie ich do samodzielnego formułowania, rozwiązywania oraz kontrolowania i sprawdzania rozwiązań problemów.
- Zasada efektywności (wg W. Okonia) – zasada związku między celami a wynikami kształcenia. Zasada efektywności dotyczy funkcjonowania i optymalizacji wielu czynników, biorących udział w procesie dydaktycznym np. metody pracy nauczycieli i uczniów, a także treści i warunki ich pracy. Obszar na jakim funkcjonuje zasada efektywności, zawiera się między celami kształcenia, a osiągnięciami szkolnymi. Poprawiając jakość uczenia zwiększa się jego wydajność.
- Zasada operatywności wiedzy uczniów (wg Cz. Kupisiewicza) – zasada polegająca na tym, aby uczniowie w sposób aktywny, przyswajali wiedzę i umiejętności oraz potrafili się nimi posługiwać w sytuacjach różnych od tych, w jakich je przyswajali. Reguły wynikające z tej zasady polegają na wdrażanie uczniów do dostrzegania, formułowania i samodzielnego rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych.
- Zasada kształcenia umiejętności uczenia się (wg J. Półturzyckiego) – polega na rozwijaniu umiejętności uczenia się, poznawania i doskonalenia zasad organizowania pracy umysłowej oraz stosowania skutecznych metod zdobywania wiedzy (tj. technika ucznia się).
- Zasada ustawiczności kształcenia (wg J. Półturzyckiego) – wskazuje na potrzebę ciągłego aktualizowania zdobytej wiedzy, podnoszenia kwalifikacji, nadążeniem za rozwojem nauki i techniki, a przed wszystkim na zapewnienie możliwości stałego rozwoju osobowości. W tej zasadzie przejawiają się wartości i intencje wszystkich innych zasad dydaktycznych, gdyż określają one kształt i kierunek współczesnego procesu kształcenia.

II. Metoda kształcenia.

Metoda kształcenia (wg W. Okonia) – jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów.
Termin „metoda” pochodzi od greckiego słowa „methodos”, co znaczy badanie, sposób badania, droga dochodzenia do prawdy.
O wartości metody kształcenia decyduje charakter czynności nauczycieli i uczniów oraz środków dydaktycznych wspierających lub zastępujących niektóre czynności. Wartość metody zależy zwłaszcza od tego, czy i w jakim stopniu wywołuje ona poznawczą, emocjonalną i praktyczną aktywność samych uczniów, tak niezbędną w badaniu rzeczywistości i oddziaływaniu na nią.
Metoda uczenia się – systematycznie stosowany sposób pracy ucznia, mogący być wielokrotnie wykorzystany w działaniu przy powtórzeniu się takiego samego zadania.
Poprzez metodę nauczania (wg W. Okonia) – należy rozumieć systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnościami posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych.

Klasyfikacja metod nauczania wg N. H. Wierzilina:
TREŚĆ METODY
Słowne Oglądowe Praktyczne
Źródło wiedzy Słowo Obiekt oglądany Zajęcie praktyczne
Nauczyciel przekazuje wiadomość Słowem Pokazem Instruktażem
Uczeń przyswaja wiadomość Słuchając Obserwując Pracując
Metody nauczania odpowiadają na pytanie, jak postępować w procesie nauczania – uczenia się, jakie stosować czynności w tym procesie, jakie dobierać formy i środki dydaktyczne, żeby realizować zamierzone efekty, określone w celach kształcenia ogólnego.
III. Podział metod nauczania.

Dobór metod nauczania jest uzależniony od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauki szkolnej, celów i zadań pracy dydaktyczno - wychowawczej, jak również od organizacji środków, którymi zamierza się posłużyć nauczyciel w czasie danej lekcji lub ich większego zbioru tzn. jednostki metodycznej.
Podział metod nauczania w dydaktyce zależy od różnych interpretacji logicznych, od uzasadnień empirycznych, jak i też tradycji. Do ogólnych kryteriów podziału należy:
- Dominacja aktywności nauczyciela (lub uczniów) w procesie nauczania – uczenia się,
- Sposób przekazu wiadomości,
- Źródło informacji (wiadomości).

Stożek Dale’a (piramida zapamiętywania) – obrazuje stopień przyswojenia wiedzy rozumianej jako zbiór wiadomości i umiejętności.
Podział metod nauczania (wg Cz. Kupisiewicza) zgodna z przebiegiem historycznego rozwoju metod i formą teoriopoznawczą: „od spostrzegania do myślenia i od niego do praktyki” z dodanymi metodami aktywizującymi:
- metody oparte na słowie (wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książek);
- metody oparte na obserwacji i pomiarze (pokaz, pomiar);
- metody oparte na praktycznej działalności uczniów (laboratoryjna, zajęć praktycznych);
- metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa itp.
Klasyfikacja metod oparta na koncepcji wielostronnego nauczania-uczenia się (wg W. Okonia):
- metody asymilacji wiedzy (podające) – uczenie się przez przyswajanie (pogadanka, dyskusja, wykład, opis, opowiadanie, praca z książką);
- metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (problemowe) – uczenie się przez odkrywanie (klasyczna metoda problemowa, metoda przypadków, metoda sytuacyjna, giełda pomysłów, mikronauczanie, gry dydaktyczne);
- metody waloryzacyjne – uczenie się przez przeżywanie; (metody impresyjne, metody ekspresyjne);
- metody praktyczne – uczenie się przez działanie (metody ćwiczebne, metody realizacji zadań wytwórczych).
Metody spełniają następujące funkcje:
- służą zapoznaniu uczniów z nowym materiałem;
- zapewniają utrwalenie zdobytej wiedzy;
- umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy.

IV Formy organizacyjne pracy uczniów.
W procesie nauczania – uczenia się nauczyciel stosując metodę, dobiera do niej odpowiedni układ organizacyjny. Ze względu na liczbę uczestników rozróżnia się następujące metody pracy uczniów:
- indywidualną (jednolita lub zróżnicowana)
- grupową (jednolita lub zróżnicowana)
- zbiorową
Nauczyciel w pracy z dziećmi powinien wykorzystywać wszystkie formy aktywności uczniów, uwzględniając dwie odmiany każdej z nich, tzn. jednolitą i zróżnicowaną. Istotne jest, aby metody wzajemnie się przeplatały i uzupełniały, a nie wykluczały. Uczenie jest efektywne wówczas, gdy angażuje umysł i emocje, czyli daje uczniom możliwość bycia częściej twórczym niż odtwórczym.
V Nauczanie problemowe.

Nauczanie problemowe polega na kierowaniu pracą uczniów zdobywających nowe wiadomości i umiejętności przez rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych. Uczy uczniów dostrzegania, formułowania i rozwiązywania problemów oraz sprawdzania wartości rozwiązania. Aktywizuje intelektualnie i wyzwala aktywność badawczą ucznia. Problem postawiony uczniowi do rozwiązania to pewna trudność teoretyczna lub praktyczna, którą uczeń musi pokonać dzięki posiadanej wiedzy oraz nabytym umiejętnością. Jednocześnie rozwiązując problem zdobywa nową wiedzę.
Problem zazwyczaj jest sformułowany w postaci pytania. Jego rozwiązanie opiera się przede wszystkim na myśleniu produktywnym, a więc wymaga operacji intelektualnych, umiejętności analizy, syntezy, rozumowania i wyciągania wniosków. Problem obejmuje dużą ilość zagadnień niż zwykłe pytanie oraz ma bardziej złożoną strukturę. Aby jakieś pytanie (zadanie) stało się dla uczniów problemem musi zawierać jakieś dane już znane uczniom i jakieś niewiadome do wykrycia.
Proces nauczania problemowego opiera się na samodzielnym dochodzeniu uczniów do wiedzy, zarówno tej, która jest samym rozwiązaniem problemu, jak i zdobywanej w toku formułowania problemu, wytwarzania pomysłów i ich weryfikacji.
Nauczanie problemowe to takie czynności nauczyciela, które polegają na organizowaniu i kierowaniu procesem rozwiązywania przez uczniów zagadnień teoretycznych i praktycznych. W nauczaniu tym nauczyciel wykonuje następujące czynności:
- organizuje sytuację problemową
- pomaga w sformułowaniu problemu
- kieruje pracami dochodzenia do pomysłów rozwiązania problemu (stawianie hipotez)
- kieruje poszukiwaniem sposobów weryfikacji pomysłów i sprawdza ich rozwiązanie
- organizuje pracę nad systematyzowaniem, utrwalaniem i stosowaniem wiedzy zdobytej przez uczniów samodzielnie lub uzupełnionej z różnych źródeł podczas rozwiązania problemu.
Zabiegi nauczyciela mają sprawić, żeby uczeń:
- rzeczywiście odkrył określoną trudność teoretyczną lub praktyczną
- sformułował samodzielnie problem lub uświadomił sobie sformułowany problem przez nauczyciela
- chciał ten problem rozwiązać i umiał to zrobić.

Należy dążyć do tego, żeby uczniowie postawieni w sytuacji problemowej samodzielnie sformułowali problem. Uczeń jest bardziej zainteresowany rozwiązaniem problemu, który sam postawi i określi. Metody problemowe są praktycznym sposobami realizacji nauczania problemowego. Mogą być stosowane samodzielnie bądź też łączone z innymi metodami np. z wykładem, opisem, dyskusją itp. Nie mają jednak uniwersalnego charakteru. Nie da się całego materiału nauczania z danego przedmiotu objąć nauczaniem problemowym, ponieważ nie wszystkie treści nadają się do tego typu zajęć.

VI Metody asymilacji wiedzy ( podające).

Do omawianej grupy należą następujące metody:
- Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniem. W pogadance nauczyciel zna odpowiedzi na wszystkie zadawane uczniom pytania. Ze względu na rolę dydaktyczną jaką może spełniać wyróżnia się trojakie jej zastosowanie: -pogadanka wstępna -przedstawiająca nowe wiadomości-utrwalająca
- Dyskusja jest metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań miedzy nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami, przy czym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób. Dyskusję rzeczywistą cechuje odmienność stanowisk w połączeniu z próbą znalezienia stanowiska nadającego się do przyjęcia przez ogół uczestników.
- Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości i jakiemuś audytorium. Jako metodę wykład stosuje się zazwyczaj w wyższych klasach szkół podstawowych, w szkołach średnich. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży.
- Opowiadanie polega na przedstawieniu jakiejś akcji – rzeczywistej, fikcyjnej która przebiega w określonym czasie. Temat opowiadania może odnosić się do biografii , wydarzeń związanych z wyprawami geograficznymi, z odkryciami naukowymi itp.
- Praca z książką. Praca z książką wdraża uczniów do opanowania metod kształcenia, z których będą w szkole i po wyjściu ze szkoły. Przyswojenie tych metod opiera się przede wszystkim na opanowaniu sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych. Ważne jest tu przyzwyczajanie uczniów do wyodrębniania informacji najważniejszych.
- Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami, zjawiskami przyrody, krajobrazami geograficznymi, wydarzeniami historycznymi itp. Zalecany jest zarówno wtedy, gdy nie ma możliwości zastosowania odpowiedniego pokazu, jak i przede wszystkim wtedy, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie opisywanych przedmiotów lub ich modeli czy rysunków.

VII Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy.

Wykład problemowy – nauczyciel prowadzi wykład formie tzw. „głośnego myślenia”, które opisuje sytuacje zawierającą problem. Wysuwa hipotezy, weryfikuje je przytaczając argumenty za i przeciw, wykazuje, że hipoteza została udowodniona i stanowi rozwiązanie problemu. Uczeń nawiązuje z nauczycielem wewnętrzny dialog myślowy, konfrontuje wyniki rozumowania nauczyciel z własnymi sądami. Wykład problemowy w naturalny sposób ułatwia włączenie uczniów do aktywnego uczestnictwa w zajęciach. Wykład problemowy składa się z:
- podanie tematu celu wykładu
- wytworzenie i analiza sytuacji problemowej
- sformułowanie problemu i określenie sposobu jego rozwiązania
- wysuwanie hipotez i ich weryfikacja
- krótkie podsumowanie treści wykładu.
Metoda gier dydaktycznych – burza mózgów, metoda sytuacyjna, metoda inscenizacji, metoda symulacyjna.
- Burza mózgów (giełda pomysłów, metoda Obsborna, technika twórczego myślenia). W klasycznej postaci prowadzący podaje problem, udziela głos zgłaszającym pomysły rozwiązań, zapisuje je na tablicy. Następnie ma miejsce dyskusja i wybór najlepszego rozwiązania. Plusem tego sposobu jest możliwość modyfikowania cudzych pomysłów, albo na zasadzie skojarzeń podawanie innych. Słabą stroną jest fakt, że niektórzy uczniowie nie wypowiedzą się z powodu niskiego poczucia własnej wiedzy, nieśmiałości. Lepsze efekty uzyskuje się, gdy uczniowie pracują w kilkuosobowych zespołach.
- Metoda sytuacyjna – istota tej metody polega na zespołowym analizowaniu i rozwiązywaniu przez umożliwienie zdobycia przez uczniów nowych wiadomości i rozwijania ich myślenia analitycznego, wyrobienia zdolności samodzielnego podejmowania decyzji.
- Metoda inscenizacji polega na odgrywaniu ról i może przybierać różne formy. Przeprowadzenie inscenizacji składa się z zaplanowania inscenizacji, przygotowania scenariusza inscenizacji. Metoda inscenizacji różni się od metody sytuacyjnej tym, że rozdziela pewne role wśród uczestników dyskusji. Zwiększa aktywność uczestników przez ich emocjonalne i intelektualne zaangażowanie w rozwiązaniu problemu.
- Metoda symulacyjna – polega na odtworzeniu przez uczących się różnorodnych sytuacji problemowych, które „kiedyś dla kogoś były problemami rzeczywistymi”. Wyniki uczniowskich rozwiązań porównuje się z rozwiązaniami symulowanymi.
- Metoda przypadków – istota tej metody polega na analizie i dyskusji nad zdarzeniem zaprezentowanym przez nauczyciela na piśmie, taśmie itp. i znalezienie odpowiedzi na postawione pytania typu:
- jakie jest inne możliwe najlepsze rozwiązanie tego problemu,
- co należałoby zrobić, aby przedsięwzięcie się powiodło,
- jaką decyzję podjąłbyś na miejscu bohatera przypadku.
Stosując tę metodę nie podaje się nowego materiału, lecz przedstawia, w taki sposób, aby uczniowie musieli wykorzystać posiadaną wiedzę i doświadczenie w nowych warunkach lub przy podejmowaniu trafnych decyzji. Czynnikiem decydującym o powodzeniu zajęć prowadzonych tą metoda jest trafnie dobrany opis przypadku. Źródłami pozyskiwania opisów przypadków mogą być opracowania własne nauczyciela, fragmenty filmów, doniesienia prasowe itp. Każdy opis powinien zakończyć się jednym lub dwoma pytaniami, wokół których toczyć się będzie dyskusja. Uczniowie otrzymują pełen opis zdarzenia, natomiast szczegółów informacyjnych potrzebnych do rozwiązania szukają sami (nauczyciel wskazuje źródło).
- Metoda badawcza – uczniowie zdobywają wiadomości i umiejętności na drodze samodzielnego rozwiązywania problemów. W związku ze sformułowaniem problemu studiują literaturę, układają plan działalności poznawczej, formułują hipotezy, przeprowadzają badania i rozwiązują problem. O możliwości zastosowania tej metody badawczej decyduje poziom rozwoju umysłowego uczniów, zasób ich wiadomości i umiejętności. Tę metodę najlepiej stosować na etapie szkoły ponadgimnazjalnej.
- Dyskusja dydaktyczna – zorganizowana wymiana myśli i poglądów (nauczyciel – uczeń, uczeń – nauczyciel, uczeń – uczeń) na dany temat. Dyskusja pobudza i rozwija myślenie, pomaga kształtować poglądy, uczy oceny poglądów innych ludzi, kształci umiejętność formułowania myśli i ich wypowiadania, uczy krytycznego spojrzenia na własne poglądy i zmusza do ich weryfikacji. W przebiegu dyskusji wyróżniamy trzy etapy: wprowadzenie (sformułowanie problemu w taki sposób, by pobudzał do myślenia), dyskusja właściwa prowadząca do rozwiązania zespołowego problemu, posumowanie wyników dyskusji przez prowadzącego, ocena udziału i zaangażowania uczniów.

VIII Metody waloryzacyjne ( eksponujące) można podzielić na :
- metody impresyjne sprowadzające się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych, estetycznych, naukowych. Metoda ta polega tu na wywoływaniu takich czynności uczniów jak: zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy, pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła, stosowana forma aktywności własnej uczestników wyrażająca główną idee dzieła, konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzanie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.
- Metody ekspresyjne polegają one na stwarzaniu sytuacji , w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości wyrażając niejako siebie , a zarazem je przetwarzają. Dobrym przykładem może być tu czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów , scenografów, reżyserów, organizatorów widowni.

IX Metody praktyczne.

Metody praktyczne ułatwiają uczniom bezpośrednie poznanie rzeczywistości oraz pozwalają na wykorzystanie posiadanej przez nich wiedzy w rozwiązywaniu problemów praktycznych. Do grupy tej zaliczamy:
- pokaz polega na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, zjawisk, wydarzeń lub procesów i objaśnianiu ich istotnych cech.
- ćwiczenia przedmiotowe polegają na wielokrotnym wykonywaniu pewnych czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach intelektualnych i praktycznych. Szczególną rolę odgrywają w nauczaniu zasad ortografii, matematyki i języków obcych.
- ćwiczenia laboratoryjne podczas których uczniowie samodzielnie przeprowadzają eksperymenty biologiczne, chemiczne czy fizyczne. Eksperymenty te pozwalają na formułowanie pewnych uogólnień, zilustrowanie wcześniej poznanych praw, zasad i reguł (tradycyjna metoda laboratoryjna) oraz ułatwiają uczniom przewidywanie nie znanych im jeszcze zjawisk i procesów (problemowa metoda laboratoryjna).
- ćwiczenia produkcyjne sprowadzają się do bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych. Przebiegają one według następującego schematu:
- uświadomienie sobie przez uczniów celu, warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania;
- opracowanie projektów, rysunków i modeli prac, które mają być wykonane oraz harmonogramu czynności
- przygotowanie materiałów i narzędzi
- wykonanie prac
- samokontrola, kontrola i ocena wykonanych prac.
- metoda projektów polega na spontanicznym rozwiązywaniu wybranego zagadnienia w jego naturalnych warunkach (to znaczy tam gdzie problem występuje rzeczywiście) przez samodzielne i wolne od schematów rozumowanie i działanie.
- metoda przewodniego tekstu - opiera się na zdobywaniu przez ucznia nowej wiedzy i umiejętności. Ma ona charakter strukturalny; problem jest przedstawiony jako struktura o niewystarczającej ilości danych, która musi być uzupełniona przez ucznia drogą poszukiwań. W tzw. tekście przewodnim są opisane kolejne kroki i zadania pośrednie, które pozwolą na rozwiązanie problemu. Nauczyciel organizuje proces lekcyjny, a uczniowie szukają informacji, pomysłów rozwiązań. Metoda ta aktywizuje uczniów do działania. Uczeń poszukując zarówno sposobu, jak i wiedzy niezbędnej do rozwiązania problemu, musi włożyć dużo wysiłku, aby sobie poradzić z zadaniem. Metoda tekstu przewodniego uczy samodzielnej pracy. Nauczyciel występuje tylko w roli organizatora, pozwala na dostosowanie rytmu pracy do indywidualnych potrzeb ucznia. Porządkuje proces lekcyjny. Ma uniwersalny charakter. Może być stosowana na różnych lekcjach i na różnych poziomach nauczania.

X Literatura.

1. Bereźnicki F., Dydaktyka kształcenia ogólnego, Oficyna Wydawnicza "Impuls", Kraków 2007, Wyd. II, str. 237-289,
2. Kupisiewicz Cz., Dydaktyka ogólna, Oficyna Wydawnicza Graf-Punkt, Warszawa 2002, Wyd. II, str. 118-133,
3. Arends R. I. Uczymy sie nauczać WSiP Warszawa 1995
4. Internet strony o tematyce dydaktycznej