Postępowanie dydaktyczne przy wprowadzaniu opowiadania

Opowiadanie jest formą wypowiedzi, na którego treść składa się jakieś wydarzenie. Dominującymi częściami mowy występującymi w opowiadaniu są czasowniki, bowiem ich funkcją jest wyrażanie ruchu. Czasowniki dynamizują akcję. Występują one w opowiadaniu w czasie przeszłym.

Cele opowiadania
Cele ogólne
1. Przyzwyczajenie dzieci do dłuższego wypowiadania się (bardziej szczegółowo i wyczerpująco);
2. Wyrabianie umiejętności przeprowadzania analizy opisywanych zdarzeń, wykrywania stosunków zachodzących między nimi;
3. Rozwijanie zdolności uświadamiania sobie własnych przeżyć i doświadczeń;
4. Rozwijanie wyobraźni, fantazji i mobilizacja pamięci;
5. Pobudzanie i rozwijanie myślenia dywergencyjnego (twórczego);
6. Doskonalenie umiejętności budowania zdania (wypowiedzi)
7. Wzbogacanie i precyzowanie słownictwa
8. Wyrabianie umiejętności wyodrębniania elementów opowiadania (wstęp, rozwinięcie, zakończenie);
9. Wdrażanie do ustalania planu opowiadania oraz wyrabianie umiejętności logicznego porządkowania.

Cele szczegółowe w zakresie:
a) nabywania wiadomości
-znajomość terminologii, zwrotów i poleceń, np. dialog, opis, akcja, ułóż opowiadanie,
-zrozumienie różnic między opowiadaniem a opisem,
-znajomość wyrazów oznaczających nazwy czynności, osób, przedmiotów; określających sposób odbywania się różnorodnych czynności, bohaterów i ich działania, czas, miejsce zdarzeń oraz wyrazów oznaczających następstwo czasowe,
- znajomość wyrazów służących wyrażaniu różnych stanów emocjonalnych bohaterów opowiadania
- znajomość struktury opowiadania,
- znajomość środków stylistycznych służących do ożywiania, dynamizowania oraz czyniących wypowiedź barwną,
b) umiejętności analizy
- wyróżnianie w opowiadaniu wydarzeń,
- wykrywanie zależności między nimi;
c) rozumienia i nabywania umiejętności
- znalezienie w tekście fragmentu opowiadającego,
-odróżnienie fragmentu opowiadającego od opisującego,
- odróżnienie opowiadania prostego od złożonego,
- znalezienie w tekście fragmentu zawierającego niektóre środki stylistyczne czyniące wypowiedź barwną lub dynamizujące opowiadanie,
- przekształcanie wypowiedzi, np. opowiadania prostego w złożone,
- uzupełnianie brakujących elementów w wypowiedzi, np. zakończenia, wstępu.
d) umiejętności syntezy
- zredagowanie opowiadania (różnych jego form)
- zredagowanie opowiadania z podanych zdań
- samodzielne redagowanie opowiadania z uwzględnieniem jego struktury
-wdrażanie do ustalenia planu opowiadania oraz wyrabianie umiejętności logicznego porządkowania
e) umiejętności oceny
- wyrażanie własnego sądu o postaciach i zdarzeniach

Struktura, układ opowiadania wg T. Jóźwickiego jest trójczłonowy.
I. Wstęp - Co było najpierw?
1. Zawiera przedstawienie sytuacji przed wydarzeniem
II. Rozwinięcie - Co się stało?
2. Wskazanie przyczyny wydarzenia
3. Przebieg wydarzenia
4. Podanie skutków wydarzenia
III. Zakończenie - Jak to się skończyło?
5. Wyciąganie wniosków, snucie refleksji

Ważne jest zapoznanie z trójczłonowym układem treści i rozpoznawania struktury opowiadania, wskazywania elementów budowy oraz wdrażanie dzieci do stosowania akapitowej budowy tekstów niedługich opowiadań.
Ze względu na źródła treści opowiadań, wyróżnia się:
- Opowiadanie odtwórcze – czyli opowiadanie własnymi słowami o wydarzeniach przeczytanych, usłyszanych oraz na podstawie przeżyć i doświadczeń dziecka.
- Opowiadanie twórcze – na podstawie lektury, cyklu obrazków, filmów, audycji radiowych.
- Opowiadanie z dialogiem – czyli opowiadanie z wkomponowaną rozmową postaci, bohaterów opowiadania.

Rozpoczęcie pracy nad opowiadaniem z uczniami niepełnosprawnymi umysłowo musi być poprzedzone własnymi przeżyciami, wrażeniami, doświadczeniami dziecka oraz obserwacją bezpośrednią. Najczęściej stosowanym rodzajem opowiadania wśród dzieci niepełnosprawnych intelektualnie jest opowiadanie odtwórcze proste, podczas którego dzieci odtwarzają to co widziały, przeżyły, doświadczyły, w czym uczestniczyły. Układamy je zwracając uwagę na logiczną spoistość treści kolejnych zdań, wynikanie jednych z drugich. Najlepiej układać tekst na podstawie historyjek obrazkowych.
Opowiadanie wprowadza się w 2 klasie szkoły podstawowej, w 2 semestrze, a klasie 4 uczniowie samodzielnie posługują się już tą formą wypowiedzi.
W klasie 2 dobrym przygotowaniem do opowiadania mogą być rozsypanki zdaniowe, które dzieci układają zgodnie z przebiegiem zdarzeń. W drugim przypadku punktem wyjścia do ćwiczeń w opowiadaniu jest tekst literacki oraz obrazek, w trzecim zaś tylko tekst.
Ważną pomocą w układaniu opowiadania jest historyjka obrazkowa czy też tekst, jednakże najważniejsze w naszej praktyce dydaktycznej są wydarzenia z życia dzieci i o nich powstają najciekawsze opowiadania. Przygotowanie może tu polegać na rysowaniu obrazków do kolejnych zdarzeń, układaniu do nich podpisów, a następnie tworzeniu opowiadania.
Ważne jest, aby uczniom dostarczyć odpowiedniego słownictwa, a następnie wspólnie z nimi zbudować plan opowiadania. Kładziemy tu nacisk na wyodrębnienie poszczególnych zdarzeń i ułożenie ich w prawidłowej kolejności: wstęp, treść zasadnicza, zakończenie.

Postępowanie dydaktyczne przy wprowadzaniu opowiadania

1. Nawiązanie do odbytej wycieczki w dniu wczorajszym w gabinecie stomatologicznym.
2. Swobodne wypowiedzi dzieci na temat swoich wrażeń z wycieczki.
3. Rozmowa kierowana – nauczyciel zadaje pytanie:
- Co wczoraj robiliśmy?
- Jak spędziliśmy dzień?
- Gdzie byliśmy?
- Z kim rozmawialiśmy?
- Co oglądaliśmy?
- Co zapamiętaliście z wycieczki?
- Dzieci mówią jak należy dbać o zęby?
4. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela przystępują do gromadzenia materiału słownikowego wokół tematu: „Dbamy o nasze zęby” (aneks I).
5. Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela układają plan opowiadania (aneks II) i ustnie opowiadają o tym co dowiedzieli się w czasie wycieczki.
6. Uczniowie otrzymują rozsypankę zdaniową. (aneks III)
7. Uczniowie otrzymują historyjkę obrazkową „Dbamy o nasze zęby” (aneks IV)
8. Uczniowie oglądają kolejne ilustracje i wypowiadają się na temat tego co widzą.
9. Uczniowie wspólnie z nauczycielem redagują treść opowiadania na podstawie wycieczki, historyjki obrazkowej i zebranego materiału słownikowego.
10. Nauczyciel zapisuje na tablicy ułożone zdania opowiadania.
11. Uczniowie odczytują wspólnie tekst opowiadania.
12. Wyznaczone przez nauczyciela dziecko lepiej czytające odczytuje samodzielnie tekst opowiadania.
13. Nauczyciel rozdaje uczniom słabszym tekst z lukami, gdzie mają wpisać brakujące słowa ze słownika podanego niżej. (aneks V)
14. Pozostali uczniowie przepisują tekst z tablicy. (aneks VI)

Aneks I:
Przedmiot obserwacji:

gabinet stomatologiczny
stomatolog
zęby
szczoteczka
pasta

Czynności:

odbyliśmy
byliśmy
oglądaliśmy
obserwowaliśmy
otrzymaliśmy
wykonywaliśmy
dowiedzieliśmy
widzieliśmy
czyściliśmy
kupiliśmy
postanowiliśmy
Następstwa czasowe:

najpierw
potem
w końcu
później
na zakończenie
na początki
w środę
o godzinie
było to wczoraj

Aneks II:
Plan opowiadania:

1. Czas i miejsce wycieczki.
2. Nasze obserwacje i czynności.
3. Wygląd gabinetu stomatologicznego.
4. Wrażenia wyniesione z wycieczki (czy nam się podobało, co czuliśmy?)
5. Co myślimy o dbaniu o nasze zęby?

Aneks III
Rozsypanka zdaniowa.

Ala kupiła w sklepie szczoteczkę i pastę do zębów.
Ala chce umyć zęby.
Ala myje zęby.
Ala jest zadowolona ponieważ pani stomatolog powiedziała, że ma zdrowe zęby.

Aneks IV
Historyjka obrazkowa pt. „Dbamy o nasze zęby."

Aneks IV
Test z lukami

Wczoraj odbyliśmy wycieczkę do ......................... .................................. . Pogoda była .................. . Najpierw oglądaliśmy ......................... stomatologiczny. Następnie obserwowaliśmy jak prawidłowo ............... zęby ..................... . Później sami wykonywaliśmy te same ................. swoimi ......................, które kupiliśmy w ................... . Otrzymaliśmy od stomatologa próbki .............. do .............. znanej firmy. Wycieczka bardzo nam się ................... i byliśmy bardzo ...................... . Postanowiliśmy ............. o ............. naszych zębów.

(gabinetu stomatologicznego, słoneczna, gabinet, myc, szczoteczką, ruchy, szczoteczkami, sklepie, pasty, zębów, podobała, zadowoleni, dbać, zdrowie)

Aneks V
Dbamy o nasze zęby.

Wczoraj odbyliśmy wycieczkę do gabinetu stomatologicznego. Pogoda była słoneczna. Najpierw oglądaliśmy gabinet stomatologiczny. Następnie obserwowaliśmy jak prawidłowo myc zęby szczoteczką. Później sami wykonywaliśmy te same ruchy swoimi szczoteczkami, które kupiliśmy sklepie. Otrzymaliśmy od stomatologa próbki pasty do zębów znanej firmy. Wycieczka bardzo nam się podobała i byliśmy bardzo zadowoleni. Postanowiliśmy dbać o zdrowie naszych zębów.