Program edukacyjno - opiekuńczo - wychowawczo - rewalidacyjny do pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu umiarkowanym w wieku 10 - 15 lat

Program edukacyjno-opiekuńczo-wychowawczo-rewalidacyjny do pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo w stopniu umiarkowanym w wieku 10 – 15 lat w Internacie SOSW w Hrubieszowie

AUTORZY:
mgr Izabela Duławska, mgr Teresa Duławska, mgr Renata Łoza,
mgr Katarzyna Dziewiczkiwicz


Wstęp. Uwagi o programie

Program został opracowany na podstawie informacji o wychowankach, dotyczących ich specjalnych potrzeb edukacyjnych, które pochodzą z następujących źródeł:
1. wywiady środowiskowe w domach wychowanków;
2. rozmowy indywidualne z rodzicami;
3. orzeczenia z poradni psychologiczno – pedagogicznej;
4. dokumentacji szkolnej: zapisy w dziennikach, zapisy w zeszytach obserwacji itp.;
5. obserwacji bezpośredniej podczas pobytu wychowanka w ośrodku;
6. w oparciu o założenia pracy opiekuńczo – wychowawczej w internacie.

Jest to program przeznaczony dla dzieci upośledzonych w stopniu umiarkowanym w wieku 10 – 15 lat ( klasa II – V szkoły podstawowej specjalnej dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym).

Autorzy programu posiadają odpowiednie wykształcenie pedagogiczne (oligofrenopedagogika ukończona , jeden z autorów w trakcie studiów) oraz doświadczenie zawodowe (staż pracy, odbyte praktyki podczas studiów, wolontariat) odpowiednie do pracy z upośledzonymi umysłowo. Swoje kompetencje zawodowe poszerzają dokształcając się, wymieniając doświadczenia zawodowe, czytając fachową literaturę.

W realizacji programu potrzebne są niezbędne warunki, w zależności od rodzaju realizowanej treści programu. Warunkiem realizacji danej treści jest zatem odpowiedni lokal (ewentualnie inny teren realizacji np.: boisko ), wyposażenie danego lokalu w odpowiednie pomoce dydaktyczne, co gwarantuje skuteczniejszy wpływ na rozwój fizyczny, psychiczny i umysłowy wychowanków.

Charakterystyka grupy wychowawczej

W skład grupy II wchodzi 9 uczniów funkcjonujących na poziomie upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym. Wychowankowie poruszają się samodzielnie, są sprawni ruchowo w stopniu przeciętnym. Komunikują się z otoczeniem za pomocą mowy w różnym stopniu rozwiniętą i zrozumiałą. Wychowankowie posiadają przeciętny zasób pojęć praktycznych dotyczących otoczenia społeczno-przyrodniczego i funkcjonowania w nim. Są samodzielni w czynnościach samoobsługowych takich jak: jedzenie, mycie się, ubieranie. Niektórzy wymagają pomocy przy zapinaniu guzików, sznurowaniu butów, smarowaniu pieczywa masłem. Zapotrzebowanie na określone działania jest zbliżone.
Problemem występującym w tej grupie jest:
• mała umiejętność współdziałania w grupie;
• niedostatecznie wykształcona umiejętność wchodzenia w prawidłowe interakcje społeczne;
• brak lub niedostatecznie wykształcona prawidłowa postawa społeczno – etyczna wychowanków;
• zbyt mała samodzielność;
• brak lub niedostatecznie wykształcony nawyk kulturalnego zachowania się w miejscach publicznych oraz najbliższym otoczeniu;
• brak lub niedostatecznie wykształcony nawyk stosowania form grzecznościowych;
• mała przynależność do wspólnoty, uczucie braku akceptacji czy życzliwości;
• zachowania agresywne i wulgaryzmy;
• mała wrażliwość i poczucie piękna;
• niedostatecznie wykształcone umiejętności samoobsługi w zakresie jedzenia, ubierania się, higieny osobistej, czynności porządkowych.
• złe nawyki higieniczne i żywieniowe.
Cele ogólne

1. Kształtowanie prawidłowej postawy społeczno-etycznej wychowanków i umiejętności wchodzenia w interakcje społeczne:
• wdrażanie do stosowania form grzecznościowych – proszę, dziękuje, przepraszam;
• wdrażanie do umiejętności współdziałania w grupie;
• wdrażanie do samodzielności;
• kształtowanie prawidłowych nawyków zachowania się wobec innych
• zapewnienie poczucia akceptacji, życzliwości i przynależności do wspólnoty;
• eliminowanie zachowań agresywnych;
• rozwijanie wrażliwości, estetyki i poczucia piękna;
• kształtowanie nawyków poprawnego zachowania się w miejscach publicznych;
• uwrażliwienie na poszanowanie tradycji rodzinnych, narodowych, religijnych i kulturowych,
• aktywne uczestnictwo w życiu społeczności internackiej na miarę swoich możliwości,
• nawiązywanie kontaktów z otoczeniem z uwzględnieniem asertywnego postępowania.

2. Zdobywanie przez wychowanków samodzielności i zaradności w życiu codziennym oraz przestrzeganie zasad bezpieczeństwa:
• kształtowanie umiejętności samoobsługi w zakresie jedzenia, ubierania się, higieny osobistej, czynności porządkowych
• kształceniu kultury osobistej,
• zapoznanie z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa w ruchu pieszych i pojazdów,
• omówienie niewłaściwych zachowań pieszych, które zagrażają bezpieczeństwu własnemu i innych ludzi,
• udział w konkursach plastycznych z cyklu „Jestem bezpieczny na drodze”

3. Wspomaganie rozwoju, aby wychowanek osiągnął sukces na miarę swoich możliwości i oczekiwań:
• rozbudzanie i rozwijanie zainteresowań
• budzenie ciekawości w poznawaniu najbliższej okolicy,
• rozwijanie estetyki oraz poczucia piękna,
• rozwijanie aktywności twórczej wychowanków,
• usprawnianie oraz korygowanie zaburzonych funkcji psychomotorycznych, uczenie i utrwalanie poprawnej wymowy,
• włączanie do uczestnictwa w różnych formach życia społecznego i kulturalnego,
• rozbudzanie wiary we własne możliwości,
• odczuwanie potencjalnych zdolności oraz inspirowanie do ujawniania indywidualnych zainteresowań.

Treści programowe
1. Integracja grupy

• nawiązywanie kontaktu emocjonalnego – mój przyjaciel. kolega, wychowawca,
• emocje i uczucia oraz sposoby ich wyrażania,
• pozytywne i negatywne postawy względem innych wychowanków i wychowawców – rozróżnienie ich i sposoby wyrażania,
• moje wady i zalety,
• normy współżycia w grupie,
• stosowanie form grzecznościowych wobec wychowawców, wychowanków, wdrażanie do umiejętnego ich stosowania,
• utrzymywanie ładu i porządku w miejscu pobytu,
• współuczestnictwo i współdziałanie w zabawie i pracy zespołowej,
• poszanowanie własności osobistej oraz wspólnej,
• wdrażanie do przebywania w grupie z eliminacją zachowań
nieprawidłowych (agresywnych, wulgarnych, niekulturalnych itp.) wobec rówieśników z grupy

2. Samoobsługa

a) ubieranie się:
• zwiększenie samodzielności, wykonywanie poleceń w tym zakresie,
• doskonalenie zapinania różnorodnego rodzaju zapięć,
• prawidłowe wkładanie oraz sznurowanie obuwia,
• wieszanie i układanie rzeczy w wyznaczonym miejscu,
• troska o odzież i obuwie w zależności od pory roku, sytuacji, pory - dnia,
• pranie bielizny osobistej,
• doskonalenie umiejętności samodzielnego przygotowania sobie ubrania na następny dzień.

b) czynności porządkowe:
• posługiwanie się sprzętem (mop, odkurzacz, pralka, telewizor itp.) na miarę możliwości wychowanka,
• używanie sprzętów zgodnie z przeznaczeniem i zasadami bezpieczeństwa,
• dbanie o czystość sali sypialnej oraz innych pomieszczeń w internacie (kuchnia, świetlice),
• dbanie o ład i porządek w najbliższym otoczenie w trakcie zajeć czy swobodnej zabawy,
• sprzątanie miejsca pracy po zakończonych zajęciach,
• sprzątanie świetlicy po zakończonej zabawie klockami, zabawkami itp.
• wdrażanie do wspólnego uczestnictwa w pracach porządkowych jak i nauka samodzielnego sprzątania.

c) spożywanie posiłków:
• posługiwanie się sztućcami,
• prawidłowa postawa podczas jedzenia,
• przygotowywanie miejsca do jedzenia – nakrywanie stołu,
• wdrażanie do samodzielnego przygotowywania kanapek oraz prostych posiłków,
• sprzątanie ze stołu: składanie naczyń, sprzątanie stołów, odnoszenie naczyń po zjedzonym posiłku,
• zasady „savoir- vivre” podczas posiłków – kulturalne i higieniczne spożywanie posiłków.

d) higiena osobista:
• uświadomienie wpływu dbania o higienę osobistą na stan zdrowia,
• sygnalizacja potrzeb fizjologicznych przez wszystkich wychowanków,
• właściwe korzystanie z urządzeń sanitarnych,
• wdrażanie do korzystania ze środków i przyborów sanitarnych,
• wdrażanie do częstego mycia rąk np.przed posiłkiem,
• dbanie o higienę całego ciała – dokładne kąpiele,
• pielęgnacja włosów (częste mycie, czesanie włosów przed lusterkiem) oraz paznokci ( czyszczenie i obcinanie paznokci),
• utrzymanie higieny jamy ustnej (mycie zębów rano i wieczorem oraz po posiłkach),
• dbanie o czystą bieliznę, ubranie (samodzielne pranie bielizny),
• ocena czystości ciała i stroju wychowanka.

3. Troska o zdrowie i bezpieczeństwo wychowanków

• nauka bezpiecznego poruszania się w obrębie budynku internatu i podczas wyjścia poza budynek,
• zachowanie bezpieczeństwa podczas zabaw w internacie i poza nim w różnych porach roku oraz na wycieczkach, spacerach,
• wdrażanie do przechodzenia przez jezdnię w miejscach do tego wyznaczonych w czasie spacerów i innych wyjśc – zasady bezpiecznego poruszanie się (znaki drogowe, przejście dla pieszych, sygnalizacja świetlna),
• stosowanie zasad bezpiecznego zachowania w szkole i poza nią,
• uświadomienie do kogo wychowanek może zwrócić się w razie obrażeń ciała,
• dbanie o higienę ciała,
• stosowny dobór stroju do pory roku i pogody,
• eliminowanie złych nawyków (np. używania wulgaryzmów czy palenia papierosów),
• prowadzenie działań profilaktycznych związanych ze zdrowiem
wychowanków: pogadanki dotyczące np. zgubnego wpływu stosowania używek, zapraszanie osób kompetentnych do przeprowadzenia ich ( policjant, pielęgniarka itp.),
• poznanie negatywnego wpływu narkotyków, nikotyny, alkoholu na rozwój młodzieży,
• kształtowanie nawyku racjonalnego i systematycznego odżywiania się,
• właściwe korzystanie z pomieszczeń i urządzeń sanitarnych,
• wdrażanie do zachowania ostrożności w kontaktach z osobami nieznajomymi,
• znajomość specyfiki pracy policji, straży pożarnej i pogotowia oraz telefonów alarmowych do poszczególnych instytucji,
• znajomość i respektowanie potrzeb organizmu (odżywianie, sen, wypoczynek),
• korzystanie z pomocy dorosłych w trudnych sytuacjach,
• aktywność ruchowa (zabawy ruchowe, zajęcia sportowe itp.).

4. Środowisko społeczno – przyrodnicze

a)Moje miasto
• poznanie historii miasta,
• nazwa,
• zabytki,
• ciekawe miejsca,
• pomniki pamięci narodowej,
• placówki kulturalne,
• krajobraz Hrubieszowa,
• szlaki turystyczne,
• udział w imprezach kulturalno-oświatowych na terenie miasta,
• zachowanie się w ruchu publicznym.

b) Moja ojczyzna
• zapoznanie z nazwą, godłem, hymnem i flagą,
• godne zachowanie się wobec symboli narodowych,
• święta narodowe

c) Poznanie środowiska przyrodniczego
• zmiany w środowisku związane z porami roku, porami dnia,
• właściwy stosunek do świata roślin,
• właściwy stosunek do świata zwierząt,
• poszanowanie piękna przyrody,
• utrzymanie czystości środowiska przyrodniczego (wyrzucanie śmieci w miejscach wyznaczonych, uczestnictwo w akcji Sprzątania Świata),

5. Organizacja czasu wolnego wychowanków internatu, rozwój zainteresowań:

• rozwijanie zainteresowań wychowanków przez udział w odpowiednich dla nich zajęciach,
• udział w zajęciach rewalidacyjnych, indywidualnych,
• udział w zajęciach z zakresu arteterapii,
• udział w pracy samorządu internatu – zaangażowanie w organizacji akademii, inscenizacji, prowadzenie konkursu czystości itp.,
• udział w zajęciach z zakresu poszczególnych sekcji wybranych w ramach samorządu internatu: plastycznej, artystycznej, gospodarczo – porządkowej, sportowej,
• wyjścia na wystawy, do muzeum,
• udział w imprezach kulturalnych,
• oglądanie programów, filmów TV dostosowanych do wychowanków,
• wspólne wycieczki,
• zajęcia świetlicowe (puzzle, zabawy klockami, zabawkami itp.)
• zabawy ruchowe na terenie internatu i poza nim,
• udział w imprezach organizowanych przez mieszkańców Bursy Międzyszkolnej,
• uczestnictwo w wycieczkach, spacerach relaksacyjnych i innych wyjściach.

6. Współpraca za środowiskiem rodzinnym wychowanków

• znajomość środowiska rodzinnego wychowanków,
• rozpoznanie i realizowanie potrzeb rozwojowych wychowanków,
• podejmowanie skutecznych środków zaradczych w razie potrzeby,
• utrwalanie tradycji i zwyczajów rodzinnych i obchody świat rodzinnych,
• utrwalanie więzi i uczuć,
• udział rodziców w uroczystościach,
• spotkania z rodzicami (przekazywanie i wymiana informacji o stanie zdrowia i zachowaniu wychowanka, wskazówki i zgłaszanie potrzeb).

Procedury osiągania celów

1.Formy i środki dydaktyczne

• zabawy tematyczne, manipulacyjno – konstrukcyjne, dydaktyczne, umuzykalniające, ruchowe,
• gry świetlicowe, układanki, puzzle, klocki itp.,
• przyrządzanie prostych posiłków,
• rysowanie, kolorowanie, wycinanie, nawlekanie,
• udział w sekcjach,
• czynny udział w życiu szkolnym, imprezach kulturalnych, uroczystościach państwowych i religijnych,
• zwiedzanie wystaw, muzeum itp.,
• korzystanie z książek, ilustracji, zdjęć,
• słuchanie wierszy, bajek, opowiadań,
• uczestnictwo w licznych konkursach (np. plastyczne, recytatorskie) organizowanych przez różne instytucje,
• obcowanie z książką, prasą dziecięcą,
• ustalanie regulaminów, zasad, dyżurów,
• spotkania z interesującymi ludźmi (np. policjant),
• naśladownictwo pozytywnych postaw,
• ćwiczenia poprawiające kondycję naturalną wychowanków, ich sprawność ruchową, cechy motoryczne i orientację w przestrzeni,
• projektowanie i wykonanie płaskich i przestrzennych form użytkowych, plastycznych (laurki, dekoracje, zaproszenie, kartki świąteczne, ozdoby choinkowe, ozdoby wielkanocne itp.),
• ćwiczenia usprawniające uczenie i ćwiczenia koncentracji i uwagi, koordynacji wzrokowo – ruchowej.

1. Metody pracy z dziećmi upośledzonymi w stopniu umiarkowanym
• elementy metody ośrodków pracy,
• metoda wzmocnień pozytywnych,
• elementy pedagogiki zabawy,
• arteterapia w zakresie sztuk plastycznych,
• elementy Metody Integracji Sensorycznej,
• elementy Metody Denissona,
• elementy Metody Veroniki Sherborne,
• uczenie się przez naśladownictwo.
Przewidywane efekty

Wychowanek ma poczucie przynależności do grupy jako ważnego ogniwa danej grupy. Chce i wyraża potrzebę uczestnictwa w życiu grupy. Potrafi współdziałać w grupie, czuje się w niej potrzebny, spełniony i doceniany. Czynnie uczestniczy w organizowanych zajęciach, potrafi sam określi swoje potrzeby działania i uczestnictwa w wybranych zajęciach względem jego zainteresowań i potrzeb. Aktywnie włącza się w życie internatu, uczestniczy w zajęciach, sekcjach, zabawach, dyskotekach, wycieczkach itp. Umie rozróżnić, jakie efekty można osiągnąć swoim dobrym zachowaniem i aktywnością podczas zajęć oraz jakie negatywne skutki ma odmowa uczestnictwa i negatywne przejawy zachowań. Wie, że wulgaryzmy, brak kultury i ogłady nie jest niczym dobrym i niesie ze sobą same negatywne skutki. Natomiast pozytywna postawa gwarantuje nagrodę (np. pochwała, nagroda rzeczowa itp.)oraz uznanie i podziw wychowawcy i innych wychowanków. Kontroluje swoje emocje.
Potrafi wykonać podstawowe czynności z zakresu samoobsługi. Dba o higienę osobistą oraz ład i porządek w najbliższym otoczeniu. Samodzielnie sprząta pokój oraz inne pomieszczenia w internacie, bierze udział w prowadzonym „Konkursie czystości”. Ścieli łóżko, segreguje ubrania na brudne i czyste. Samodzielnie pierze bieliznę, dyżuruje podczas posiłków nakrywając do stołu i sprzątając po spożytym posiłku. Przygotowuje kanapki oraz proste potrawy pod nadzorem wychowawcy. Służy pomocą mniej sprawnym kolegom. Rozwija wrażliwość na poczucie krzywdy innych, wie że trzeba ich wspiera i służyć pomocą.
Rozwija aktywność twórczą poprzez uczestnictwo w zajęciach plastycznych (arteterapia). Bierze udział w przygotowaniach inscenizacji oraz poszczególnych uroczystości okolicznościowych organizowanych w internacie w ramach sekcji plastycznej i artystycznej. Rozwija wrażliwość, estetykę i poczucie piękna.

Metody kontroli i oceny

Wzmocnienia pozytywne, np. zauważanie wysiłków, starań i osiągnięć dziecka:
• pochwała,
• serdeczny uśmiech,
• informacje rodziców o postępach dziecka,
• zabawy i gry lubiane przez dziecko,
• symboliczne nagrody (np. znaczki, symbole, odznaki, niekiedy cukierki),
• informowanie rodziców o postępach dziecka,
• nagrody w postaci przeczytania wychowankom ulubionej bajki lub obejrzenie ulubionej bajki w tv.

Ewaluacja programu

W trakcie realizacji programu powinno występować stałe monitorowanie, mające na celu sprawdzenie efektywności i stopnia realizacji celów. Ewaluacja powinna dać odpowiedź na pytanie, czy zamierzone efekty zostały osiągnięte, jakie metody i środki sprawdziły się , które z realizowanych celów zostały osiągnięte w pełni, a które wymagają innej formy realizacji. Służy to podjęciu decyzji, jakie elementy naszej pracy zachować i ewentualnie rozbudować ponieważ daje doskonałe efekty; czy tez jakie zmodyfikować bądź tez całkowicie odrzuci ze względu na brak efektów bądź odwrotne od zamierzonych. Niewątpliwie podnoszeniu jakości i efektywności pracy służy zaangażowanie wychowawców, ich upór w realizacji zamierzonych celów, konsekwencja, kreatywność oraz duża wrażliwość i empatia.

Proponowane są następujące narzędzia służące ewaluacji:
• bezpośrednie obserwacje,
• karty obserwacji,
• analiza wytworów dziecka np. rysunków,
• rozmowy i współpraca z nauczycielami,
• rozmowy i współpraca z rodzicami,
• współpraca z instytucjami pomocnymi w różnych sytuacjach dziecku i jego rodzinie (MOPS, GOPR itp.)
• czytanie fachowej literatury, dokształcanie.

Literatura

- Kosakowski Czesław (red.): Nauczanie osób lekko upośledzonych umysłowo. Wydawnictwo Akapit, Toruń 2001.
- Ploch Leszek: Praca wychowawcza z dziećmi upośledzonymi umysłowo w internacie. WsiP, Warszawa 1997.