Etapy planowania i realizacja zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Etapy planowania i realizacja zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Zajęcia wczesnego wspomagania rozwoju dziecka organizowane są w celu wspierania i stymulowania rozwoju dzieci niepełnosprawnych lub dla dzieci z różnymi zaburzeniami zakłócającymi prawidłowy rozwój. Zajęcia mogą być organizowane w przedszkolach, w szkołach podstawowych, w tym w specjalnych oraz w publicznych i niepublicznych poradniach psychologiczno –pedagogicznych, w tym specjalistycznych, jeżeli mają możliwość realizacji wskazań zawartych w opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.
Skierowanie dziecka na zajęcia wczesnego wspomagania wydaje organ prowadzący na podstawie wniosku rodziców i opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju.
Placówka realizująca WWRD jest zobowiązana do zorganizowania zajęć dla dziecka zgodnie z jego możliwościami i potrzebami oraz zaleceniami zawartymi w opinii o potrzebie WWRD. Placówka organizuje zajęcia WWRD biorąc pod uwagę również własne możliwości organizacyjne, w tym: zatrudnienie specjalistów, sprzęt, lokal, maksymalną możliwą liczbę dzieci, które mogą w danej placówce brać udział w zajęciach. Zajęcia w ramach wczesnego wspomagania organizuje się w wymiarze od 4 do 8 godzin w miesiącu, w zależności od możliwości psychofizycznych i potrzeb dziecka.

1. Analiza opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Podstawą planowania zajęć wczesnego wspomagania rozwoju dla danego dziecka jest opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka wydana przez poradnię psychologiczno –pedagogiczną, w tym specjalistyczną.
Pierwszym elementem planowania działań wczesnego wspomagania jest analiza opinii, w szczególności zapoznanie się z zawartymi w opinii: diagnozą, zaleceniami i sposobami pracy oraz analiza skierowania wydanego przez organ prowadzący w zakresie przydzielonej, miesięcznej liczby godzin zajęć i czasu trwania zajęć WWRD. Zajęcia prowadzone są przez zespół specjalistów, posiadających przygotowanie do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym.

2. Zespół wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Kolejnym krokiem w planowaniu działań w zakresie wczesnego wspomagania rozwoju jest praca zespołu WWRD.
Dyrektor szkoły lub placówki organizującej WWRD po otrzymaniu podania rodziców, opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka i skierowania z organu prowadzącego powołuje zespół wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.
W skład zespołu WWRD wchodzą osoby posiadające przygotowanie do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym: pedagog posiadający kwalifikacje odpowiednie do rodzaju niepełnosprawności dziecka, w szczególności: oligofrenopedagog, tyflopedagog lub surdopedagog oraz psycholog, logopeda, inni specjaliści w zależności od potrzeb dziecka i jego rodziny.
Zadaniem zespołu wczesnego wspomagania rozwoju jest między innymi: ustalenie kierunków i harmonogramu działań wczesnego wspomagania dziecka i wsparcie jego rodziny (na podstawie opinii); nawiązanie współpracy z podmiotem leczniczym lub ośrodkiem pomocy społecznej, celem zapewnienia dziecku rehabilitacji, terapii lub innych form pomocy w zależności od jego potrzeb; opracowanie i realizowanie z dzieckiem i jego rodziną indywidualnego programu wspomagania, uwzględniając działania wspomagające rodzinę dziecka w zakresie realizacji programu oraz koordynowania działań specjalistów prowadzących zajęcia z dzieckiem a także oceniania postępów dziecka; analizowanie skuteczności pomocy udzielanej dziecku i jego rodzinie, w tym wprowadzanie zmian w indywidualnym programie wspomagania, w zależności od potrzeb dziecka i jego rodziny a także planowanie kolejnych działań.
Zespół WWRD współpracuje z rodziną dziecka w szczególności przez: udzielanie pomocy w zakresie kształtowania postaw i zachowań pożądanych w kontaktach z dzieckiem, wzmacnianie więzi emocjonalnej pomiędzy rodzicami i dzieckiem, rozpoznawanie zachowań dziecka i utrwalanie właściwych reakcji na te zachowania, udzielanie instruktażu i porad oraz prowadzenie konsultacji w zakresie pracy z dzieckiem, pomoc w przystosowaniu warunków w środowisku domowym do potrzeb dziecka oraz w pozyskaniu i wykorzystaniu w pracy z dzieckiem odpowiednich środków dydaktycznych i niezbędnego sprzętu.
Zespół dokonuje diagnozy umiejętności i funkcjonowania dziecka, opracowuje indywidualny program wspomagania a także dokonuje oceny skuteczności podejmowanych działań i ewentualnych zmian w programie.

3. Diagnoza funkcjonalna

Niezbędnym i podstawowym etapem planowania działań z dzieckiem objętym wczesnym wspomaganiem rozwoju dziecka jest przeprowadzenie diagnozy funkcjonalnej. Rewalidacja i terapia dziecka powinna być bowiem wieloprofilowym oddziaływaniem na zaburzone funkcje. Jest to proces długotrwały, obejmujący: wielospecjalistyczną ocenę rozwoju (medyczną, psychologiczną, pedagogiczną, logopedyczną, ruchową); określenie strefy najbliższego rozwoju, czyli tego, czego dziecko nie jest w stanie za pierwszym razem wykonać samodzielnie ale wykonuje przy pomocy; ustalenie i realizowanie indywidualnego programu wspomagania a także wspieranie rodziny dziecka. Bardzo ważnym elementem wspomagania jest ocena poziomu rozwoju i funkcjonowania dziecka, która powinna uwzględniać diagnozę umiejętności w sferach: wrażliwości -podatności na bodźce; procesów poznawczych, w tym: spostrzegania wzrokowego, słuchowego; uwagi, kojarzenia; motoryki: motoryki dużej czyli zdolności poruszania się, motoryki małej -zdolności chwytania, utrzymywania i manipulowania; socjalizacji; języka -mowy oraz określenie jego najbliższych możliwości rozwojowych.
Diagnoza powinna opierać się na schematach rozwojowych, które przedstawiają zachowania typowe dla zdrowego dziecka.

4. Indywidualny program wczesnego wspomagania rozwoju dziecka

Kolejnym etapem planowania działań w ramach WWRD jest opracowanie indywidualnego programu wspomagania. Właśnie w programie zawarte są obszary wspomagania i pracy terapeutycznej z dzieckiem.
Indywidualny program wspomagania powinien być jasno sformułowany, mieć ściśle określone zadania, cele do realizacji oraz zawierać procedurę ich wykonania. W programie usprawniania dokonywana jest ocena postępów dziecka, umieszczone są zadania, które będą wprowadzane, rozwijane, wzbogacane o nowe czynności. Program powinien zawierać opis realizowanego zadania, które powinno być realne.
Indywidualny program opracowują wspólnie wszyscy członkowie zespołu, konsultując się z rodzicami.
Indywidualny program wspomagania realizują wszyscy terapeuci pracujący z dzieckiem i jego rodziną. Program powinien być systematycznie poddawany ewaluacji, celem dostosowania jego treści do potrzeb i możliwości dziecka.
Należy pamiętać, że zespół WWRD szczegółowo dokumentuje działania prowadzone w ramach realizacji indywidualnego programu wczesnego wspomagania i prowadzonych działań wspierających.

5. Praca terapeutyczna

Ogromnie ważna jest praca terapeutyczna z dzieckiem. Rewalidacja i rehabilitacja dziecka powinna mieć charakter wieloprofilowego oddziaływania na zaburzenia. Jest to często proces bardzo długi, wymagający wiele pracy i wsparcia, często przez całe życie dziecka.
W myśl teorii Piageta dziecko musi być aktywne w środowisku, wówczas jego rozwój poznawczy będzie postępował. Rozwój dziecka i jego gotowość do uczenia się i nabywania nowych umiejętności jest zapewniona tylko wtedy, gdy dziecko doświadcza bodźców podczas czynności codziennych, a zarazem przyzwyczaja się do nich i uczy się ich znaczenia. To jest ogromna rola zmysłów, które powinny być skierowane na środowisko. Poznawanie, badanie i doświadczanie otoczenia poprzez dotykanie, manipulowanie, oglądanie, słuchanie lub myślenie przynosi informacje, które mogą być przyswojone, zapamiętane i wykorzystane w sytuacjach typowych a w miarę upływu czasu także w sytuacjach problemowych. Te doświadczenia i działania wpływają na zdobywanie i utrwalanie wiedzy oraz umiejętności, dzięki którym dziecko lepiej funkcjonuje w środowisku i ciągle się rozwija.
Dziecko w wyniku doznań i doświadczeń przechodzi przez kolejne stadia rozwojowe, dzięki którym możliwa jest dokładna ocena osiągnięć dziecka, a także określenie jego poziomu wiedzy i umiejętności a to wszystko ułatwia dobór odpowiednich działań wspierających i terapeutycznych, dostosowanych do możliwości dziecka. Można również przyspieszyć rozwój przez intensywne ćwiczenia oraz stwarzanie okazji do poznawania, uczenia się i aktywności.
Podczas pracy terapeutycznej należy pamiętać, aby: jak najwcześniej rozpocząć usprawnianie, włączyć rodziców w działania rehabilitacyjne, realizować terapię w naturalnym otoczeniu dziecka, indywidualnie podchodzić do dziecka i jego rodziny.
Realizacja programu z małym dzieckiem powinna odbywać się w trakcie czynności pielęgnacyjnych, samoobsługowych i obowiązkowo odbywać się w formie zabawowej. Wszystkie zabawy bowiem stymulują rozwój umiejętności komunikowania się, pogłębiają relacje i więzi społeczne, ćwiczą różnorodne funkcje zmysłowe jak: słyszenie, widzenie, powonienie, czucie. Zabawy mają jednocześnie dużą intensywność i charakter rozluźniający; motywują dzieci do dzielenia się, słuchania, rozwijają i kształcą spostrzegawczość, umiejętność reagowania i wyobraźnię. Dziecko doświadcza w zabawie pewnej regularności, aby ćwiczyć i rozwijać swoje podstawowe sprawności i umiejętności. W trakcie zabaw z dzieckiem wykorzystujemy elementy wielu metod terapeutycznych. Do najczęściej stosowanych metod pracy z małym dzieckiem i jego rodziną możemy zaliczyć, m.in.: metodę ruchu rozwijającego W.Sherborn’e, metodę kontakt i komunikacja Ch.Knilla oraz programy aktywności M.CH.Knillów, metodę odzwierciedlania zachowań dzieci i zabaw z wykorzystaniem materiałów nieustrukturyzowanych, metodę NDT Bobach, metodę Vojty, metodę integracji sensorycznej, metodę dobrego startu, metody wspomagające porozumiewanie się: piktogramy, fonogesty, metoda Blissa, PECS, PCS, metoda Peto, behawioralne metody edukacji, metody logopedyczne.
Należy pamiętać, że wszystkie działania terapeutyczne powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka, powinny uwzględniać aktualną kondycję psychiczną i emocjonalną dziecka, powinny także odbywać się w ścisłej współpracy z rodziną dziecka.
Regina Korzeniowska pedagog specjalny

Bibliografia:

- Schaffer R.H, Psychologia dziecka, PWN, Warszawa 2009
- Winczura B.,Cytowska B. (red.), Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka, Impuls, Kraków 2014
- Serafin T. (red.), Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole: poradnik dla organizatorów działań, dla terapeutów oraz rodziców, Warszawa 2005
- Piszczek M., Diagnoza i wspomaganie rozwoju dziecka wybrane zagadnienia, WSiP, Warszawa 2007
- Twardowski A., Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z niepełnosprawnościami w środowisku rodzinnym, UAM, Poznań 2014
- Rozporządzenie MEN z dnia 11.10.2013 w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju z dnie Dz.U. 2013, poz.1257