Rola nauczyciela we współczesnym świecie w samodzielnym uczeniu się uczniów

Referat odczytany na Radzie Pedagogicznej w dniu 13 X 2008 r. przez autora pracy.

Nauczyciel pełni bardzo ważną rolę w procesie uczenia się uczniów. Jednak, żeby mówić o jego roli trzeba najpierw wyjaśnić pojęcie nauczyciel.
Według znanych psychologów i pedagogów nauczyciel:
- Specjalista w dziedzinie ludzkiego zachowania, którego praca polega na intencjonalnym motywowaniu do jego zmiany w kierunku społecznie pożądanym (H. Grabowski).
- Zawód i powołanie. Zdolności wrodzone i wyuczone. Odpowiedni zbiór cech osobowości i temperamentu. Umiejętności poświęcania się dla dobra innych osób. Miłość do dzieci, a praca w zawodzie musi przynosić nauczycielowi przyjemność i satysfakcję, bez względu na różne okoliczności i sytuacje np. stan materialny (Z. Żukowskiej ).
- Szlachetny zawód, lecz nie zawsze do niego nauczyciele dorastają, a inni idealizują go i zarazem poniżają (K. Konarzewski).
- Powinien być dobrym człowiekiem o wrodzonych predyspozycjach do tego zawodu. Ponadto powinna być to osoba życzliwa, pobłażliwa, skłonna do poświęceń, dążąca do udoskonalenia innych. Ponadto nauczyciel powinien posiadać poczucie obowiązku i odpowiedzialności, wewnętrzną prawdziwość i moralną odwagę (J.W. Dawid).
- To człowiek o silnie rozwiniętych cechach takich jak: wrodzona wyobraźnia pozwalająca na „wżywanie się w cudze stany psychiczne”, żywość wyobraźni, instynkt rodzicielski, zdolność do wyrażania uczuć, nastawienie psychiki na zewnątrz (Z. Mysłakowski).
- Jako osoba, która nie rodzi się, aby być nauczycielem, a talent pedagogiczny nie jest zdolnością wrodzoną tylko się nabywa (S. Szuman).
- Powinien zaangażować się w poznaniu, rozumowaniu i wartościowaniu stosunków panujących w świecie, ze szczególnym uwzględnieniem procesów kształcenia i wychowania oraz w twórczym przekształceniu tych stosunków (W. Okoń).
Założenia reformy systemu edukacji w Polsce jasno określa zadania ogólne szkoły, w których stwierdza się, że nauczyciele winni dążyć do wszechstronnego (wielokierunkowego) rozwoju ucznia jako nadrzędnego celu pracy edukacyjnej. Edukacja szkolna polega na harmonijnej realizacji przez nauczycieli zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania. Zadania te stanowią wzajemne uzupełniające się i równoważne wymiary pracy każdego nauczyciela (Rozp. MEN 1999) . Realizacja tych zadań musi być oparta o podstawową ideę funkcjonowania współczesnej szkoły, że uczeń jest podmiotem wszelkich działań nauczyciela (szkoły)
Na poszczególnych etapach edukacji szkolnej nauczyciele powinni się wykazać określonymi kompetencjami realizują wyznaczony zestaw zadań.
Nauczyciele w szkole podstawowej:
- dostosowują sposób przekazywania odpowiedniej wiedzy, kształtowania umiejętności i postaw uczniów do naturalnej w tym wieku aktywności dzieci;
- umożliwia im poznanie świata w jego jedności i złożoności;
- wspomaga ich samodzielność uczenia się;
- inspirują ich do wyrażania własnych myśli i przeżyć;
- rozbudzają ich ciekawość poznawczą oraz motywację do dalszej edukacji.
Wprowadzona reforma systemu edukacji w Polsce musi korelować ze zmianami w kształceniu specjalistów oświatowych. Niezwykle ważna jest, więc świadomość kompetencji i wymagań stawianych przyszłym pedagogom.
Dlatego we współczesnym świecie nauczyciel to osoba wykształcona posiadająca odpowiednie przygotowanie pedagogiczne do pracy z dzieckiem. Powinna mieć predyspozycje w umiejętnym przekazaniu wiedzy w sposób dostępny i zrozumiały. Posiadać następujące cechy: odpowiedzialność, cierpliwość, wyrozumiałość. Zawsze powinna być osobą: miłą, serdeczną, dobrą i uśmiechniętą.
Zawód nauczyciel nie jest łatwy, dlatego nie od dziś duże znaczenie mają słowa M. Grzegorzewskiej, która uważa, że „Prawdziwie wartościowym pracownikiem jest ten, kto się całe życie uczy, kto się całe życie w pracy i przy pracy kształci z własnej woli, dlatego, że tak chce i, że inaczej wartości swojej pracy zrozumieć nie potrafi". Taką postawę powinien reprezentować nauczyciel w młodszym wieku szkolnym, albowiem pełni znaczącą rolę w życiu każdego ucznia.
W nowym modelu oświaty rola nauczyciela nie skupia się wyłącznie na przekazywaniu wiedzy, a wymaga od niego, aby był diagnostykiem, specjalistą w zakresie pomocy naukowych, konsultantem. Miał wzrastający wpływ na tworzenie się środowiska nauki opierającej się na zasadach współdziałania dzięki akceptacji i zaufania ze strony ucznia. Nauczyciel musi się również liczyć z wyrozumiałością do sposobów i prób samodzielnego uczenia się wychowanków. Powinien dawać odpowiednią ilość czasu, by mogli uczniowie zmagać się z problemami, wypróbowywać różne strategie, toczyć dyskusje, eksperymentować, badać i oceniać. W takim przypadku rola nauczyciela jest bliska roli eksperta lub trenera. Nauczyciel tworzy odpowiednie środowisko wychowawcze, w którym znajduje się miejsce dla wolności jak i pewnej dyscypliny towarzyszące podczas działania.
Szkoła XXI wieku to taka, która stwarza jak najlepsze warunki do optymalnego uczenia się uczniów. Mimo, że nie zawsze są ku temu sprzyjające możliwości. Chodzi tu o wielkość sali, wyposażenie i ilość uczniów w danej klasie. To jednak nie ma we współczesnym świecie nauczyciela, który nie byłby wykwalifikowany i nie doskonaliłby swoją wiedzę w celu osiągnięcia lepszego rezultatu uczenia się uczniów. Jest to zawód, który zmusza nauczyciela do ciągłego doskonalenia swojej osoby, dostrzegania sensu tam, gdzie uczniowie widzą chaos, współdziałania w zespole i z innymi ludźmi oraz radzenia sobie z nowymi obowiązkami i tym, co niesie postęp naukowy i techniczny. Chociażby nawet tak dziś popularna era komputerów.
Nowoczesna szkoła to również szkoła otwarta, w której nauczyciel optymalizuje uczenie się dzieci dzięki temu, że same odkrywają własne metody poznawania i doświadczania świata. We wzajemnych relacjach panuje szacunek i partnerstwo. Każdy, bowiem wie, że uczenie się jest cenną samą w sobie i nie można za jego jakość przerzucać odpowiedzialności na innych. Proces edukacyjny jest tak organizowany, by uczniowie i ich nauczyciele mieli więcej sukcesów, satysfakcji, radości. Pedagog w takiej szkole akceptuje swoich uczniów, cieszy się ich obecnością i wielostronną aktywnością oraz pomaga w ich osobistym rozwoju.
Rolą nauczyciela jest również nauczać planowo i systematycznie, aby wśród uczniów wywołać pożądane trwałe zmiany w ich postępowaniu, dyspozycjach i całej osobowości –pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i działań praktycznych. Nauczyciel jest działalnością intencjonalną, znaczy to, że jego intencją jest wywołanie uczenia się jako czynności podmiotowej samych uczniów, stąd też niektórzy dydaktycy określają nauczyciela jako kierowanie uczeniem się, jest to jednak określenie niepełne, pomija, bowiem inne cechy nauczyciela. Jedną z takich ważnych cech nauczyciela stanowi obieg informacji między nauczycielem i innymi źródłami, źródłami uczniem, umożliwiający uczniowi opanowanie wiedzy naukowej czy to przez jej przyswojenie w gotowej postaci, czy poprzez samodzielne rozwiązywanie zagadnień (W. Okoń).
Nie możemy jednak pominąć procesu uczenia się uczniów w toku, którego na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Uczenie się jest jedną z podstawowych form działalności ludzi – oprócz pracy, zabawy i działalności społeczno-kulturalnej.
Rodzaje uczenia się to:
- uczenie się wiadomości,
- nabywanie umiejętności, nawyków i przyzwyczajeń,
- rozwijanie zdolności i przekonań.
Sposoby:
- uczenie się przez próby i błędy,
- naśladownictwo,
- uczenie się przez odkrywanie
- uczenie się przez działanie
Warunki uczenia się to:
- wiek,
- środowisko,
- motywy,
- bodźce,
- zdolności,
Rezultaty jego to :
- przyrost wiedzy i sprawności,
- rozwój uzdolnień postaw,
- transfer
Przez cały cykl kształcenia konieczna jest praca nauczyciela jako mediatora. Nauczyciel prowadzi otwarty dialog z uczniami: zachęca, uzasadnia, wyjaśnia, tłumaczy, ukierunkowuje, pomaga, weryfikuje, koryguje, wskazuje metody działania, udziela instrukcji, stymuluje do podejmowania wysiłku samokształcenia. Dzięki temu uczeń może samodzielnie zdobywać wiedzę z różnych źródeł dostępnych we współczesnym świecie. Są to: słowniki, encyklopedie w wersji książkowej i na CD-Romach, kasety wideo, kasety audio, CD, CD-Romy, tabele z gramatyką, podręczniki, podręczniki do gramatyki, zbiory tekstów, dzieła literackie lub ich fragmenty, czasopisma dla dzieci i młodzieży, programy komputerowe do nauki języków obcych, literatura piękna, literatura fachowa, Internet, filmy rysunkowe, długometrażowe, spektakle, imprezy w danej wersji językowej, telewizja obcojęzyczna, piosenki itp.

Jednak na koniec, aby udowodnić:
- jaką rolę odgrywa nauczyciel w naszej szkole?;
- co decyduje o samodzielnym uczeniu się uczniów?;
- jaka postawa lub działanie nauczyciela decyduje, że uczniowie chętniej się ucz?;
Na te pytania odpowiada ankieta przeprowadzona w klasie III d i VI d.


BADANIA PRZEPROWADZONE W PAŹDZIERNIKU 2008 r.
W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 40 W KRAKOWIE

ZADANIA
KLASA III D KLASA VI D SUMA Ilość %
Ilość dzieci 26 21 47 100 %
Ilość badanych 25 20 45 95,7 %
Pytanie 1
Jestem: a) Chłopcem 16 9 25 55,6 %
b)Dziewczynką 9 11 20 44,4 %
Pytanie 2
Lubię uczyć się a) Sama/sam 9 8 17 37,7 %
b) Z kimś 12 11 23 51,2 %
Z mamą 6 0 6 13,6 %
Z rodzicami 2 4 6 13,6 %
Z babcia 1 0 1 2,6 %
Z Ciocią 1 0 1 2,6 %
Z koleżanką/kolegą 1 6 6 13,6 %
Z siostrą 1 0 1 2,6 %
Z nauczycielem 0 1 1 2,6 %
c) W grupie 4 1 5 11,1 %
Pytanie 3
Chętnie uczę się: a) W szkole 15 4 18 40 %
b) W domu 11 11 19 46,5 %
c) W innym miejscu: 1 5 6 13,5 %
Cichym 1 1 2 4,5 %
W parku 0 2 2 4,5 %
U koleżanki/kolegi 0 2 2 4,5 %
Pytanie 4
Nauczyciel zachęcał mnie do nauki w klasie I 9 0 9 20 %
II 2 0 2 4,5 %
III 14 0 14 31,1 %
I-III 0 4 4 8,8 %
IV-VI 0 16 16 35,6 %
Pytanie 5
uczę się, bo a) Muszę (ktoś zmusza) 2 7 9 20 %
b) Chcę (sam) 15 8 23 49 %
c) W innym celu: 8 5 13 31 %
Dla mamy 1 0 1 2,6 %
Mieć dobrą ocenę 1 0 1 2,6 %
Chcę być najlepszym 1 0 1 2,6 %
Chcę mieć dobrą pracę 5 1 6 13,5 %
Zdobyć wykształcenie 0 1 1 2,6 %
Dostać się do dobrej szkoły 0 2 2 4,5 %
Gdy sama chcę 0 1 1 2,6 %
Pytanie 6
Chętniej się uczę,gdy: Udzieliło odpowiedź 23 20 43 95,5 %
Nie udzieliło odpowiedzi 2 0 2 4,5 %
Pytanie 7
Uczę się po to... Udzieliło odpowiedź 24 20 44 97,4 %
Nie udzieliło odpowiedzi 1 0 1 2,6 %
Pytanie 8
Pogłębiam swoje wiadomości Udzieliło odpowiedź 25 20 45 100 %
Nie udzieliło odpowiedzi 0 0 0 0 %
Pytanie 9
Co powinien zrobić nauczyciel aby chętniej się sam uczył/uczyła Udzieliło odpowiedź 20 20 40 88,9 %
Nie udzieliło odpowiedzi 5 0 5 11,1 %

Najczęściej pojawiające się odpowiedzi w pytaniu nr 6 w klasie III D to:
Chętniej się uczę, gdy:

„Mam dobry humor, znudziła mi się zabawa, nie jestem śpiąca, mam zadanie z matematyki, jestem w domu z mamą, gdy się bawię ucząc się, jestem w szkole, mam spokój i wolny czas, mam złe oceny, jest fajny nauczyciel, mama mnie zachęca, jest cicho, mam ochotę, nie smucę się, sama się uczę, rysuję, nikt mnie nie stresuje i zmusza, dostaję najlepsze stopnie.”

Najczęściej pojawiające się odpowiedzi w pytaniu nr 6 w klasie VI D to:
Chętniej się uczę, gdy:

„ Zachęca mnie do tego nauczyciel, dostaję najlepszą ocenę, mam chęci, mam nastrój, mam humor, mnie nagradzają w domu i w szkole, wiem, że będę kimś ważnym, mam mieć sprawdzian, kartkówkę, będę pytany w szkole, mam dobre samopoczucie, nie jestem zmęczony, chodzę na treningi.

Najczęściej pojawiające się odpowiedzi w pytaniu nr 7 w klasie III D to:
Uczę się po to, aby:

„Co dzień przynosić dobre oceny do domu, nie wiem, być mądrą / mądrym, mieć fantastyczną pracę, mieć dobrą pracę, mieć lub zdobywać wiedzę, nie zbierać puszek w przyszłości, mieć wykształcenie, umieć, wiedzieć dużo rzeczy.”

Najczęściej pojawiające się odpowiedzi w pytaniu nr 7 w klasie VI D to:
Uczę się po to, aby:

„Zdobywać wiedzę, mieć dobre świadectwo, dostać się do dobrego gimnazjum, mieć dobrą pracę, nie mieć problemów, pogłębić swoją wiedzę, być mądrzejszym, zostać kimś, nie słyszeć jak mama mówi „Jak będziesz się uczył to będziesz miał pieniądze”, osiągnąć jakiś cel w życiu, mieć dobry zawód, dostać się na studia, móc grać na komputerze, czegoś nauczyć, mieć dobre oceny i wyniki w nauce, poradzić sobie w życiu, być wykształconą, zdobyć więcej wiadomości.”

Najczęściej pojawiające się odpowiedzi w pytaniu nr 8 w klasie III D to:
Pogłębiam swoje wiadomości:

„Czytając i ucząc się w szkole, korzystając z informacji z Internetu, ucząc się matematyki, ucząc się z książek, chodząc do szkoły, gdy mnie ktoś poprosi, gdy uczę się sama, bo chcę.

Najczęściej pojawiające się odpowiedzi w pytaniu nr 8 w klasie VI D to:
Pogłębiam swoje wiadomości:

„Sięgając po różne źródła, gdy uczę się sam, czytając książki, patrząc często do podręcznika, oglądając w telewizji filmy dokumentalne i programy edukacyjne, chodząc do biblioteki, szukając wiedzy w Internecie, szukając informacji w encyklopedii, pytając wprost nauczyciela, uczestnicząc w konkursach, chodząc na zorganizowane kółka zainteresowań, korzystając z prywatnych lekcji, nie chcę pogłębić swojej wiedzy więc nic nie robię, nie pogłębiam swojej wiedzy tylko korzystam z podręczników szkolnych, bo nie mam czasu.”

Najczęściej pojawiające się odpowiedzi w pytaniu nr 9 w klasie III D to:
Co powinien zrobić nauczyciel, abyś chętniej się sam uczył/uczyła:
Powinien: „Dawać najlepsze stopnie w szkole, kazać mi, być miłym, poprosić rodziców, abyśmy się więcej uczyli, z nami się uczyć, być łagodny, mnie zachęcać, więcej mówić o nauce, oceniał mniej srodze, robić zabawne lekcje, dodawać ducha uczniom, pracować z uczniami na komputerze, zachęcać spokojnym głosem, ucząc bawiąc.”
Najczęściej pojawiające się odpowiedzi w pytaniu nr 9 w klasie VI D to:
Co powinien zrobić nauczyciel, abyś chętniej się sam uczył/uczyła:

Powinien: „Motywować dobrymi ocenami, nie karać całej klasy za winę jednej osoby, powiązać naukę z zabawą, zadawać zadania, zadawać zadania w grupach, urozmaicać program i mniej mówić ,a więcej używać projektora i komputera do pracy, podpowiadać, zachęcać do zdobywania wiedzy, robić dodatkowe zajęcia, dawać dobre oceny, nie wiem, nic, poświęcać więcej czasu po lekcjach, być milszym i częściej uśmiechać się, dać mi jedynkę, pytać codziennie na lekcjach, dawać nagrodę, radzić i pomagać, więcej robić prac w grupach.”

Myślę, że na koniec nie trzeba komentować wypowiedzi uczniów, które dają nam wiele do rozważania na temat naszej pracy.

Za pomoc w przeprowadzeniu badań w klasie VI d serdecznie dziękuję p. Małgorzacie Odrobińskiej oraz za pomoc w znalezieniu materiałów do napisania pracy p. Irenie Wiecheć.


LITERATURA:

Cz. Banach „Nauczyciel: przewodnik – doradca czy obserwator młodzieży i procesów
edukacyjnych” Nowa Szkoła 4/97-98
H. Grabowski „Co koniecznie trzeba wiedzieć o wychowaniu fizycznym”. Oficyna
Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2000 r.
M. Grzegorzewska „Listy do Młodego Nauczyciela”. Warszawa 1947,1961.
J. Homplewicz „Polskie prawo szkolne”. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa 1984
K. Konarzewski (red.)Sztuka nauczania . Czynności nauczyciela. PWN,
Warszawa 1998 r.
T. Koszczyc „Rola i zadania nauczyciela wychowania fizycznego w świetle
wprowadzonej reformy systemu edukacji”. Materiały konferencyjne,
ODNiKU, Leszczyno 1999
H. Mizerak „Dyskursy współczesnej edukacji nauczycielskiej. Między
tradycjonalizmem a ponowoczesnością”. Wydawnictwo Uniwersytetu
Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 1999.
W. Okoń –„Słownik Pedagogiczny”. PWN, Warszawa 1987,
W. Okoń „Osobowość nauczyciela – Rozprawy J. Wł. Dawida, Z. Mysłakowskiego,
St. Szumana, M. Kreutza, ST Baleya, ze wstępem W. Okonia” Warszawa 1959 r.
W. Okoń „Wszystko o wychowaniu”. Wydawnictwo Akademickie ŻAK,
Warszawa 1999 r.
R. Pachociński „Oświata XXI wieku” IBE, Warszawa 1999 r.
Z. Żukowska(1993) Nauczyciel: człowiek – pedagog – specjalista. Wychowanie
Fizyczne i Zdrowie, Nr 4.

ANEKS:

Ankieta dla klas III i VI
























ANKIETA DLA UCZNIÓW
NA TEMAT: „Rola nauczyciela we współczesnym świecie w samodzielnym uczeniu się uczniów”.
Kwestionariusz wypełnia (poprzez podkreślenie lub wpisanie odpowiedzi) uczeń klasy trzeciej, uczęszczający do Szkoły Podstawowej nr 40 w Krakowie. Ankieta jest anonimowa i posłuży do celów statystycznych.
1. Jestem:
a) chłopcem
b) dziewczynką
2. Lubię uczyć się:
a) sam/sama
b) z kimś, czyli z ........................................
c) w grupie
3. Chętnie uczę się:
a) w szkole
b) w domu
c) w innym miejscu, jakim ........................................
4. Bardziej zachęcał mnie do nauki nauczyciel uczący w klasie:
a) I
b) II
c) III
5. Uczę się, bo:
a) muszę (ktoś mnie zmusza np. mama, tata)
b) chcę (chcę sam/sama zdobyć wiadomości)
c) w innym celu, jakim?........................................
6. Chętniej się uczę, gdy ........................................
........................................
7. Jak myślisz, po co się uczysz?: ........................................
........................................
8. W jaki sposób pogłębiasz swoje wiadomości?: ....................
........................................
9. Co powinien zrobić nauczyciel, abyś chętniej się sam uczył/uczyła?:........................................
........................................
Serdecznie dziękuję za wypełnienie ankiety.
Ankietę przygotowała: mgr Ewa Palka

ANKIETA DLA UCZNIÓW
NA TEMAT: „Rola nauczyciela we współczesnym świecie w samodzielnym uczeniu się uczniów”.
Kwestionariusz wypełnia (poprzez podkreślenie lub wpisanie odpowiedzi) uczeń klasy szóstej, uczęszczający do Szkoły Podstawowej nr 40 w Krakowie. Ankieta jest anonimowa i posłuży do celów statystycznych.
1. Jestem:
c) uczniem
d) uczennicą
2. Lubię uczyć się:
d) sam/sama
e) z kimś, czyli z ........................................
f) w grupie
3. Chętnie uczę się:
d) w szkole
e) w domu
f) w innym miejscu, jakim ........................................
4. Bardziej motywował mnie nauczyciel uczący w klasach:
d) I – III
e) IV - VI
5. Uczę się, bo:
d) muszę (ktoś mnie zmusza np. mama, tata)
e) chcę (chcę sam/sama zdobyć wiadomości)
f) w innym celu, jakim?........................................
6. Moja motywacja do nauki zależy od .................................
........................................
7. Jak myślisz, po co się uczysz?: ......................................
........................................
8. W jaki sposób pogłębiasz swoją wiedzę? ........................
........................................
9. Co powinien zrobić nauczyciel, abyś chętniej się samodzielnie uczył/uczyła?:........................................
Serdecznie dziękuję za wypełnienie ankiety.
Ankietę przygotowała: mgr Ewa Palka