Rola wychowawcy klasy. Referat

Referat na temat: „Rola wychowawcy klasy”


Każda szkoła jest szkołą życia. Nauczyciel - niezależnie od tego czy jest opiekunem (wychowawcą) klasy czy nie; czy zdaje sobie z tego sprawę czy nie – wychowuje: „uczy porządku albo bałaganiarstwa, indywidualizmu albo konformizmu, społecznikostwa albo samolubstwa, cywilizowanych reguł albo łamiącego tych reguł luzactwa”. Jeżeli wychowanie ma być „wspólnotowe, personalistyczne, dialogowe, pełne wzajemnego poszanowania wolności, podmiotowości, godności, niepowtarzalności, konkretnych praw i obowiązków”, to wszystkie jego atrybuty powinny najpierw zaistnieć w sposób naturalny
i autentyczny w relacjach:

nauczyciel - nauczyciel
nauczyciel - uczeń
nauczyciel - rodzice

W systemie pracy szkoły wychowawca pełni szczególnie istotne funkcje. Powinien mieć swój własny, niepowtarzalny sposób pracy ze swoją klasą. To, czy stanie się on „osobą znaczącą” w życiu dziecka zależy od stosunków interpersonalnych zachodzących między nim a wychowankiem. Określają je szczegółowe zasady:
- Zasada życzliwości w stosunku do dziecka.
Przejawianie pozytywnych uczuć, rozumienie motywów postępowania, zaspokajanie potrzeb, stwarzanie optymalnych warunków rozwoju.
- Zasada zainteresowania osobistymi sprawami dziecka.
Dawanie wsparcia, niesienie pomocy, służenie radą, troska o losy szkolne i życiowe.

- Zasada lojalności wobec dziecka.
Rzetelność i uczciwość postępowania, poszanowanie i dochowywanie tajemnic, zwalczanie skarżenia, obrona dobrego imienia.
- Zasada poszanowania godności dziecka.
Uznawanie potrzeb, odnoszenie się z szacunkiem, nie poniżanie, zaufanie, podkreślanie pozytywnych cech, wartości, zachowań.
- Zasada równego traktowania dzieci.
Postępowanie sprawiedliwe społecznie, dostosowanie wymagań do możliwości dziecka, podwyższanie ich, obiektywność ocen, nie przyznawanie przywilejów, nie robienie wyjątków.
- Zasada poważnego traktowania dziecka.
Uzasadnianie poleceń i poczynań, docenianie wysiłków, liczenie się z wyrażanym przez dziecko zdaniem, dotrzymywanie obietnic i zobowiązań, nie sprawianie dziecku zawodu.
- Zasada wielkoduszności wobec dziecka.
Wybaczanie urazów i przewinień, nie obrażanie się na dziecko, nie traktowanie uchybień dziecka za przejaw złej woli.
- Zasada szacunku dla zdania i poglądów dziecka.
Zezwalanie dziecku na ujawnianie własnych poglądów, opinii i zdania, poważne dyskutowanie, tolerancja dla przekonań i poglądów, stosowanie życzliwej perswazji.
- Zasada samokrytycyzmu nauczyciela.
Przyznawanie się do pomyłek, podejmowania niewłaściwej decyzji, przeproszenie dziecka w przypadku niesprawiedliwego traktowania.


Wychowywać to znaczy wchodzić w interakcje z dzieckiem, po to aby wywierać na nie założony wpływ. O interakcji wychowawczej można mówić wówczas, gdy wychowanek ten wpływ odbiera, tzn. reaguje w sposób dla siebie specyficzny na przekaz skierowany do niego przez nauczyciela. Istotę procesu wychowawczego stanowią interakcje zachodzące w klasie szkolnej między nauczycielem a uczniami. Psycholog Stefan Baley wyróżnia cztery typy stosunków zachodzących w klasie szkolnej: przychylności, tolerancji, przewodnictwa i mocy.
- stosunki przychylności
Wywołują potrzebę bycia w zgodzie z drugim człowiekiem. Jeżeli stosunek przychylności zachodzi między wychowawcą a wychowankiem, powstają dogodne warunki do wywierania zamierzonego przez wychowawcę wpływu.
- stosunki przewodnictwa i mocy
Przywódca – wychowawca wywiera często na wychowankach „przymus moralny”. Nauczyciel dobiera takie środki oddziaływania, które sprawiają, że wychowankowie postępują tak jak sobie życzy, co wydaje się, że czynią to z własnej woli. Jest to więc stosunek przewodnictwa. W stosunkach mocy, które nie przybierają formy przywództwa, przewaga nauczyciela nad zespołem uczniów jest jawna, przymus jest bezwzględny.
Wolność ucznia jest ograniczona, zmuszony zostaje on do całkowitego podporządkowania się wychowawcy.
- stosunek walki
Inaczej jest w stosunkach walki. Odpowiedzią na przymus jest przeciwstawianie się, podczas gdy w stosunkach mocy zauważa się uległość.
- stosunki tolerancji
W stosunkach tolerancji wywierany wpływ jest mało określony, gdyż wychowanek – spośród różnych wpływów na niego działających – dokonuje wyboru tych, które akceptuje.

W ramach interakcji zachodzących między wychowawcą a wychowankiem mogą wystąpić trudności. Sposób w jaki wychowawca rozwiązuje określoną, trudną sytuację, zapewnia wychowaniu skuteczność lub sprawia, że jest ono nieskuteczne, a nawet błędne. Granica między zachowaniem bezbłędnym a błędnym jest prawie niezauważalna, tak, że nawet doświadczony obserwator interakcji wychowawczej może mieć trudności z uznaniem określonego zachowania i przebiegu interakcji za błędne.

O tym czy w procesie wychowania nauczyciel osiągnie sukces, czy poniesie porażkę, zależy od stylu kierowania zespołem uczniów. Styl kierowania to jakby meta, strategia dotycząca kierowania zespołem uczniowskim. Najczęściej wymienia się trzy style kierowania: autokratyczny, liberalny i demokratyczny.

1. Styl autokratyczny.
Nauczyciel – wychowawca:
- samodzielnie podejmuje decyzje w sprawach dotyczących grupy wychowanków,
- nie włącza uczniów w planowanie działań , nie akceptuje ich pomysłów,
- nie ukazuje uczniom perspektyw, informuje ich bezpośrednio przed podjęciem działań,
- wydaje polecenia wymagające natychmiastowego wykonania,
- zmusza do bezwzględnego posłuszeństwa,
- nie dopuszcza do dyskusji,
- bywa obserwatorem, rozkazodawcą, kontrolerem, nie włącza się w prace wykonywane przez uczniów.
2. Styl liberalny.
Nauczyciel – wychowawca:
- prawie nie zabiera głosu, uczniowie robią to, na co mają ochotę.
Na pewno nie jest to styl, który można zalecać komukolwiek do stosowania w praktyce szkolnej.
3. Styl demokratyczny.
Nauczyciel – wychowawca:
- wskazuje uczniom sposób postępowania, nie wymagając, aby koniecznie tak czynili,
- wymienia poglądy z uczniami,
- ośmiela uczniów do wypowiadania się, wyrażania własnych opinii,
- zachęca uczniów do podejmowania decyzji,
- włącza się do działań podejmowanych przez zespół, nie dominując,
- włącza uczniów do oceniania i kontroli pracy wykonanej w szkole.

W całości zadań i działań wychowawcy klasy można wyodrębnić: działania administracyjne, opiekuńcze, organizatorskie oraz koordynowanie i integrowanie działalności wychowawczej w odniesieniu do klasy szkolnej.

Do wychowawcy klasy jako administratora należy:
1) Dziennik lekcyjny:
- wpisy do dziennika dokonywane przez wychowawcę,
- stała kontrola wpisów dokonywanych przez innych nauczycieli (tematy lekcji, oceny cząstkowe, oceny końcowe, kontrole frekwencji),
- semestralne i roczne zestawienia i obliczenia statystyczne (oceny, frekwencja).
2) Arkusze ocen i świadectwa promocyjne:
- dopilnowanie regularnego wpisywania ocen, do arkuszy po każdym okresie,
- inne wpisy do arkuszy ocen (notatki o promowaniu, przeniesieniach, egzaminach poprawkowych, ukończeniu szkoły itp.),
- wypisywanie świadectw w końcu roku szkolnego oraz wystawianie duplikatów świadectw na żądanie absolwenta.
3) Dzienniczki uczniów:
- założenie i kontrolowanie dzienniczków,
- wpisywanie uwag.
4) Inne dokumenty klasowe:
- sporządzanie list i zestawień,
- sprawozdania,
- opinie o uczniach dla dyrekcji, innych szkół,
- różne pisma urzędowe w sprawie klasy i poszczególnych uczniów,
- informacje dla władz szkolnych o klasie i uczniach,
- teczka wychowawcy klasy, ewentualnie inna forma gromadzenia danych o klasie i uczniach.
5) Korespondencja z rodzicami:
- korespondencja stała (zawiadomienia, informacje),
- korespondencja związana z doraźnymi potrzebami.
6) Sprawy finansowe:
- różnego rodzaju składki,
- rozliczenia finansowe z uczniami (po wycieczkach, imprezach składkowych itp.)


Do zadań opiekuńczych wychowawcy klasy należy:
1) zwracanie szczególnej uwagi na tych uczniów, którzy mają trudności w nauce,
2) analizowanie przyczyn niepowodzeń uczniów w pracy szkolnej i podejmowanie środków zaradczych,
3) dbanie o regularne uczęszczanie do szkoły, badanie przyczyn opuszczania przez nich zajęć szkolnych,
4) wywieranie wpływu na kształtowanie warunków życia uczniów w szkole i poza szkołą tak, by sprzyjały ich rozwojowi i zaspokajaniu potrzeby zabawy, rozrywki i różnorodnego działania o charakterze społecznym oraz wyzwalaniu ich inicjatywy i samodzielności,
5) ułatwianie uczniom właściwego organizowania i wykorzystywania wolnego czasu,
6) badanie przyczyn niewłaściwego zachowania się uczniów,
7) udzielanie szczególnej pomocy, rad i wskazówek uczniom znajdującym się w trudnych sytuacjach wychowawczych i życiowych,
8) organizowanie niezbędnej opieki i pomocy materialnej dla uczniów,
9) rozwijanie różnorodnych form pracy z młodzieżą uzdolnioną,
10)odbywanie częstych spotkań z rodzicami zwłaszcza tych uczniów, którzy wymagają szczególnej opieki pedagogicznej,
11)położenie nacisku na szerszy rozwój orientacji zawodowej uczniów, przy uwzględnianiu ich predyspozycji osobistych,
12)organizowanie zajęć kompensacyjnych dla dzieci o odchyleniach od norm rozwoju psychofizycznego, możliwych do eliminowania w szkole,
13)organizowanie dożywiania dzieci w szkole w różnych formach,
14)pomoc finansowa w formie stypendiów i zapomóg,
15)rozpoznawanie sytuacji dzieci ze środowisk moralnie zaniedbanych oraz podejmowanie odpowiedniej działalności profilaktycznej i resocjalizacyjnej.

Do podstawowych zadań w pracy opiekuńczej wychowawcy klasy zaliczamy także potrzebę interwencji w sytuacjach konfliktowych, konieczność wkraczania w przypadkach, gdy uczniowi dzieje się krzywda, obronę jego uprawnień, gdy zostają przez kogokolwiek naruszone, wkraczanie w sytuacje, gdy istnieją dowody, że nieprawidłowo prowadzona jest praca opiekuńczo-wychowawcza w domu, internacie, na stancji. Takie interwencje mogą dotyczyć zarówno sytuacji związanych z problemami wychowawczymi, jak i warunków materialnych, zdrowotnych, społecznych. Dzięki wypełnianiu zadań polegających na interweniowaniu w sytuacjach trudnych dla ucznia, wychowawca może zaskarbić sobie zaufanie ucznia, być uważanym za opiekuna, na którym można polegać, oprzeć wzajemny stosunek na empatii zamiast na zależności formalnej typu „przełożony – podwładny”. Mniej będzie potrzeby działań interwencyjnych , jeśli wychowawca wśród swych zadań opiekuńczych zwróci większą uwagę na
działania profilaktyczne. Zapobieganie trudnościom to skuteczniejsza praca niż interwencyjna walka z już występującymi trudnościami. Profilaktyka wychowawcza w klasie wymaga dobrego rozpoznania, czym jest klasa i kim są poszczególni uczniowie, stałej obserwacji, w jakim kierunku rozwija się życie społeczne w klasie, nie tylko to oficjalne, jawne, ale i to nieformalne, wewnętrzne, ukrywane, przed dorosłymi. Niejednej katastrofie można zapobiec, jeśli się dość wcześnie wykryje, że rolę lidera klasy spełnia coraz widoczniej np. narkoman czy „niebieski ptak” należący do paczki takich jak on spoza szkoły. Kłopoty poszczególnych uczniów
w nauce można przewidzieć wcześniej, zanim posypią się dwóje do dziennika. Już wcześniej należy rozmawiać z rodzicami, nauczycielami i samymi uczniami. I nie tylko rozmawiać: stwarzać sytuacje, w których wychowankowie sami nauczą się pokonywać trudności i przewidywać ewentualne kłopoty z sobą i innymi.

Kolejną funkcją wychowawcy klasy są działania organizatorskie, które należy traktować najpoważniej, ponieważ mają one polegać nie tylko na organizowaniu życia klasy, ale przede wszystkim na nauce organizacji i sprawnego, skutecznego działania, czyli prakseologii. Można przecież nieźle żyć bez pamiętania o wszystkich lewych dopływach Amazonki czy zapomniawszy daty napisania „Świtezianki”, ale już trudno żyć bez umiejętności planowania, organizowania, wykonywania, kontroli i oceny prac, które robi się na co dzień przez całe swoje życie zawodowe i społeczne, a także rodzinne, sąsiedzkie, towarzyskie. Umiejętności organizatorskie, których w różnych sytuacjach nauczyciel dostarcza swym wychowankom, są im nie tylko przydatne, ale wprost nieodzowne.
By osiągnąć ów pożądany cel w pracy z klasą, wychowawca musi sięgnąć do różnorodnych technik pracy realizując zakres zadań organizatorskich, do którego należą:
1. Praca z samorządem uczniowskim i organizacjami młodzieżowymi i szkolnymi.
2. Organizacja pracy na godzinach wychowawczych.
3. Ocenianie zachowania uczniów.
4. Praca z klasą jako z grupą nieformalną.
5. Planowanie, kontrola i ocena wyników pracy wychowawczej z klasą.
6. Działania wdrażające młodzież do pracy (prace społecznie użyteczne na rzecz szkoły i środowiska, organizowanie samoobsługi młodzieży).
7. Organizowanie pracy wychowawczej w czasie pozalekcyjnym (wycieczki, biwaki, imprezy, rozrywki kulturalne, wyjazdy do kin i teatrów itp.)
Z każdego dobrze zorganizowanego działania wychowankowie wyniosą cząstkę wiedzy o tym, jak planować, przygotować, działać, kontrolować i oceniać skutki działania. Z czasem zrozumieją co to znaczy dobrze zorganizowana praca i to, że nie tylko praca powinna być dobrze zorganizowana, ale także zabawa i odpoczynek.

Koordynacyjna funkcja wychowawcy klasy polega na aktywnym stwarzaniu takich warunków (organizacyjnych, administracyjnych i innych), żeby czynności innych osób pracujących z jego klasą nie były ze sobą w sprzeczności, żeby wysiłek każdej z tych osób składał się na obraz harmonijnej współpracy, prowadzącej do realizowania podstawowych celów wychowawczych. Koordynowaniem w tym rozumieniu będzie więc działalność wychowawcy klasy, koncentrująca się na stosowaniu różnych form współpracy z nauczycielami, rodzicami, instytucjami pozaszkolnymi i wewnątrzszkolnymi (tj. radą pedagogiczną, zespołem wychowawczym, komisjami, dyrekcją, organizacjami szkolnymi, zespołami pracy pozaszkolnej itp.), polegająca na:
- wymianie informacji na temat poszczególnych uczniów i całej klasy,
- analizie sytuacji wychowawczej w klasie i uzgadnianiu ocen i planów działania,
- uzgadnianiu niektórych spraw formalnych i administracyjnych, niezbędnych do skutecznego działania wszystkich uczestników (terminy, harmonogramy, kompetencje, odpowiedzialność itp.)
- podejmowaniu uzgadnianych wzajemnie decyzji.
Koordynowanie pracy wychowawczej pozwala między innymi na usuwanie wielu przyczyn konfliktów utrudniających pracę wychowawczą.

Funkcja integracyjna wychowawcy polega na integrowaniu klasy jako zespołu, łączeniu w całość wszystkiego co dotąd było rozproszone i przypadkowe, a także – na włączeniu tej całości w ogólnoszkolny system pracy edukacyjnej. Chodzi tu między innymi o kształtowanie wzajemnych stosunków między uczniami na zasadach życzliwości i współdziałania, wytwarzanie atmosfery sprzyjającej rozwijaniu wśród uczniów więzi koleżeństwa i przyjaźni wewnątrz zespołu klasowego i w jego stosunkach z otoczeniem, innymi klasami, organizacjami i środowiskiem pozaszkolnym.

W zakres zadań opiekuńczych, organizatorskich i koordynacyjnych wchodzi współpraca z rodzicami.
Współpraca z rodzicami należała zawsze i należy nadal do najważniejszych zadań szkoły. Szczególnego znaczenia nabiera współcześnie. Postępująca demokratyzacja życia społecznego w Polsce wyzwala rodzicielską aktywność i zmienia role przedstawicieli szkolnej społeczności. Status prawny rodziców, formalnie czyniący z nich podmioty w procesie edukacji, pozwala też na stopniowe kształtowanie ich partnerskiej relacji z nauczycielami i dyrekcją szkoły. Współpraca wychowawcy z rodzicami powinna się odbywać na zasadzie partnerstwa. Inicjatywa w tym zakresie należy do wychowawcy, od jego wiedzy psychopedagogicznej, osobistego taktu, serdecznego stosunku do dzieci, zależy, czy zyska sojusznika w rodzicach w swoich poczynaniach wychowawczych czy też nie zyska.
Wśród różnorodnych form współpracy szkoły z domem rodzinnym dziecka ważną rolę odgrywają:
1) współudział rodziców w organizacji integralnego procesu wychowania i kształcenia,
2) wizyty wychowawcy klasy w domu rodzinnym dziecka,
3) zebrania rodzicielskie (wywiadówki)

Ad. 1
Czynne włączanie się rodziców do organizacji życia zespołu klasowego może przyjąć następujące formy:
- wyposażenie klasy w sprzęt i pomoce dydaktyczne, gromadzenie wspólnego mienia klasy, urządzanie kącików,
- pomoc w organizowaniu imprez, uroczystości klasowych,
- rozwijanie życia kulturalnego i sportowo – turystycznego,
- organizacja wycieczek przedmiotowych,
- organizacja spotkań, zajęć otwartych,
- kierowanie pracami społecznymi,
- wdrażanie dzieci do obowiązku szkolnego, kontynuowanie poczynań szkolnych w wychowaniu domowym.

Ad. 2
W pracy wychowawczej z klasą nieodzowne jest odwiedzanie dzieci i ich rodziców w domu. Nauczyciel – wychowawca powinien bezpośrednio zapoznać się z domowymi warunkami nauki i wypoczynku dziecka, zorientować się, czy i na ile rodzice interesują się nauką szkolną, uzgodnić sposób postępowania z dzieckiem itp. Takie indywidualne odwiedziny powinien wychowawca klasy odbyć w domu każdego ze swoich uczniów co najmniej raz w roku szkolnym. Szczególną rolę pełnią wizyty domowe w rodzinach niewydolnych wychowawczo. Najczęściej nie tylko dziecko, które sprawia trudności wychowawcze, wymaga socjalizacji, ale przede wszystkim – jego rodzina. Jest to zadanie niezmiernie trudne, gdyż rodziny te niechętnie przyjmują wizyty szkolne. Stąd wskazanym jest, aby wychowawcy klasy towarzyszył pedagog szkolny, członek trójki klasowej, czy kurator sądowy. Podczas odwiedzin w domu rodzinnym dziecka należy zachować się taktownie, serdecznie i mieć świadomość, że się jest osobą publiczną „urzędową”, która reprezentuje szkołę. W rozmowie z rodzicami należy podkreślić zalety dziecka, a nad ewentualnymi trudnościami, jakie dziecko sprawia w domu i w szkole, zastanowić się wspólnie i podjąć w miarę ujednolicony system oddziaływań w atmosferze dialogu i partnerstwa.

Ad. 3
W zebraniu rodzicielskim uczestniczą dwaj równorzędni partnerzy: wychowawca klasy i rodzice, stąd wymiana informacji i poglądów musi być obustronna, aby:
- zapobiegać trudnościom i niepowodzeniom w nauce szkolnej dziecka,
- stosować właściwe metody wychowawcze, indywidualizować je w stosunku do każdego dziecka,
- zapewnić dziecku sukces na miarę jego możliwości,
- zacieśnić współpracę szkoły z domem rodzinnym dziecka.
Wywiadówkom stawia się następujące zarzuty:
- panuje na nich zbyt oficjalna atmosfera,
- prowadzone są w sposób formalny i mało interesujący,
- liczy się jedynie zdanie wychowawcy,
- rodzice traktowani są najczęściej jako odbiorcy przekazywanych im informacji, bez możliwości wyrażania własnego stanowiska w interesujących ich lub niepokojących sprawach,
- nie przeprowadza się na ogół szczerej i otwartej dyskusji,
- brak wzajemnego zaufania,
- omawia się głównie wyniki w nauce i trudności, jakie dzieci sprawiają,
- na kartkach wręczanych rodzicom przeważają krytyczne uwagi o dziecku.

Po to , aby efektywnie prowadzić wychowanie nauczyciel – wychowawca powinien poznać zespół klasowy. Istnieją liczne sposoby poznawania dziecka, jego rodziny i zespołu klasowego. Do podstawowych należą:
- badanie dojrzałości szkolnej dziecka (karta zapisu dziecka do klasy I)
- obserwacja ciągła ( w czasie pobytu w szkole) i dorywcza (podczas wycieczek, wizyt w domu, wyjść do kina, teatru czy spotkań),
- kontrola osiągnięć szkolnych dziecka (arkusz ocen, testy wiadomości, sprawdziany itp.),
- obserwacja rozwoju aktywności twórczej (prace plastyczne i konstrukcyjne, zabawy twórcze, żywy teatr, swobodne teksty),
- stosowanie technik socjometrycznych do poznawania sytuacji i zjawisk zachodzących w zespole wychowanków, np.:
Zgadnij – kto?
Plebiscyt życzliwości i niechęci
Technika projekcji
Technika niedokończonych zdań
- wizyty w domu rodzinnym (poznanie sytuacji dziecka w rodzinie),
- rozmowy indywidualne z rodzicami podczas zajęć otwartych, spotkań rodzicielskich.

Funkcja wychowawcy klasy jest bardzo ważna i niezbędna. Wychowawca jest opiekunem, powiernikiem, animatorem, rzecznikiem interesów uczniów wobec dyrekcji i nauczycieli a rzecznikiem instytucji szkolnej wobec uczniów. Aby jego praca dawała efekty powinien być nie tylko dobrym, myślącym i sumiennym wychowawcą klasy, ale ponadto wychowawcą poszukującym coraz to nowszych metod i technik oddziaływania na klasę i poszczególnych uczniów.


Bibliografia:

B. Śliwierski, Reforma wobec problemów wychowania w szkole w: Życie Szkoły 2000, nr 10
Ł. Muszyńska, Integralne wychowanie i nauczanie w kl. I-III, Zeszyt 4, PWN
W-wa 1974
E.Janowski, Style kierowania wychowawczego w: Pedagogika praktyczna,
wyd. Fraszka, W-wa 2002
J. Radziewicz, Praca wychowawcy klasy, Poradnik programowo – metodyczny, W-wa 1980
J. Radziewicz, Funkcja wychowawcy klasy, założenia i rzeczywistość, W-wa 1981
J. Radziewicz, Wychowawca i jego klasa, W-wa 1986
M. Łobocki, Współdziałanie nauczycieli i rodziców w: Kwartalnik Pedagogiczny 1988, nr3
N. Reuttowa, Dziecko w szkole, Aspekty poznawcze i wychowawcze, W-wa 1981
E. Bajon, D. Grzenkowski, Wychowanie w: Klocki Autonomiczne w Szkole, Kwartalnik Edukacyjny 1999, nr 3

Opracowała:
mgr Iwona Papciak
nauczyciel Szkoły Podstawowej w Biesnej