Zaburzenia okresu dzieciństwa i młodości

Do typowych zaburzeń rozpoznawanych w okresie dzieciństwa i młodości należą: destrukcyjne zaburzenia zachowania, zaburzenia psychologiczne, zaburzenia emocjonalne, zaburzenia poznawcze, zaburzenia tikowe, zaburzenia wydalania, uogólnione zaburzenia rozwoju, zaburzenia komunikowania się oraz inne zaburzenia.
W psychologii wyróżnia się trzy podstawowe typy destrukcyjnych zaburzeń zachowania: zaburzenia zachowania, zaburzenia opozycyjno- buntownicze oraz zespół ADHD.
Zaburzenia zachowania charakteryzują się trwałym zachowaniem sprzecznym z prawami innych i podstawowymi normami społecznymi (konflikt z prawem, młodociani przestępcy). Główne cechy uczniów z tym zaburzeniem to powtarzający się i trwały wzór zachowania obejmujący łamanie podstawowych praw innych i norm społecznych stosownych dla danego wieku. Zaburzenia zachowania pojawiają się w domu, szkole, w społeczności i wśród grupy rówieśników. Cechą zaburzenia zachowania jest agresja fizyczna, częste są kradzieże, kłamstwa, oszukiwanie. Zaburzenie opozycyjno – buntownicze charakteryzuje się brakiem posłuszeństwa (bez pogwałcania praw innych), zachowaniami negatywistycznymi, wrogimi, buntowniczymi. Pod wieloma względami zaburzenie to przypomina zaburzenie zachowania. Różnicą jest nieodłączne powiązanie z zaburzeniami zachowania poważnym łamaniem praw innych, natomiast zaburzenie opozycyjno-buntownicze obejmuje wzory zachowań negatywistycznych, wrogich i buntowniczych, trwające co najmniej 6 miesięcy.
Dzieci i młodzież z zaburzeniem opozycyjno-buntowniczym nie posuwają się do nagminnych aktów agresji fizycznej, niszczenia mienia, kradzieży lub oszustwa. Osoba, która cierpi na zaburzenie opozycyjno-buntownicze nigdy nie posuwa się do złamania prawa.
Jednak te dwa zaburzenia czasami następują po sobie. Wiele dzieci objawiających zachowania opozycyjno-buntownicze stopniowo rozwija w sobie zaburzenie zachowania w okresie dorastania. Obydwa zaburzenia kojarzą się z problemami w zrozumieniu i rozwiązywaniu problemów międzyludzkich. Ponadto jeden, jak i drugi typ zaburzenia wiąże się z wysokim ryzykiem antyspołecznego zachowania w okresie dorosłości.
ADHD jest to zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi i należy do zaburzeń hiperkinetycznych. Osoby z ADHD charakteryzują się brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją od przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich, nadmierną aktywnością słabo kontrolowaną i zdezorganizowaną.Do zaburzeń emocjonalnych należą lęk (separacyjny, fobia szkolna,zespół uogólnionego lęku), depresja, zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia, kompulsywne objadanie się). Odczuwanie lęku przez dzieci i młodzież zakłócają im uczenie się i myślenie. Objawem fobii szkolnej jest paniczny lęk przed szkołą, nasilony ból, wymioty. W okresie młodości występują zaburzenia odżywiania, często uczniowie zwracają uwagę na wygląd zewnętrzny. Zaburzeniem odżywiania jest anoreksja nerwowa czyli jadłowstręt psychiczny. Występuje wtedy gdy waga ciała uległa zmniejszeniu o ponad 20% i jest spowodowana świadomym unikaniu jedzenia i częstym stosowaniem środków farmakologicznych. Drugą postacią zaburzenia odżywiania jest bulimia nerwowa czyli jedzenie ponad miarę oraz prowokowanie wymiotów.Młodzieży z tym zaburzeniem zależy na zachowaniu atrakcyjności swojego ciała. Do grupy zaburzeń poznawczych charakteryzujących się ograniczeniem i trudnościami w funkcjonowaniu intelektualnym należą upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, umiarkowanym, ciężkim i głębokim, zaburzenia uczenia się, czyli dysleksja, dysgrafia, dysortografia i dyskalkulia.
Opierając się na teście Wekslera wyróżniamy następujące cztery stopnie upośledzenia.
Stopień lekki upośledzenia (50-70 pkt.) jest rozpoznawane w wieku przedszkolnym. Dzieci z lekkim upośledzeniem są impulsywne, mają problemy wymowy, wolne tempo uczenia. Dominuje myślenie konkretno- obrazowe nad pojęciowo słownym, osłabiona jest kontrola emocji, dzieci mają trudności z przystosowaniem społecznym, słabo koncentrują się na treściach abstrakcyjnych. Dzieci i młodzież ze stopniem umiarkowanego upośledzenia (35-49 pkt.) potrzebują doznań emocjonalnych, zabawy. Mają obniżoną sprawność spostrzegania, trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej. Wymowa jest niewyraźna, ograniczony zasób słownictwa, brak pojęć abstrakcyjnych. Ujawniają wrażliwość emocjonalną, słabo kontrolują te emocje. Uczniowie ze stopniem znacznego upośledzenia (24- 34 pkt.) mają znacznie obniżoną sprawność i szybkość spostrzegania, poważne trudności z koncentracją uwagi, zakres pamięci jest znikomy, występuje u nich głębokie opóźnienie rozwoju mowy oraz rozwoju ruchowego. Uczniowie ze stopniem głębokiego upośledzenia mają głęboko zaburzoną sprawność spostrzegania, mowa jest nie wykształcona, opanowują 2-3 wyrazy i rozumieją kilka prostych poleceń, są zdolne do opanowania chodzenia, można nauczyć je sygnalizowania potrzeb fizjologicznych. Zaburzenia uczenia się należą do specyficznych zaburzeń rozwoju okresu dzieciństwa i młodości. Dysleksja czyli zaburzenia w czytaniu występują u uczniów których rozwój intelektualny nie odbiega od normy. Dysgrafia to zaburzenia w pisaniu polega na tym że uczeń z takim zaburzeniem ma trudności z zapamiętywaniem kształtu liter i pisaniu całych wyrazów. Dysortografia polega na tym, że istnieją trudności z poprawnym opanowaniem zasad ortografii, pisowni. Zaburzenia umiejętności matematycznych to dyskalkulia. Do tej grupy zaliczamy dzieci które bardzo wolno przyswajają liczby, mają trudności w wykonywaniu prostych rachunków.
Do zaburzeń tikowych należą zespół Tourette’a, chroniczne zaburzenia z tikami ruchowymi lub głosowymi. Do grupy zaburzeń wydalania zaliczamy enkoprezę, czyli nietrzymanie kału oraz enurezę polegającą na mimowolnym oddawaniu moczu. Uogólnione zaburzenia rozwoju to zaburzenia autystyczne, zespół Retta, zespół Aspergera, dezintegracyjne zaburzenia dziecięce. Do zaburzeń autystycznych zaliczamy zespół Kannera czyli całościowe zaburzenie rozwoju, w którym istotną rolę odgrywa funkcjonowanie mózgu. Uczniowie z tym zaburzeniem mają problemy z komunikacją uczuć i związkami społecznymi oraz kłopoty z integracją wrażeń zmysłowych. Neurologicznym zaburzeniem rozwoju zaliczanym do spektrum autystycznego jest zespół Retta. Dzieci i młodzież z tym zaburzeniem charakteryzują się niepełnosprawnością ruchową, mają ograniczoną możliwość komunikacji z otoczeniem. Zespół Retta obniża poziom rozwoju intelektualnego u dziewczynek. Do całościowych zaburzeń rozwoju należy zespół Aspergera. Zaburzenie to obejmuje upośledzenie umiejętności społecznych, trudności w akceptowaniu zmian, ograniczoną elastyczność myślenia przy braku upośledzenia umysłowego, stereotypie. Dzieci i młodzież z tym zaburzeniem mają szczegółowe, obsesyjne zainteresowania w bardzo wąskiej dziedzinie. Dezintegracyjne zaburzenia dziecięce to zespół Hellera, czyli rzadkie całościowe zaburzenie rozwoju. Dzieci z zespołem Hellera utracili umiejętności językowe, społeczne i motoryczne, w przebiegu zaburzenia mogą pojawiać się halucynacje. W grupie zaburzeń komunikowania się można wyróżnić jąkanie się, zaburzenia języka ekspresji, zaburzenia fonologiczne,mieszane receptywno-ekspresywne zaburzenia języka.
Na zaburzenia komunikowania się wpływają zaburzenia wzroku, słuchu,narządy oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne, ośrodki mózgowe sensoryczne i motoryczne.
Do innych zaburzeń zaliczamy mutyzm wybiórczy, reaktywne zaburzenia przywiązania, zaburzenia ruchów stereotypowych. Zaburzenie zwane mutyzmem wybiórczym polega na dążeniu do nie mówienia przy braku defektów wymowy.


Opracowanie: Zbigniew Stebel