"Lament świętokrzyski" arcydziełem polskiej liryki średniowiecznej. Wizerunek Matki Boskiej zawarty w utworze. Scenariusz lekcji języka polskiego przeznaczony do realizacji w klasie I liceum ogólnokształcącego

Małgorzata Musiał
nauczyciel mianowany

Scenariusz lekcji języka polskiego przeprowadzonej w klasie I liceum ogólnokształcącego.


I. Temat lekcji:
„Lament świętokrzyski” arcydziełem polskiej liryki średniowiecznej. Wizerunek Matki Boskiej zawarty w utworze.

II. Cele:
- doskonalenie umiejętności analizy i interpretacji tekstu lirycznego,
- interpretacja utworu w kontekście światopoglądu epoki oraz w kontekście sztuki średniowiecznej,
- wskazanie cech wizerunku Matki Boskiej,
- kształcenie umiejętności opisu dzieła sztuki,
- analiza poezji współczesnej stanowiącej kontekst do omawianego tematu (uczeń potrafi w tekście współczesnym wskazać nawiązania do średniowiecznej liryki i sztuki),
- kształcenie umiejętności przeprowadzenia analizy językowej tekstu (uczeń umie wskazać archaizmy oraz nazwać procesy fonetyczne, które zaszły w podanych wyrazach).

III. Metody i formy pracy:
- pogadanka heurystyczna,
- praca z tekstem,
- burza mózgów,
- opis dzieła sztuki (praca indywidualna w domu, prezentacja na lekcji),
- uzupełnianie „Kart pracy” (ćwiczenia).

IV. Środki dydaktyczne i materiały pomocnicze:
- tekst „Lamentu świętokrzyskiego”,
- album M. Poprzęckiej pt. „Arcydzieła malarstwa polskiego” (reprodukcje: „Zdjęcie z krzyża” z Chomranic, „Pieta” z ok. 1450r.),
- „Literatura polska, sztuka, muzyka, teatr, edukacja” pod red. M. Szulca,
- „Muzea Krakowa” pod red. J. Kunińskiej (rzeźba „Madonna z Krużlowej”),
- wiersz Małgorzaty Hillar pt.„Matka Boska z Krużlowej”,
- Karta pracy (ćwiczenia lekcyjne).


V. Przebieg lekcji.
Część wstępna.
1. Przypomnienie wiadomości z ostatniej lekcji na temat zabytków języka polskiego oraz najczęściej podejmowanych motywów w literaturze i sztuce średniowiecza (m. in. motyw maryjny, np. w „Bogurodzicy”) oraz krótkie omówienie roli motywu Matki Boskiej w kulturze średniowiecza.

Część właściwa.
1. Informacje wstępne na temat utworu:
- czas i miejsce powstania utworu,
- znaczenie tytułu (wskazanie i objaśnienie innych tytułów),
- przynależność gatunkowa tekstu: wprowadzenie pojęcia „planctus Mariae” (dosłownie: skarga, narzekanie Marii; utwór literacki - monolog liryczny lub dialog , którego treścią jest lament Maryi opłakującej śmierć Chrystusa; od XII w. występował w obrębie liturgii Wielkiego Piątku),
- związek utworu z tradycją dramatu liturgicznego (postawa dolorystyczna polegająca na duchowym współprzeżywaniu z Maryją i jej Synem kolejnych etapów męki Zbawiciela - łac. dolor – ból, cierpienie),
- nawiązanie do łac. pieśni z XIII w. „Stabat Mater Dolorosa” – wzorca dla późniejszych pieśni ukazujących Matkę Boską Bolesną,
- odczytanie tekstu.
2. Analiza i interpretacja tekstu.
Polecenia i pytania do tekstu:
- Kim jest podmiot liryczny?
- Wiersz jest monologiem Matki Boskiej skierowanym do różnych adresatów. Proszę dokonać podziału tekstu na części oraz wskazać adresatów wypowiedzi lirycznej.
- W jakim celu Matka Boska zwraca się do adresatów? (uzupełnienie Karty pracy nr 1).
- Wyjaśnij sens epitetów: „krwawa godzina”, „krwawe gody”, „krwawa
głowa”.
- Omów, w jaki sposób matka zwraca się do syna. Zwróć uwagę na formy użytych wyrazów oraz postawę bohaterki wiersza.
- Nazwij uczucia wyrażone w monologu. Do każdego z przykładów podaj odpowiedni cytat (wypełnienie Karty pracy nr 1).
- Jaki sens mają słowa skierowane do archanioła Gabriela?
- Wyjaśnij znaczenie słów skierowanych do innych matek.

- Analiza tekstu pod względem językowym: przekład 1. i 2. strofy na współczesną polszczyznę, analiza wybranych archaizmów (Karta pracy
nr 1).

3. „Lament świętokrzyski” w kontekście sztuki średniowiecza:
- opis dzieła malarskiego pt. „Pieta” z ok. 1450 r. (prezentacja ucznia),
- wskazanie na inne obrazy malarskie nawiązujące do biblijnej sceny ukrzyżowania Chrystusa oraz cierpienia Maryi („Zdjęcie z krzyża”, z Chomranic),
- wskazanie na topos „Stabat Mater Dolorosa”.

4. Analiza wiersza M. Hillar pt. „Madonna z Krużlowej” w kontekście literatury i sztuki średniowiecza.
- Krótka informacja na temat rzeźby „Madonna z Krużlowej”.
- Krótka informacja na temat poetki M. Hillar (1926 – 1995).
- Analiza wiersza. Polecenia (Karta pracy nr 2):
a) Odpowiedz, do jakiego typu modlitwy nawiązuje autorka wiersza. Wskaż odpowiednie fragmenty i wyjaśnij sens nawiązania.
b) Jaki wizerunek Maryi przedstawia średniowieczna rzeźba, która zainspirowała poetkę? Porównaj go z Matką Boską w wersji poetyckiej M. Hillar.

Zakończenie
1. Podsumowanie rozważań.
Jaki wizerunek Maryi został przedstawiony w „Lamencie świętokrzyskim”? Porównaj go z wizerunek Maryi zawartym w „Bogurodzicy”. Sformułuj wnioski.

2. Praca domowa:

1. Napisz wypracowanie na temat: Motyw maryjny w literaturze i sztuce. Odwołaj się do „Bogurodzicy”, „Lamentu świętokrzyskiego” oraz innych tekstów kultury.

Karta pracy nr 1.
Analiza „Lamentu świętokrzyskiego” – ćwiczenia.

1. Kto jest adresatem słów Maryi w poszczególnych częściach utworu oraz w jakim celu Maryja zwraca się do odbiorców?
........................................

2. Wyjaśnij sens epitetów: „krwawa godzina”, „krwawe gody”, „krwawa głowa” - ........................................
........................................

3. W jaki sposób matka (Maryja) zwraca się do syna? Nazwij uczucia towarzyszące Matce Boskiej oraz przywołaj odpowiednie cytaty uzasadniające Twoją odpowiedź. ........................................

4. „Lament świętokrzyski” jako zabytek języka polskiego.
Dokonaj analizy poniższych archaizmów (rodzaj archaizmu, proces fonetyczny, odpowiednik we współczesnej polszczyźnie).
żena -........................................

głowka - ........................................

zamętek -........................................

maciory-........................................

jen - ........................................

bracia miła - ........................................


Karta pracy nr 2.
Analiza wiersza M. Hillar pt. „Matka Boska z Krużlowej”.

1. Tekst utworu.

Taka jesteś ładna
i zwyczajna
jakbyś nigdy nie była
Wieżą z Kości Słoniowej
Królową Męczenników
Panną Czcigodną
ale prostą dziewczyną
która wróciła
przed chwilą
z wiadrem wody
od studni
a teraz niesie
gołego malca
żeby go wykąpać
w drewnianej balii


2. Polecenia do tekstu:

a) Odpowiedz, do jakiego typu modlitwy nawiązuje autorka wiersza. Wskaż odpowiednie fragmenty i wyjaśnij sens nawiązania.

b) Jaki wizerunek Maryi przedstawia średniowieczna rzeźba, która zainspirowała poetkę? Porównaj go z Matką Boską w wersji poetyckiej M. Hillar.

c) Porównaj współczesny wizerunek Maryi z obrazem zawartym w „Bogurodzicy” i „Lamencie świętokrzyskim”. Sformułuj wnioski.