Charakterystyka ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim

Osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim stanowią ok.75 % populacji ogólnej osób upośledzonych umysłowo. Na ogół nie różnią się fizycznie od swoich rówieśników . Późniejsza obserwacja pozwala na stwierdzenie nieznacznej dysharmonii w rozwoju fizycznym. Najbardziej typowym objawem upośledzenia lekkiego jest odchylenie od normy w rozwoju poznawczym, szczególnie w funkcji spostrzegania, myślenia, pamięci, orientacji społecznej i uczenia się. Dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim najlepiej radzą sobie z wnioskowaniem w codziennych prostych sytuacjach życiowych. Uzyskują dobre wyniki w działaniu na materiale konkretnym.
Niedorozwój umysłowy (upośledzenie umysłowe) charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętne funkcjonowaniem intelektualnym z jednocześnie współwystępującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych: porozumiewania się, samoobsługi, trybu życia domowego, uspołecznienia, korzystania z dóbr społeczno – kulturalnych, samodzielności, troski o zdrowie i bezpieczeństwo, umiejętności szkolnych, organizowania czasu wolnego i pracy. Niedorozwój umysłowy ujawnia się przed 18 rokiem życia.
Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim mają zróżnicowany potencjał rozwojowy. Jest to zaburzenie o charakterze globalnym, dlatego zaburzenia dotyczą głównie: spostrzegania, uwagi, pamięci, myślenia, mowy, sprawności motorycznych, ale także procesów emocjonalnych, motywacyjnych i adaptacji społecznej. Uwaga jest krótkotrwała, mało podzielna, a zdolność koncentracji obniżona. Dzieci mają dobrą pamięć mechaniczną, natomiast pamięć logiczna jest w dużym stopniu zaburzona. Osoby z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim mają zaburzone myślenie abstrakcyjne, słowno – pojęciowe. Ich myślenie rozwojowe zatrzymuje się na poziomie myślenia konkretno – obrazowego, co przejawia się w trudnościach z abstrahowaniem, uogólnianiem, tworzeniem pojęć, wnioskowaniem czy przewidywaniem.
J. Wyczesany wymienia następujące grupy zaburzeń u osób upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim:
Zaburzenia w procesie poznawczo – emocjonalnym:
- trudności w skupieniu uwagi
- zasadniczo słaba pamięć i wyobraźnia
- nieprecyzyjny odbiór wrażeń zmysłowych
- utrudnione tworzenie pojęć, rozumienie, wnioskowanie i uogólnianie
- stereotypia myślowa
- duża podatność na wpływy otoczenia
- utrudnione panowanie nad popędami i afektami
Zaburzenia psychoruchowe
- wydłużony okres reakcji
- męczliwość psychoruchowa
- mała sprawność kinestetyczna
- zaburzenia w koordynacji ruchowej, wzrokowo – ruchowej
- ruchy mimowolne
- tiki
Trudności w przystosowaniu społecznym
- upośledzenie twórczości
- utrudnienie głębszego porozumiewania się z otoczeniem
- podatność do naśladownictwa i podporządkowania się silniejszym wpływom
- mała wydolność pracy
Najczęściej występujące zaburzenia u dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, które mają wpływ na ich osiągnięcia szkolne, to:
- zaburzenia orientacji przestrzennej
- niski poziom sprawności grafomotorycznej
- wolniejsze tempo pracy
- słaba koncentracja uwagi
- zaburzenia analizy i syntezy (wzrokowej, słuchowej, wzrokowo – słuchowej)
- trudności w czytaniu, liczeniu, pisaniu
- trudności w rozumowaniu przeczytanego tekstu
- ograniczenie procesów pamięciowych
- zaburzenia wyobraźni przestrzennej
- trudności w orientowaniu się w stosunkach czasowych i posługiwanie się nimi
- mała samodzielność w wykonywaniu zadań
- impulsywność
- niski poziom motywacji
Każdy uczeń jest inny, jego możliwości i ograniczenia są indywidualnie zróżnicowane, dlatego wyżej wymienione trudności nie muszą przejawiać się w każdym przypadku. Uczniowie z upośledzeniem w stopniu lekkim realizują tę samą podstawę, co ich sprawni rówieśnicy. Nauczyciele dostosowują wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia. Zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w szkołach integracyjnych i specjalnych opracowuje się IPET, w którym określa się typ i rodzaj zajęć rewalidacyjnych i innych.
Uczeń z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego w szkole ogólnodostępnej w myśl podstaw prawnych tj. Ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty oraz Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. Nr 19 poz. 167), winien mieć zapewnione:
- Realizację programu nauczania, programu wychowawczego i programu profilaktyki dostosowanych do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych z wykorzystaniem form i metod pracy dydaktycznej i wychowawczej
- Realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego
- Odpowiednie warunki do nauki, sprzęt i środki dydaktyczne
- Indywidualne zajęcia rewalidacyjne
- Integrację ze środowiskiem rówieśniczym
Zajęcia rewalidacyjne z uczniem w szkole ogólnodostępnej powinny być ukierunkowane na usprawnianie zaburzonych funkcji, wzmacnianie i kompensację. Żaden przepis nie stanowi o liczbie godzin zajęć rewalidacyjnych. W związku z tym, że są to zajęcia dodatkowe, ich liczba tygodniowa nie powinna być większa niż trzy godziny. Rodzaj zajęć powinien wynikać ze wskazań zawartych w orzeczeniu poradni psychologiczno – pedagogicznej, a nauczyciel prowadzący zajęcia powinien mieć przygotowane stosowne do nich plany.
Wśród metod pracy z dzieckiem upośledzonym na szczególną uwagę zasługują:
• metody oglądowe oparte na obserwacji,
• metody oparte na słowie (opowiadanie, opisy, pogadanki, praca z książką),
• metoda malowania dziesięcioma palcami (R. F. Show);
• metoda uczenia przez naśladownictwo:
- naśladownictwo ruchowe i statyczne (wychowanie fizyczne, rytmika, plastyka, technika, czynności samoobsługi);
- naśladownictwo werbalne (kształcenie i nauka mowy);
- naśladownictwo zachowań i postaw.
• metoda zabawy: od manipulacyjnych, ruchowych, konstrukcyjnych, tematycznych do orgiami.
• metoda gier dydaktycznych; Należą do nich:
- metoda stymulacyjna, np. sztuczne wytwarzanie fragmentu rzeczywistego
tj. wyścigi przy użyciu klocków;
- metoda sytuacyjna; tzn. stwarzanie sytuacji i przewidywań następstw;
- metoda inscenizacji; odtwarzanie wydarzeń, które maiły miejsce, i stwarzanie problemów, które należy rozwiązać;
- giełda pomysłów (,,burza mózgów”); polega na wysuwaniu śmiesznych pomysłów, stawianiu hipotez i rozwiązywaniu problemów.
• drama; pozwala na otwarcie się, sprzyja poznaniu i rozwijaniu możliwości dziecka.
• metoda swobodnej pracy M. Montessori.
• metoda W. Sherborne, czyli Metoda Ruchu Rozwijającego.
• metoda stymulacji polisensorycznej.
• Metoda Dobrego Startu.
• Metoda instrumentalna.
• Metoda Ośrodków Pracy.
• metoda komputerowego wspomagania.
• metoda ośrodków zainteresowań O. Declory
• metody wspomagające, alternatywne – Klanzy, A. Frostig i D. Horne
Ponadto gimnastyka mózgu – kinezjologia edukacyjna, ćw. korekcyjno – kompensacyjne.
„Aby jak najpełniej odpowiedzieć na potrzeby ucznia z niepełnosprawnością intelektualną, należy:
- okazywać dziecku swoje zainteresowanie
- bazować na czynnościach znanych i lubianych przez dziecko
- prowadząc zajęcia bazować na konkretach
- stosować pozytywne wzmocnienia
- stopniować swoje wymagania w stosunku do ucznia
- systematycznie kontrolować wykonywane czynności dziecka
- dostosować działania do możliwości i zainteresowania dziecka
- przekazywać krótkie i precyzyjne komunikaty słowne
- pozwalać na wielozmysłowe poznawanie przedmiotów
- zapewnić bezpieczeństwo w klasie
- dać dziecku prawo do wyrażania swoich uczuć
Dodatkowe zajęcia w formie zajęć indywidualnych po lekcjach są konieczne, aby wyrównywać braki i utrwalać materiał nauczania. Mają na celu również budzenie wiary w możliwości i kształtowanie motywacji do przezwyciężania trudności. Wtedy dopiero cele powołania klasy integracyjnej mogą być w pełni realizowane.
Oceniając ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim należy brać pod uwagę jego: motywację do pracy, systematyczność, postępy w rozwoju na miarę indywidualnych możliwości. Natomiast postępy dziecka należy rozpatrywać w odniesieniu do jego:
- rozwoju emocjonalnego,
- rozwoju fizycznego,
- rozwoju społecznego,
- rozwoju intelektualnego,
- rozwoju w zakresie zainteresowań, uzdolnień sportowych, hobby,
- rozwoju umiejętności szkolnych
Warto pamiętać, że najlepszą formą wspierania wysiłków ucznia jest wzmacnianie nawet jego najmniejszych osiągnięć i starań.
Określając wymagania dydaktyczno – wychowawcze wobec dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, trzeba mieć na względzie zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa. Jego kształtowaniu sprzyja stałość i jasność reguł obowiązujących w szkole i klasie. Warto, by uczniowie mieli poczucie, że zasady zostały wspólnie ustalone i zaakceptowane.


Bibliografia

dr Jurkiewicz P., mgr Rola P.: Model pracy z uczniem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim W: Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały dla nauczycieli. MEN
Kostrzewski J. : Niepełnosprawność umysłowa: poglądy, metody diagnozy i wsparcia. W: A. Czapiga (red.). Psychologiczne wspomaganie rozwoju psychicznego dziecka. Teoria i badania. Wrocław: Wydawnictwo WTN.
Król A.: Pomoce dydaktyczne dla nauczycieli pracujących w klasach integracyjnych. Warszawa 2000, WSiP.
Popławska J., Sierpińska B.: Zacznijmy razem. Dzieci specjalnej troski w szkole podstawowej. Poradnik dla nauczycieli szkół integracyjnych. Warszawa 2001, WSiP.
Szczepanik R.: Elementy pedagogiki specjalnej. Łódź 2007, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno – Ekonomicznej w Łodzi
Wyczesany J.: Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wybrane zagadnienia. Kraków 1999
Art. 1 ust. 5 i 5a oraz Art. 71b ust. 1i 2 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256 poz. 2572)

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 15, poz. 142, ze zmianami)