Poznaję świat ukryty w książce - program autorski

„Poznaję świat ukryty w książce
– terapia książką”

PROGRAM AUTORSKI
Z ELEMENTAMI BIBLIOTERAPII

Opracowały:
Żaneta Żuber
Aleksandra Główka
1. WSTĘP
2. WPROWADZENIE
3. SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU
4. ADRESACI 5. CELE PROGRAMU
6. METODY I FORMY PRACY, ŚRODKI DYDAKTYCZNE
7. LITERATURA DO WYKORZYSTANIA PODCZAS ZAJĘĆ
8. EWALUACJA
9. BIBLIOGRAFIA

ROK SZKOLNY 2013/2014


WSTĘP

"Biblioterapia" - po raz pierwszy użyto tego terminu w 1916 roku. Samo pojęcie wywodzi się dwóch greckich słów: biblion - książka i therapeo – leczę i tworzy definicję biblioterapii: leczenie książką.
Biblioterapia opiera się głównie na wykorzystywaniu terapeutycznych wartości literatury. Za jedno z najważniejszych jej zadań uważa się pomoc w intelektualnym uaktywnieniu dziecka poprzez dostarczenie takich bodźców, które umożliwiają mu twórcze i aktywne działanie.
Wyróżniamy trzy rodzaje biblioterapii:
• instytucjonalną - stosowaną przez lekarzy w stosunku do pacjentów,
• kliniczną - praktykowaną w dobrowolnych grupach pacjentów,
• wychowawczą (rozwojową) - w której stosuje się książki; ten rodzaj biblioterapii może być prowadzony w szkołach i ma za zadanie wspierać rozwój, samorealizację i zdrowie psychiczne uczniów.
Pracując z dziećmi można opierać się na trzech podstawowych typach biblioterapii, zależnych od rodzaju wykorzystanego tekstu:
- klasycznej,
- terapii przez baśń,
- bajce terapeutycznej.
Biblioterapia klasyczna - to zajęcia z książką, prowadzone w sposób systematyczny, których celem jest dążenie do estetycznego wychowania dziecka poprzez kontakt ze słowem pisanym i czytanym. Można ją wykorzystywać do pracy z dziećmi w różnym wieku.
Baśń dla terapii - “odkrył” ją Bruno Bettelheim, amerykański psycholog i terapeuta dziecięcy. Baśnie oddziałują nie tylko na wiedzę dziecka (o ludziach, ich celach, potrzebach), ale przede wszystkim na jego osobowość – są więc bardzo cennym nośnikiem wartości wychowawczych.
Bajki terapeutyczne - wyróżniamy trzy rodzaje bajek terapeutycznych:
• relaksacyjna – jej głównym celem jest uspokojenie i odprężenie dziecka.
• psychoedukacyjna – jej celem jest “wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka”. Dziecko uczy się jakie wzory zachowań należy zastosować.
• psychoterapeutyczna – ma dowartościować dziecko; dać wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację; przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i wskazać sposoby radzenia sobie z nią.
Celem bajek psychoedukacyjnych i psychoterapeutycznych jest redukcja lęku powstałego w wyniku negatywnego doświadczenia oraz niezaspokojonych potrzeb.

WPROWADZENIE

Ważnym źródłem wiedzy wykorzystywanym w procesie dydaktyczno-wychowawczo-terapeutycznym jest książka. Przekazuje ona wiedzę o świecie, wpływa na wolę i uczucia, kształtuje postawy życiowe i charakter. Pomaga kształtować zasady społeczno-moralne dziecka, budzi jego przeżycia estetyczne, wywołuje odprężenie i uspokojenie, buduje pozytywne emocje. Może również stać się drogowskazem i przyjacielem dziecka. Pracę z książką prowadzi się między innymi wśród osób upośledzonych umysłowo. Osoby te w większości są bezradne wobec sytuacji społecznych i socjalnych. Program rehabilitacji osób upośledzonych umysłowo zależy od stopnia ich upośledzenia. Im wyższy poziom frustracji, tym większa możliwość zachwiania równowagi psychosomatycznej i zaburzeń psychicznych. Im lepsze zaspokojenie potrzeb, tym lepsze funkcjonowanie jednostki. Dlatego właśnie w szkołach specjalnych tak dużą uwagę przywiązuje się do książki jako środka terapeutycznego.
Praca biblioterapeutyczna polega na czytaniu, słuchaniu lub oglądaniu odpowiednio dobranych książek, fragmentów utworów, oglądaniu i słuchaniu adaptacji utworów literackich. Pozwala to na identyfikowanie się z bohaterami literackimi, uaktywnienie lub wyciszenie osoby objętej terapią, prowadzi do zmian zachowań i akceptacji siebie oraz otoczenia. Zajęcia prowadzone z dziećmi upośledzonymi powinny być krótkie i bardziej urozmaicone. Dziecko upośledzone nie potrafi się skoncentrować, zbyt szybko się rozprasza. Wskazane jest aby zajęcia kończyły się rysunkiem, zabawą ruchową i śpiewem.
Znaczenie tej metody w pedagogice specjalnej jest ogromne. Jako najważniejsze należy wymienić:
-kształtowanie właściwych postaw u osób niepełnosprawnych,
-pomoc w akceptacji swojej osoby,
-eliminowanie postawy roszczeniowej wobec otoczenia,
-eliminowanie zachowań agresywnych,
-odkrycie siebie i obdarowywanie otoczenia własnymi bardzo często wielkimi wartościami,
-oddziaływanie na postawy społeczne względem osób niepełnosprawnych.
Ponadto biblioterapia rozwija osobowość twórczą poprzez prezentowanie literackich wzorców osobowych godnych naśladowania. Wzbogaca wiedzę, język, zdolność rozumienia pojęć moralnych i rozwój uczuć.
Program „Poznaję światy ukryty w książce” powstał aby wykorzystać powyższe korzyści płynące z obcowania z książką w pracy terapeutycznej w zespołach rewalidacyjnych. Zgodnie z przyjętymi założeniami planowe oddziaływanie nauczycieli w czasie zajęć rewalidacyjnych oraz pozalekcyjnych ma wzbudzić w dziecku zainteresowanie otaczającym światem poprzez książkę, wyrobić umiejętność słuchania i rozbudzać aktywność twórczą a także eliminować zachowania trudne.
Program włącza się w kampanię promującą czytelnictwo „Cała Polska czyta dzieciom”, która zakłada, iż codzienne czytanie dziecku przez 20 minut buduje mocną więź między dorosłym i dzieckiem, zapewnia emocjonalny rozwój dziecka, rozwija język, pamięć i wyobraźnię, uczy myślenia, poprawia koncentrację, poszerza wiedzą ogólną oraz kształtuje nawyk czytania i zdobywania wiedzy na całe życie.
SPOSÓB REALIZACJI PROGRAMU:
Program przeznaczony jest do realizowania na zajęciach w zespołach rewalidacyjnych, na zajęciach rewalidacji indywidualnej oraz zajęciach pozalekcyjnych.

ADRESACI:
Uczniowie Zespołu Placówek Specjalnych w Praszce uczęszczający do zespołów rewalidacyjnych oraz uczniowie rewalidacji indywidualnej pobierający naukę w domu.

CELE PROGRAMU:
Cel główny:
• wszechstronny rozwój na miarę indywidualnych możliwości ucznia,
Cele szczegółowe:
• rozwijanie wiedzy o świecie,
• rozwijanie umiejętności słuchania,
• przedstawienie książki jako źródła wiedzy,
• pobudzanie wyobraźni,
• rozwijanie aktywności twórczej uczniów,
• wyzwalanie uczucia zadowolenia i radości,
• rozwijanie aktywności społecznej i samodzielności uczniów,
• wzmacnianie wartości ucznia,
• lepsze rozumienie innych, rozwijanie empatii,
• uaktywnienie dziecka w grupie rówieśniczej,
• tworzenie atmosfery bezpieczeństwa i zaufania w grupie,
• eliminowanie zachowań trudnych.

METODY I FORMY PRACY:
• METODY: słowna, oglądowa, praktyczna, ergoterapia.
• FORMY: dramy, inscenizacje, prace plastyczne do zaprezentowanych bajek.

Na zajęciach będą wykorzystywane:
• Baśnie.
• Książki przygodowe.
• Opowiadania.
• Wiersz i rymowanki.
• Bajki:
1. Bajki relaksacyjne, które posługują się wizualizacją w celu wywołania odprężenia i uspokojenia. Akcja takiej bajki toczy się w miejscu dobrze dziecku znanym, a opisywanym jako spokojne, przyjazne i bezpieczne. Bajka ma wyraźny schemat: bohater opowiadania obserwuje i doświadcza wszystkimi zmysłami miejsce, gdzie odpoczywa. Sugestie osoby prowadzącej zawierają trzy struktury: słuchową, wzrokową i czuciową. Struktura słuchowa służy do wywołania efektu w rodzaju: „słyszysz szum drzew”, wzrokowa: „widzisz fale z wolna przybijające do brzegu”, a czuciowa: „wchodzisz na szczyt góry”. Relaksacja ma tu na celu odprężanie mięśni, a im relaks głębszy, tym łatwiej o uspokojenie i lepsze samopoczucie. Zmartwienia, lęki, usuwają się na dalszy plan. Przed opowiadaniem bajki wprowadza się dzieci w stan rozluźnienia, mówiąc: „teraz posłuchamy bajeczki, usiądź wygodnie, jeszcze wygodniej, posłuchaj swego oddechu, możesz przymknąć oczy, wszystkie dźwięki oddalają się...”
2. Bajki psychoedukacyjne - to takie bajki, których celem jest wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka. Bohater bajki ma problem podobny do tego, który przeżywa dziecko. Zdobywa ono doświadczenia poprzez świat bajkowy, gdzie uczy się, jakie wzory zachowań należy zastosować, poszerza swoją samoświadomość, co sprzyja uczeniu się zachowania w trudnej sytuacji. Bajki tego typu są głównie wsparciem dla procesu wychowania. Bajki te mają wskazać nowe wzory myślenia o sytuacjach lękotwórczych, przedstawić inne wzory reagowania emocjonalnego.
3. Bajki psychoterapeutyczne - maja za zadanie obniżać lęk. Realizacja tych zadań dokonuje się w dziecku. Niektóre bajki przejdą, niezauważone, innych dziecko nie zrozumie, co będzie wskazówką, że nie są to problemy ważne dla niego, a jeszcze inne bajki będzie słuchało z zaciekawieniem. Będzie to znak, że dziecko tej właśnie bajki potrzebuje, że utożsamia się z jej bohaterami, że daje mu to wiele satysfakcji.
ŚRODKI DYDAKTYCZNE:
• Pacynki, kukiełki, misie, płyty CD, dary natury - owoce, warzywa, orzechy, kamienie itp., materiały o różnej fakturze.

LITERATURA DO WYKORZYSTANIA PODCZAS ZAJĘĆ:

1. „ BAŚNIE” J.W.GRIMM.
2. „ STO WIERSZY NA KAŻDĄ OKAZJĘ”.
3. „ ANIA Z ZIELONEGO WZGÓRZA” L.M.MONTGOMERY.
4. „ SPOTKANIE NAD MORZEM" J.KORCZAKOWSKA.
5. „ BAJKI TERAPEUTYCZNE” M.MOLICKA.
6. „ BAŚNIE” H.Ch.ANDERSENA.
7. „MOJE POLSKIE RYMOWANKI”.
8. „MAGICZNY ŚWIAT BAŚNI I LEGEND”.
9. „BAJKI, KTÓRE LECZĄ” D.BRETT

EWALUACJA:
Ocena efektywności programu pozwala stwierdzić, czy założone cele zostały osiągnięte. Jednakże z uwagi na fakt, że adresatami programu są uczniowie z ograniczoną sprawnością intelektualną i ruchową osiągnięcia uczniów nie będą oceniane.
Wskaźnikiem odzwierciedlającym powodzenie programu i jego atrakcyjność będzie sama chęć uczestnictwa uczniów w zajęciach, stopień ich zaangażowania oraz podejmowanie współpracy. Efektem będzie również wyciszenie, zredukowanie problemów emocjonalnych. Niezbędne informacje zostaną uzyskane na podstawie wnikliwej obserwacji prowadzonej przez nauczycieli realizujących program.


BIBLIOGRAFIA:
1. Andrzejewska Agnieszka : Biblioterapia w podmiotowym podejściu do osób niepełnosprawnych „Opieka, Wychowanie, Terapia.” – 2001, nr 1, s.29-31
2. Bruno Bettelheim „Cudowne i pożyteczne o znaczeniu i wartości baśni" przeł. Danuta Danek, Warszawa 2010, wydawnictwo WAB
3. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej „Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym”, Warszawa 2008
4. Tomkiewicz-Bętkowska Aleksandra, Krztoń Alicja „ABC pedagoga specjalnego” Wydanie IV, Kraków 2011
5. Zych Agnieszka, Tuk Renata: Książka leczy - biblioterapeutyczne działanie książki, „Poradnik Bibliotekarza”. – 2003, nr 6, s. 25-26