Związek nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi dziecka w wieku szkolnym z jego funkcjonowaniem w szkole

„Są dzieci, które wyglądają jakby myślały o niebieskich migdałach. Patrzą, ale nie widzą, słyszą, ale nie słuchają tego, co się do nich mówi, nie reagują na polecenia. Mimo prawidłowego rozwoju umysłowego, mają trudności z dłuższą koncentracją uwagi i z tego powodu nie odnoszą sukcesów
w nauce. Są przy tym pełne energii i z trudem mogą usiedzieć na jednym miejscu. Zazwyczaj impulsywne, mówią i robią natychmiast to, co właśnie przyszło im na myśl. To dzieci z zespołem zaburzeń uwagi.”1
„W latach 60. powstał termin "minimalne uszkodzenie mózgu" opisujący problem dzieci mających trudności w uczeniu się, rozwojowe zaburzenia zachowania, koordynacji oraz mowy. Uznano, że mają miejsce dziedziczne zaburzenia rozwojowe w procesach neurochemicznych dotykające określonych części mózgu. Terminu "minimalne uszkodzenie mózgu" używano następnie przy opisywaniu dzieci z zaburzeniami rozwojowymi w uczeniu się i zachowaniu.
W latach 70. dokonano odkrycia, że u dzieci z "minimalnymi uszkodzeniami mózgu" występowały zaburzenia funkcjonowania różnych neuroprzekaźników w rejonach mózgu odpowiedzialnych za funkcje poznawcze (lub za proces uczenia się). Powrócę do tego tematu w jednym z kolejnych rozdziałów, teraz zasygnalizuję jedynie, że dzieci te w fazie rozwoju miały niedobór chemicznych substancji przekaźnikowych, niezbędnych do przenoszenia informacji między komórkami w różnych częściach mózgu.
Ostatnio termin "minimalne uszkodzenie mózgu" został zamieniony na "zaburzenia koncentracji uwagi". Stało się tak przede wszystkim dlatego, że większość rodziców dzieci z takimi problemami niesłusznie uznała termin "minimalne uszkodzenie mózgu" jako oznaczający zniszczenie komórek mózgowych. Jakiegokolwiek byśmy jednak terminu nie użyli, zaburzenie jest
wciąż takie samo”.2
Dziś powszechnie używana nazwą jest skrót ADHD - zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. attention deficyt hyperactivity disorder).
1.2. Objawy zespołu hiperkinetycznego
Jednym z podstawowych objawów są zaburzenia koncentracji uwagi.
„Uwaga każdego człowieka funkcjonuje na dwóch płaszczyznach – dowolnej
i mimowolnej. Uwaga mimowolna pracuje podczas wykonywania czynności, które sprawiają nam przyjemności i są dla nas interesujące, tzn. działa na nas aspekt motywacyjny. Z kolei uwaga dowolna skierowana jest intencjonalnie na mało interesujące zadanie wymagające od nas dużego wysiłku umysłowego. Zaburzenia koncentracji uwagi u osób z ADHD są problemem, w obszarze uwagi dowolnej, natomiast uwaga mimowolna funkcjonuje u nich prawidłowo. Dziecko z ADHD bez większych problemów może oglądać interesujący film lub grać wiele godzin w ciekawą grę komputerową. Jednak gdy musi odrobić zadanie domowe bądź przesiedzieć 45 minut na lekcji, występują bardzo silne zaburzenia koncentracji. Często na zajęciach obowiązkowych uczeń nadpobudliwy nieustannie rozprasza się, natomiast na zajęciach pozalekcyjnych, nie ma on problemów z uwagą, ponieważ zajęcia te są dla niego bardziej interesujące.”3
O koncentracji uwagi, potrzebnej do dobrego funkcjonowania zarówno w szkole, jak i w domu możemy mówić wtedy, gdy dziecko potrafi utrzymać swoja uwagę na danej czynności niejako siłą woli (rozwiązując zadanie domowe z polskiego0, a nie siłą motywacji, jak to ma miejsce przy zabawie czy oglądanie bajki telewizyjnej. „Dzieci z ADHD bardzo często potrafią dość długo koncentrować się, gdy podstawą wykonania czynności jest motywacja, za to prawie w ogóle nie potrafią utrzymać swojej uwagi „siłą woli”. Właściwością ich układu nerwowego jest duża przerzutność uwagi.
„By w pełni zrozumieć, czym tak naprawdę są zaburzenia koncentracji, warto się na chwilę zatrzymać nad kilkoma cechami uwagi. Jedną z nich jest wybiórczość. Około 6-7 roku życia większość dzieci uczy się skupiać na jednym wybranych przez siebie bodźcu i ignorować wszystkie pozostałe. To bardzo ważna zdolność ponieważ na niej oparty jest cały model nauki oraz wychowania dzieci w wieku szkolnym. Zarówno nauczyciele jak i rodzice zakładają, że dziecko, idąc do szkoły, potrafi się skupiać na wybranym przez dorosłego bodźcu. Potrafi też pominąć czynniki rozpraszające i wykonać powierzone mu zadanie(...) nie dotyczy to jednak dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej.
Dziecko z ADHD, nie mając wykształconej dostatecznie wybiórczej uwagi, skupia się na przypadkowym bodźcu - zazwyczaj nowym, najbliższym lub najsilniejszym. Jest to objaw niezależny od dziecka”.4
Dzieci nadpobudliwe nie potrafią spośród dochodzących do nich bodźców wybrać tego najważniejszego. Wszystkie bodźce są dla nich tak samo ważne (pies za oknem, dziura w spodniach nauczyciela, bawiące się rodzeństwo). Podobne problemy pojawiają się jeżeli chodzi o przerzutność .


1 U. Oszwa, Dzieci z zaburzeniami uwagi, Remedium 2002 nr.4
2. Serfontein, Twoje nadpobudliwe dziecko poradnik dla rodziców, W-wa 1999, s.6
3. S. Bobula, ADHD dar specyficzny, Kraków 2006, s.8
4. A. Kołakowski, T. Wolańczyk, A. Pisula, M. Skotnicka, A. Bryńska, ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców, Gdańsk2007, s.26