Dziecko nadpobudliwe psychoruchowo w grupie

I. Co to jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej?

1. Czym jest, a czym nie jest nadpobudliwość psychoruchowa?
2. Przyczyny nadpobudliwości.
3. Objawy nadpobudliwości.

II. Rozpoznawanie i leczenie nadpobudliwości psychoruchowej.

III. Edukacja i wychowanie dzieci z nadpobudliwością psychoruchową.

1. Dziecko nadpobudliwe w grupie.
2. Kłopoty z zachowaniem czy zaburzenia zachowania?
3. Specyficzne trudności.
4. Jak pomóc dziecku ze specyficznymi trudnościami edukacyjnymi?
5. Jak wspierać dziecko w kłopotach?
6. Praca z dzieckiem nadpobudliwym.
7. Plan dnia.
8. Metody wspierające.

IV. Program korelacji zachowań.
(Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN).

V. Bibliografia.

I. Co to jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej?
1. Czym jest, a czym nie jest nadpobudliwość psychoruchowa?

Nadpobudliwość psychoruchowa rozumiana medycznie, oznacza zespół nadpobudliwości psychoruchowej, czyli zespół hiperkinetyczny, będący schorzeniem, mającym charakterystyczne objawy i wymagającym odpowiedniego leczenia.
W dużym uproszczeniu nadpobudliwość można sprowadzić do odmiennej pracy mózgu, która uniemożliwia dziecku kontrolowanie swoich zachowań, a więc także kontrolowanie uwagi i ruchów. Dziecko nadpobudliwe nie ma czegoś za dużo, ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania.
Tak rozumiana nadpobudliwość jest pewną stałą cechą dziecka, która może oczywiście zmienić się w miarę jak ono dorasta. Może być różnie wyrażana w zależności od sytuacji.
Trzy grupy objawów są charakterystyczne dla nadpobudliwości:
- nasilone zaburzenia uwagi, czyli niemożność jej skoncentrowania,
- nadmierna impulsywność,
- nadmierna ruchliwość.
Ponieważ tworzą one pewien stały wzór zachowania dziecka, są obecne (w różnym nasileniu) przez cały czas. Oznacza to, że bardzo trudno ustalić, kiedy rozpoczęły się objawy, kiedy zachowanie dziecka uległo zmianie.
Z tego, że nadpobudliwość jest pewną raczej stałą cechą człowieka wynika kilka ważnych wniosków.
Po pierwsze – dziecko nadpobudliwe jest nieuważne, impulsywne i nadpobudliwe zawsze lub prawie zawsze. W zależności od wymagań i tolerancji otoczenia objawy mogą być mniej lub bardziej przeszkadzające i utrudniające życie dziecka i innych.
Po drugie – nadpobudliwość nie jest cechą , na podstawie której można podzielić łatwo wszystkie dzieci na zdrowe i chore. Jest to cecha podobna do wzrostu, są dzieci nadpobudliwe, są nadmiernie flegmatyczne i wszystkie pomiędzy tymi skrajnościami. O tym, czy objawy dziecka są aż tak nasilone, że mówić możemy o zaburzeniu, czyli zespole hiperkinetycznym, decyduje funkcjonowanie, a więc to, czy objawy znacznie utrudniają dziecku życie, stają się źródłem problemów w domu, środowisku rówieśniczym lub zwykle w obu tych miejscach.
Obecnie w piśmiennictwie światowym oficjalnie używane są dwie nazwy dla nadpobudliwości psychoruchowej:
- w popularnej i powszechnie używanej Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV) jest mowa o Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) czyli o „zespole nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi”,
- w proponowanej przez Światową Organizację Zdrowia międzynarodowej klasyfikacji chorób (ICD-10) występuje termin Hyperkinetic Disorder, czyli „zespół hiperkinetyczny lub zaburzenia hiperkinetyczne”.

2. Przyczyny nadpobudliwości.

W całej populacji ryzyko, że u dziecka wystąpi nadpobudliwość psychoruchowa wynosi ok. 3-10%. Okazało się, że jeśli u kogoś z bliższych lub dalszych krewnych stwierdzono zespół nadpobudliwości, to ryzyko ponownego jego wystąpienia u kolejnego jej członka jest 5-7 razy większa niż u dzieci z rodzin, w których ten problem nie występuje.
Ryzyko wystąpienia zespołu nadpobudliwości u dziecka wzrasta nawet do 50%, gdy jedno z rodziców miało lub ma zespół hiperkinetyczny. To spostrzeżenie skłoniło naukowców do wysunięcia hipotezy, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zaburzeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie, czyli uwarunkowanym genetycznie.
W badaniach naukowych stwierdzono, że geny odpowiedzialne za powstawanie zespołu nadpobudliwości wpływają m.in. na aktywność procesów zachodzących w korze czołowej i przedczołowej obu półkul mózgowych oraz w jądrach podkorowych.
U dzieci z nadpobudliwością psychoruchową:
- płaty czołowe i ich połączenia z innymi strukturami mózgu pracują gorzej,
- obszary mózgu odpowiedzialne za kojarzenie słuchowych i wzrokowych informacji funkcjonują inaczej, są bombardowane niepotrzebnymi, nieodfiltrowanymi informacjami,
- częściej występuje zmiana w genie DAT1, kontrolującym system dopaminy w mózgu – stwierdzono też częstsze występowanie „nieprawidłowego” receptora dla dopaminy,
- jest prawdopodobnie zaburzona równowaga pomiędzy dwoma podstawowymi przekaźnikami – noradrenaliną i dopaminą.


3. Objawy nadpobudliwości.

Objawy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej układają się w trzy grupy:
- kłopoty z kontrolą własnej impulsywności,
- nadmierna aktywność ruchowa,
- zaburzenia koncentracji uwagi,
a wszystko to nadmiernie nasilone w porównaniu z dziećmi w tym samym wieku oraz do ich rzeczywistego poziomu rozwoju.

W ramach nadmiernej impulsywności dziecko:
- często wtrąca się do rozmowy,
- pomimo zakazu wciąż biega i kręci się,
- przypadkowo, nieumyślnie niszczy rzeczy,
- ma kłopoty nie tylko z przewidzeniem następstw swojego postępowania, ale także z zaplanowaniem swojej pracy,
- nie potrafi czekać na nagrodę, przez co zamiast być nagradzane jest karane.

W ramach nadruchliwości dziecko cechuje nadmierna, niczym nie uzasadniona aktywność ruchowa, oczywiście w porównaniu z innymi dziećmi w jego wieku lub dziećmi na tym samym poziomie rozwoju.

Zaburzenia uwagi są trzecim klockiem w modelu objawów nadpobudliwości. Jest to po prostu słabsza zdolność do koncentrowania się na każdym zdaniu. Dotyczy ona zarówno skierowania uwagi, jak i jej utrzymania. dzieci nadpobudliwe mają problemy z:
- zastosowaniem się do kolejnych instrukcji,
- skupieniem się na jednej czynności (często przechodzą z jednej do drugiej nie kończąc poprzedniej),
- wykonywaniem do końca zadań zleconych przez dorosłych,
- pracą przy stoliku,
- słuchaniem tego, co się do niego mówi,
- pamiętaniem o zabraniu wszystkich rzeczy niezbędnych do wykonania różnych czynności, takich jak przybory szkolne, książki, zabawki, narzędzia,
- zapamiętaniem tego, co było na zajęciu.
Inny problem z uwagą polega na tym, że dzieci nadpobudliwe nie potrafią z dochodzących do nich bodźców wybrać najważniejszego. Dla nich śpiew ptaków, autobus przejeżdżający za oknem, szczekający pies w pokoju obok oraz zeszyt z ćwiczeniami są równorzędnymi bodźcami. Każdy z nich jest tak samo ważny. Dzieci te nie potrafią zogniskować (skupić) swojej uwagi na jednym źródle bodźców. Angażują się więc w bezproduktywne czynności.
Dlatego, aby dotrzeć do dziecka nadpobudliwego konieczne jest:
- ograniczenie ilości dochodzących do niego bodźców,
- dostosowanie tempa pracy do możliwości dziecka,
- zastosowanie metod, które skupiają jego uwagę na tym, co uważamy w danej chwili za najważniejsze.

II. Rozpoznawanie i leczenie nadpobudliwości psychoruchowej.

Niezbędnymi etapami rozpoznawania zespołu hiperkinetycznego u dziecka są:
- informacje zebrane od rodziców dziecka na temat rozwoju dziecka i obecnego jego zachowania,
- informacje uzyskane od nauczyciela na temat zachowania dziecka w szkole lub przedszkolu,
- badanie pediatryczne,
- badanie neurologiczne, w razie potrzeby badanie EEG,
- obserwacja zachowania dziecka,
- rozmowa z dzieckiem,
- oceny nasilenia problemu nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi oraz zachowań problemowych przy pomocy skali i kwestionariuszy diagnostycznych,
- ocena zachowana dziecka przy pomocy kwestionariuszy opartych o kryteria ICD-10 lub DSM-IV,
- obiektywna lub subiektywna ocena aktywności ruchowej dziecka,
- obiektywny pomiar uwagi dziecka,
- badanie psychologiczne, ocena ilorazu inteligencji.

Pomoc, jaką uzyskuje dziecko z ADHD musi być dostosowana nie tylko do jego potrzeb, ale
i do potrzeb rodziny. Pewne formy pomocy bowiem pomagają radzić sobie z różnymi objawami ADHD u dzieci, zaś różne objawy pojawiają się w różnym wieku. Najbardziej skuteczne formy pomocy to:
- leczenie farmakologiczne rozpoczyna się tylko u dzieci, u których jest to konieczne i zawsze musi być ono częścią planu terapii obejmującego inne formy pomocy dziecku,
- leki nie wyleczą z nadpobudliwości, zmniejszają jej objawy w czasie, gdy są podawane,
- leczenie warto przerywać co jakiś czas, np. w czasie wakacji, aby ocenić, czy jest ono nadal niezbędne,
- aby zmniejszyć ryzyko działań niepożądanych przed rozpoczęciem leczenia i w czasie jego trwania należy kontrolować wyniki różnych badań, w zależności od zastosowanego leku,
- leki mogą zmniejszyć jedynie objawy nadpobudliwości psychoruchowej, nie zastąpią wychowania i nauczania, mogą je jednak ułatwić.

III. Edukacja i wychowanie dziecka z ADHD.
1. Dziecko nadpobudliwe w grupie.

To, że u dziecka trudno rozpoznać ADHD przed 6 rokiem życia, wynika z faktu, że właśnie w tym wieku, w sposób dość nagły i skokowy, zmienia się u dzieci zdolność do skupienia uwagi, wykonywania dość długich, nużących czynności, zajmowania się czymś na polecenie. Nie dotyczy to jednak dzieci nadpobudliwych. Charakterystyczne ich cechy powodują, że zupełnie nie radzą sobie z nauką. Wiele trudności dostarczają im takie sytuacje jak:
- pozostanie w jednym miejscu przez ok.45 minut,
- słuchanie przez kilkanaście minut nauczyciela,
- zajmowanie się przez dłuższy czas jednym, często nudnym tematem,
- zapamiętywanie na polecenie wielu informacji jednocześnie,
- bycie grzecznym, a więc panowanie nad swoim zachowaniem.
Dla dziecka nadpobudliwego są to zwykle zajęcia zbyt trudne.

Optymalnym miejscem na uczenie dziecka z ADHD jest mało liczna, 10-15 osobowa grupa
o charakterze integracyjnym, najlepiej z dwójką nauczycieli. W pracy z takim dzieckiem przede wszystkim trzeba zaakceptować jego nadpobudliwość i odmienność.
Karanie dziecka nadpobudliwego za niezależne od niego objawy, spowoduje, że zacznie się ono bać przedszkola czy szkoły, jako miejsca, w którym spotykają go niezrozumiałe i niesprawiedliwe przykrości.
Bliska współpraca z rodzicami ułatwia życie obu stronom z pożytkiem dla dziecka. Jest ogromna potrzeba kontaktu, wymiany spostrzeżeń i informacji o dziecku oraz określania wspólnych celów między nauczycielami a rodzicami.
Wskazówki bardzo istotne w pracy nauczyciela z dzieckiem nadpobudliwym to:
- wydawanie prostych, krótkich poleceń i sprawdzanie ich wykonania,
- rozkładanie trudniejszych zadań na etapy,
- przypominanie o samokontroli i sprawdzaniu,
- ustalanie stałych i jednoznacznych zasad,
- dbałość o spokój w miejscu pracy,
- prowadzenie planów, list i schematów,
- uczenie porządkowania i organizowania,
- szukanie możliwości do zaakceptowania form rozładowania nadruchliwości.

2. Kłopoty z zachowaniem czy zaburzenia zachowania?

Każde dziecko od czasu do czasu zachowuje się źle. Jest to przywilej dzieciństwa i okresu dojrzewania. Dzieci uczą się żyć w rodzinie, grupie rówieśników, czy społeczeństwie poprzez zdobywanie dobrych i złych doświadczeń, sprawdzając, jak bardzo swobodnie mogą zachowywać się w stosunku do rodziców, nauczycieli, kolegów.
Trudno jest wymienić wszystkie problemy, jakie pojawiają się w okresie rozwoju dziecka, co więcej – podobne problemy mogą mieć różną przyczynę i znaczenie u 5-cio i 15-to latka.
Jednak pozostawienie niewłaściwego zachowania bez reakcji powoduje utrwalanie tego zachowania, bo pozostaje ono bez żadnych konsekwencji. To dorośli reagując na zachowania dzieci wzmacniają i promują zarówno ich dobre, jak i niewłaściwe, trudne zachowania.
Reakcja na niewłaściwe zachowanie dziecka (konsekwencja) powinna być: szybka, skuteczna, sprawiedliwa, słuszna i słowna.

3. Specyficzne trudności.

Dzieci z ADHD cierpią nie tylko z powodu zaburzeń procesów uwagi, czy nadruchliwości, ale również częściej niż inne dzieci mają kłopoty z powodu zaburzeń pamięci, zaburzeń językowych, dysleksji, dysgrafii, dyskalkuli, niezgrabności ruchowej. Zaburzenia te mogą powodować jeszcze większe trudności w przyswajaniu sobie wiedzy.
Dzieci z ADHD nie różnią się ilorazem inteligencji od innych. To znaczy, że podobnie jak inne dzieci mogą się uczyć, zapamiętywać, zdobywać wiedzę. Ich mózg funkcjonuje sprawnie. Jeśli zdołamy pomóc im w regulowaniu procesów uwagi i będziemy pomagać im w nauce, wtedy mają one taką samą możliwość przetwarzania informacji i wykorzystywania ich w różnych aspektach życia. Wydaje się, że dzieci z ADHD mają trudności
z pamięcią. Zapominają, co miały zrobić, po co weszły do pokoju. Kiedy jednak zaczynamy uważniej badać, jak pracuje u dziecka nadpobudliwego pamięć, zauważamy, że dziecko jeśli jest bardziej skupione i pracuje na nowym, ciekawym materiale, to łatwiej mu się uczyć. Dzieje się tak dlatego, że procesy uwagi i pamięci są nierozłącznie ze sobą związane. Zapamiętywanie informacji jest swoistym umieszczeniem nowego towaru w magazynie. Trzeba znaleźć mu odpowiednia półkę i zrobić na niej miejsce. Trzeba wybrać spośród wielu różnych informacji te, które są istotne. To znaczy, że trzeba przy nich na chwilę się zatrzymać, tak, aby mogły zostać ułożone w naszym mózgu w odpowiednim miejscu. Trzeba na chwile się skupić. Ta chwila może być bardzo krótka, ale żeby coś zapamiętać, trzeba zwrócić na to uwagę. Dlatego dzieci z ADHD mają trudności z wyborem tego, co jest istotne. Jest to związane z „niesprawnością mechanizmów regulujących uwagę”. Dlatego łatwiej im się uczyć, kiedy materiał jest podany zwięźle i precyzyjnie, a ważne elementy są napisane inną czcionką.
Okazało się w badaniach, że dzieci nadpobudliwe mają pewne specyficzne trudności językowe (występują one nie u wszystkich dzieci i maję różne nasilenie) tj.
- trudności w budowaniu spójnych wypowiedzi,
- częste odbieganie od tematu,
- trudności w posługiwaniu się przyimkami określającymi położenie w przestrzeni (na, w, obok) oraz trudności ze słowami określającymi następstwo czasowe zdarzeń (przed, po),
- nieprzestrzeganie zasad prowadzenia rozmowy,
- zbyt szybkie i zbyt głośne mówienie.
Czytanie i pisanie to najważniejsze umiejętności, jakie dziecko zdobywa w przedszkolu i w młodszych klasach szkolnych. To m.in. dzięki nim umysł (magazyn) zapełnia się fragmentami najprzeróżniejszych ważnych informacji ustawionymi w odpowiedni sposób na odpowiednich półkach. Bywa jednak coś, co utrudnia dziecku uczenie się, rozpoznawanie i łączenie literek. Jest to często dysgrafia (trudności w pisaniu polegające na obniżonym poziomie graficznym pisma), dysortografii (popełnianie błędów w pisowni), dysleksja (trudności w nauce czytania). Przyczyny występowania tych trudności mogą być różnorodne. Istnieje kilka czynników sprzyjających ich powstaniu:
- czynnik genetyczny,
- czynnik hormonalny,
- czynnik uszkodzenia (okłoporodowe mikrouszkodzenia tkanki mózgowej),
- czynnik opóźnienia (opóźnione dojrzewanie CUN)
- czynnik emocjonalny (stres).
W naukę pisania i czytania zaangażowane są różnorodne struktury mózgu, a w jej przebiegu uruchamiane są mechanizmy, które regulują ten proces. Do podstawowych należą:
- analiza wzrokowa,
- analiza słuchowa
- sprawność motoryczna,
- lateralizacja,
- integracja.
Jeśli opisane mechanizmy zawodzą, pojawiają się pewne typowe trudności, proste, lub jeśli uszkodzone są różne mechanizmy – bardziej złożone.

4. Jak pomóc dziecku ze specyficznymi trudnościami edukacyjnymi?

Kilka pomysłów na skuteczniejsze uczenie się:
- zdobywanie wiedzy może być ciekawą zabawą – należy pobawić się z dzieckiem w wyszukiwanie ciekawych informacji w książkach i czasopismach,
- jeśli to możliwe, należy zaopatrzyć się w kolorowe, interesujące książki, które ułatwią naukę dziecka, przydadzą się edukacyjne programy komputerowe, a także telewizyjne programy edukacyjne,
- zadbanie o przynależność dziecka do biblioteki,
- zadawanie dziecku zaskakujących pytań, wymagających logicznego myślenia,
- wspólne czytanie książek,
- nauczenie dziecka samodzielnego korzystania z książek, słowników i samodzielnego rozwiązywania swoich problemów,
- założenie zeszytów z zagadkami, gdzie będą wpisywane nowe, wymyślone, wyczytane lub usłyszane zagadki, a także zeszytów z ciekawymi pomysłami, nowościami,
- uczestnictwo dziecka w ciekawych wycieczkach, gdzie może zobaczyć rzeczy, o których się uczy.

5. Jak wspierać dziecko w kłopotach?

10 podstawowych próśb dziecka nadpobudliwego, które zawierają całą esencję i wykładnię skutecznego postępowania z nim. Oto one:
- Miej dla mnie dużo cierpliwości.
- Chcę wiedzieć, co się zdarzy za chwilę.
- Poczekaj na mnie, pozwól mi się zastanowić.
- Jestem w kropce, nie potrafię tego zrobić, pokaż mi wyjście z tej sytuacji
- Chciałbym od razu wiedzieć, czy to, co robię, jest zrobione dobrze.
- Dawaj mi tylko jedno polecenie na raz.
- Przypomnij mi, żebym się zatrzymał i pomyślał.
- .Dawaj mi małe zadania do wykonania, kiedy cel jest daleko, gubię się.
- Chwal mnie choć raz dziennie, bardzo tego potrzebuję.
- Wiem, że potrafię być męczący, ale czuję, że rosnę, kiedy okazujesz mi, jak mnie kochasz.

6. Praca z dzieckiem nadpobudliwym

Dzieci potrzebują wiedzieć, że jest ktoś, kto akceptuje je takimi, jakimi są, rozumie
ich uczucia. Amerykański psycholog Abraham Maslow stwierdził, że człowiek ma kilka niezbędnych do życia potrzeb. Równie ważne jak głód, pragnienie i bezpieczeństwo fizyczne są: potrzeba akceptacji, miłości i przynależności do jakiejś grupy oraz potrzeba osiągnięć. Bez ich zaspokojenia nie możemy prawidłowo żyć ani rozwijać się. Akceptację i zrozumienie możemy dziecku okazać poprzez:
- słuchanie tego, co do nas mówi,
- akceptując jego uczucia,
- pomagając mu zapanować nad uczuciami.

Podobnie, jak zbyt sztywna dyscyplina, szkodliwą rzeczą, która blokuje porozumienie pomiędzy dorosłym a dzieckiem jest brak ram, w których może odnaleźć się nadpobudliwe dziecko (brak systemu i jasno sformułowanych zasad regulujących życie).
Dziecko nie rozumie dlaczego w niektórych sytuacjach jest za jakieś zachowanie karane, a w innych, za to samo nagradzane. Gubi się w tysiącach informacji, a ponieważ ma trudności w odróżnieniu rzeczy ważnych od nieważnych, nie rozumie świata, w którym się znajduje. Czuje się niepewne i zagrożone. Aby rozmowa z dzieckiem nadpobudliwym odniosła pożądany skutek należy:
- upewnić się, że dziecko słucha,
- patrzeć mu prosto w oczy,
- nie atakować,
- rozmawiać bez oskarżeń,
- jasno przedstawiać problemy i oczekiwania względem dziecka,
- używać jak najmniejszej liczby słów,
- jeśli nie odnoszą skutku przypomnienia ustne, napisać krótki list.

Z systemem norm i zasad, w pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo, wiąże się pojęcie konsekwencji. Jest to coś, co pomaga utrzymać dyscyplinę. Konsekwencje mogą być naturalne lub regulaminowe. Warunkiem, aby konsekwencje były skuteczne jest wcześniejsze wprowadzenie ich w życie. Konsekwencja powinna być związana z zasadą wcześniej już wprowadzoną, musi być ściśle przestrzegana. Za każde złamanie umowy dziecko musi mieć świadomość konsekwencji.
Równie ważne jak konsekwencje, a dla dzieci z ADHD często najważniejsze są pochwały
i nagrody. Jednak pochwała działa tylko wtedy, kiedy jest jednoznaczna i natychmiastowa.

7. Plan dnia.

Dziecko nadpobudliwe potrzebuje stałych i niezmiennych elementów dnia, bo bez nich jego aktywność przypomina zupełny chaos. Jego kłopoty powodują, że bez ustalonych zewnętrznych ram będzie przerzucać się z jednej aktywności do drugiej, nie doprowadzając żadnej czynności do końca. To właśnie od opiekunów zależy, jak bardzo uporządkowany, a co za tym idzie bezpieczny będzie każdy dzień dziecka.
Plan najlepiej jest przygotować razem, wtedy dziecko ma wrażenie, że ma wpływ na to, co robi w ciągu dnia. Łatwiej się też do niego przystosowuje i chętniej przestrzega tego, co zostało ustalone.
Dzieci nadpobudliwe potrzebują planu, bo bez niego gubią się zupełnie. Z nim jest lepiej lecz nie idealnie. Dlatego dobrze oczekiwać poprawy, a nie perfekcjonizmu ze strony dziecka. Aby zwiększyć efekt oddziaływania planu należy dziecku pomóc w przestrzeganiu go. Dobrą pomocą jest przypominanie na 5 – 10 minut przed planowanym początkiem kolejnego punktu, że już się zbliża czas wykonania go.
Patrząc na swój plan dziecko musi wiedzieć, że może zakończyć każdy jego etap w dowolnym czasie, przy czym jeśli wykona jakieś zadanie szybko, będzie miało więcej czasu wolnego, a nie dodatkowe zadania do zrobienia.

8. Metody wspierające.

Metody wspierające pracę z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo to:
- akupunktura (oddziaływanie na organizm pobudzając jego specjalne punkty energetyczne),
- biofeedback (modyfikowanie zachowania pacjenta, dzięki nauczeniu go, jak można wpływać na reakcje zachodzące w jego organizmie)
- dieta,
- homeopatia,
- metody psychoedukacyjne:
• Metoda pracy z trudnymi zachowaniami dzieci. Metoda C.Sutton.
• Metoda opracowana przez dwie amerykańskie matki – A. Faber i E. Mazzlish.
• Metoda T. Gordona.
- metody stymulacji rozwoju (dotyczą pracy z samym dzieckiem i pobudzają rozwój funkcji poznawczych i możliwości dziecka:
• Metoda Dobrego Startu.
• Kinezylogia edukacyjna – metoda T. Denisona.
• Program korelacji zachowań – opracowany przez T. Opolską i E. Potempską.
• Metoda Weroniki Sherborne.

IV. Program korelacji zachowań.

Program korelacji zachowań opracowany przez Teresę Opolską i Elżbietę Potempską
zatwierdzony przez Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN ma służyć osobom zajmującym się wychowaniem, opieką i profesjonalną pomocą dla dzieci sprawiających trudności wychowawcze, wynikające z diagnozowanej u nich nadpobudliwości psychoruchowej. Program adresowany jest również do samych dzieci, przeżywających kłopoty związane z ich nadpobudliwymi zachowaniami.
Program korelacji zachowań nadpobudliwych proponowany jest do realizacji w grupie i przeznaczony jest dla dzieci młodszych, uczęszczających do przedszkoli i młodszych klas szkolnych.
Program zakłada trzy podstawowe cele:
- cel terapeutyczny – rozumiany jako stworzenie możliwości odreagowania napięć oraz uzyskania korekcyjnych doświadczeń emocjonalnych w trakcie uczestnictwa w zajęciach,
- cel edukacyjny – zdobycie wiedzy o programie, będącym podstawowym problemem grupy,
- cel edukacyjno-rozwojowy – nabywanie podczas zajęć pewnych umiejętności społecznych, przydatnych w radzeniu sobie ze swoim problemem oraz ogólnie służących rozwojowi osobistemu i społecznemu człowieka.
W przypadku dzieci nadpobudliwych zaproponowane w programie zajęcia grupowe mają na celu stworzenie okazji do:
- przeżycia i nauczenia się kontrolowanych sposobów odreagowania napięcia emocjonalnego i fizycznego,
- rozpoznania treści przeżywanych emocji,
- nauczenia się różnych sposobów kontroli własnego ciała i umysłu,
- przeżycia sytuacji skłaniających dziecko do skupienia uwagi czy pohamowania swoich spontanicznych reakcji,
- poszerzenia repertuaru gier i zabaw grupowych, które nie mają charakteru agresywno-rywalizacyjnego,
- przeżycia sytuacji wzmacniających poczucie własnej wartości i poprawiających samoocenę dziecka.
Głównym celem programu jest dostarczenie dzieciom okazji do przeżycia pozytywnych doświadczeń społecznych korygujących obraz siebie, umożliwienie nabycia umiejętności radzenia sobie z nadpobudliwością oraz stworzenie okazji do odreagowania napięć leżących u podłoża nadpobudliwych zachowań.
Program składa się z 10 zajęć, co jest liczbą umowną, gdyż na podstawie opisanych scenariuszy można układać własne zajęcia o podobnej konstrukcji i przy podobnych założeniach merytorycznych.
Konstrukcja programu zakłada, iż każde zajęcia zawierać powinny gry i ćwiczenia ruchowe, umożliwiające pozbycie się nagromadzonej energii i napięcia. Tego typu ćwiczenia powinny się znajdować na początku zajęć, gdyż ułatwi to później wykonywanie zadań, wymagających współpracy między dziećmi oraz koncentracji uwagi.
Prowadząc zajęcia z dziećmi nadpobudliwymi należy pamiętać o przestrzeganiu kilku podstawowych zasad:
1. Klasyfikacja do grupy nie więcej niż 6-7 dzieci.
2. Konieczne jest, aby zajęcia prowadzone były przez dwie dorosłe osoby dobrze rozumiejące się.
3. Wszystkie ćwiczenia związane z aktywnością fizyczna dzieci powinny być najpierw pokazane przez kogoś z prowadzących.
4. Gdy określone ćwiczenie sprawia dzieciom trudność lub z innych powodów nie daje się go prawidłowo przeprowadzić – korzystamy z puli ćwiczeń zapasowych, które powinny być przygotowane na każde zajęcia.
5. Prowadząc zajęcia socjoterapeutyczne należy pamiętać, że scenariusz, który jest realizowany, jest tylko kanwą zawierająca drogowskazy do pracy oraz propozycje ich metodycznej realizacji. W zależności od inwencji prowadzących, ich umiejętności oraz sytuacji w grupie, jednostkowe propozycje zajęć można zastępować innymi, które służą podobnym celom lub odpowiadają na aktualne zapotrzebowanie grupy.
6. Każde poprawnie wykonane zadanie nagradzamy np. pochwałą lub inną formą nagrody.


V. Bibliografia.
Bogdanowicz M. „Metoda Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka”
Nartowska H. „Wychowanie dziecka nadpobudliwego”
Opolska T., Potempska E.„Dziecko nadpobudliwe- program korelacji zachowań”
Potempska E. „Program socjoterapeutyczny – nasza grupa”
Serfontein G. „Twoje nadpobudliwe dziecko”
Sobolewska Z. „Zajęcia socjoterapeutyczne dla dzieci i młodzieży”
Weston D.Ch., Weston M.S. „Co dzień mądrzejsze”
Wolańczyk T., Kołakowski A., Skotnicka M.”Nadpobudliwośc psychoruchowa u dzieci”