Metoda odwróconej klasy w nauczaniu języka angielskiego - szkolenie zespołu nauczycieli języka angielskiego

Metoda odwróconej klasy w nauczaniu języka angielskiego – szkolenie zespołu nauczycieli języka angielskiego

Ogólne założenia metody odwróconej klasy

Metoda odwróconej klasy (inaczej metoda odwróconej szkoły lub odwróconej lekcji bądź też z angielskiego flipped classroom, flip teaching, flipped lesson ) zmienia kolejność tradycyjnych metod nauczania – oferuje instruktaż poza klasą, w sieci, zaś pracę domową (czyli ćwiczenia) przenosi do klasy.(1) W wielkim uproszczeniu idea odwróconej klasy polega na „usuwaniu” z lekcji czasu poświęcanego uprzednio na przekazywanie dzieciom treści informacyjnych w celu zyskania w szkole większej ilości czasu na „prezentację, autoprezentację i ewaluację własnej i grupowej pracy uczniów, nowoczesne metody oceniania kształtującego, motywacyjne aktywności etc.”(2) W tej metodzie praca nad danym zagadnieniem zaczyna się od pracy domowej, a nie od wykładu nauczyciela.

Rola nauczyciela

Rola nauczyciela nie polega tutaj, jak w klasie tradycyjnej, na zajmowaniu stanowiska wszechwiedzącego autorytetu, który „dostarcza uczniowi wiedzę” i ponosi całkowitą odpowiedzialność za sterowanie nauką uczniów. Nauczyciel zmienia się w doradcę i przewodnika wspierającego dzieci w dążeniu do wiedzy. Nie uzurpuje sobie roli jedynego źródła wiadomości, lecz wskazuje uczniom różne źródła, z których mogą się uczyć. Zadania nauczyciela przy wykorzystaniu metody odwróconej klasy to planowanie, antycypacja wyników, monitorowanie i ewaluacja rezultatów. Metoda ta wymaga również zdolności negocjowania i umiejętności moderowania.(3)

Teoria i historia metody

Technologia edukacyjna i uczenie się poprzez działanie są kluczowymi komponentami modelu odwróconej klasy. Obie te rzeczy wpływają na środowisko uczenia się uczniów w fundamentalny sposób. Model nauczania z zastosowaniem odwróconej klasy kwestionuje tradycyjny model nauczania opierający się na przeświadczeniu, że „jedno pasuje wszystkim”. Odwrócona klasa pozwala uczniom uczyć się w sposób zindywidualizowany. (4)
W 2007 roku nauczyciele Jonathan Bergman i Aaron Sams w Woodland Park High School wynaleźli oprogramowanie do nagrywania prezentacji w programie Power Point. Nagrali on i umieścili w sieci swoje nagrane wykłady dla uczniów, którzy opuścili zajęcia. Wykłady zaczęły rozprzestrzeniać się w sieci, a ich autorzy stali się znanymi osobami. Zapraszano ich na wykłady, gdzie opisywali swoje metody.
Wiele szkół w Ameryce zaadoptowało tę metodę do swoich potrzeb np. Clintondale High School niedaleko Detroit. Nauczyciele nagrywali tam krótkie 5-7-minutowe filmy edukacyjne trzy razy w tygodniu. Uczniowie oglądali je w domu lub w klasie, jeśli nie dysponowali po lekcjach dostępem do Internetu. W klasie odbywały się ćwiczenia lub laboratoria. Efektem było to, że uczniowie otrzymywali natychmiastowe wsparcie w nauce od swoich nauczycieli – mogli szybko uzyskać poradę lub opinię. Dzięki temu nie byli sfrustrowani ani zagubieni, gdyż nad problemami pracowano w klasie. Zniknęły ich trudności z odrabianiem prac domowych, których przed wprowadzeniem metody odwróconej klasy nie mogli wykonać, jeśli nie zrozumieli wykładu nauczyciela na lekcji. Nauczyciele z kolei mogli podejść do uczniów indywidualnie i sukcesywnie wracać do zagadnień niezrozumianych przez młodzież podczas oglądania filmów, gdyż uczniowie notowali swoje pytania do filmów w domu. Efektem zmian w stylu nauczania była poprawa wyników egzaminów. Odsetek uczniów klas pierwszych, którzy zdali język angielski wzrosła z 50 % do 81 %, zaś matematykę z 56 % do 87 %. (5)

Tworzenie i dystrybuowanie materiałów dla uczniów

Materiał dla uczniów w ramach odwróconej klasy można nagrać w formie filmu lub pliku audio na dyktafonie bądź też wyszukać w Internecie takie źródło wiadomości i przekazać dzieciom e-mailem, Kiedy nauczyciel chce przygotować taką lekcję pomocą mogą służyć powszechnie dostępne programy, takie jak Word, Power Point oraz Skype. Niekwestionowaną kopalnią filmów jest serwis YouTube. Portale edukacyjne, gdzie nauczyciele dzielą się swoją wiedzą, mogą być źródłem materiałów na lekcję, poczynając od scenariuszy zajęć i opisów nowoczesnych metod nauczania, aż po konkretne pomoce edukacyjne w formie elektronicznej, jak karty pracy, prezentacje Power Point, filmy. (6)
Można usprawnić zajęcia prowadzone metodą odwróconej klasy poprzez wykorzystanie platformy e-learningowej np. Moodle. Platformy edukacyjne umożliwiają komunikację między nauczycielem a uczniami oraz między samymi uczniami. Można w nich zawrzeć materiały wykonane przez nauczyciela i uczniów, umieścić zadania dla dzieci, które mają zostać zrobione w ustalonym czasie. Nauczyciel ma dostęp do prac uczniów, a uczniowie mogą liczyć na szybką informację zwrotną od nauczyciela w postaci jego komentarza lub możliwości porównania swojej pracy z modelem znajdującym się na platformie. Fora dyskusyjne lub czaty pozwalają na wspólne rozważania i rozwiązywanie problemów. (7)

Wskazówki dla nauczycieli rozpoczynających prowadzenie lekcji metodą odwróconej klasy

Przystępując do pracy metodą odwróconej klasy po pierwsze należy wyjaśnić uczniom istotę metody i „zasady gry”. Ważne jest, aby w szkole podstawowej wyjaśnienie było przystępne dla najmłodszych odbiorców. Nauczyciel powinien dokładnie określić cele, zadania i naszkicować uczniom oczekiwania wobec nich. Należy także ustalić sposób komunikacji między nauczycielem a uczniami oraz między uczniami, jeżeli mają pracować w grupie. Ważne jest również wskazanie roli nauczyciela i zakresu pomocy, jakiej może udzielić, gdyż jego rola w tej metodzie znacznie różni się od tradycyjnej. Należy też udostępnić uczniom zasady weryfikacji efektów ich pracy oraz dokumentowania ich. Uczniowie muszą być świadomi faktu, iż materiały wskazane lub przygotowane przez nauczyciela są dla nich tylko pomocą i inspiracją, a ciężar zdobywania wiedzy spoczywa na nich samych. Rozważając wprowadzenie metody odwróconej klasy w szkole podstawowej, a szczególnie w klasach I-III, należy podejść do tego małymi krokami. Nie trzeba od razu odwracać wszystkiego o 180 stopni. Nauczyciel musi uważać, aby nie zalać ucznia potokiem materiałów, z których uczeń nie będzie potrafił wybrać czegoś dla siebie. Na początku wystarczy odwrócić tok lekcji zadając uczniom przygotowanie tematu z książki lub strony internetowej w domu. Gdy dzieci zrozumieją, na czym polega taki model nauczania, można go rozwijać. Ważne jest, żeby wiedziały, iż to, co opracowują w domu jest im niezbędne do ćwiczeń w klasie.(8) Następnie można dodać do treści zadań domowych więcej stron internetowych, przykładowe projekty do zapoznania się, prezentacje multimedialne, filmy. Początkowo warto także pokazać młodszym uczniom „rozpracowywanie pracy domowej” w klasie. I etap edukacyjny dla uczniów w wieku 6-10 lat nie bez powodu nazywany jest nauczaniem początkowym. Często rzeczy, które wydają się oczywiste, wymagają kilkakrotnego wyjaśniania i przećwiczenia w praktyce. Trzeba pamiętać także, że na efektywne funkcjonowanie tej metody w danym zespole klasowym potrzeba co najmniej kilku lekcji prowadzonych w takim trybie, aby uczniowie przyzwyczaili się do niego i dostrzegli dla siebie korzyści w postaci nowych umiejętności i wiedzy. Nie bez znaczenia pozostaje funkcja motywacyjna nauczyciela, który powinien nagradzać wysiłki uczniów pochwałami słownymi, ocenami, odznakami lub inną formą nagród atrakcyjnych dla uczniów.

Etapy zadania

Etapy zadania w metodzie odwróconej klasy (według Programu Szkoła z Klasą 2.0)(9)
1. Zaplanowanie cyklu oraz przygotowanie materiałów
2. Przedstawienie dzieciom tematu lub zagadnienia i celu zajęć (na lekcji poprzedzającej)
3. Zadanie uczniom pracy do domu i dostarczenie im materiałów i źródeł (na lekcji poprzedzającej)
4. Samodzielna praca uczniów w domu – zdobywanie wiedzy o danym zagadnieniu
5. Uporządkowanie wiedzy dzieci, weryfikacja wiedzy i wykorzystanie jej w ćwiczeniach praktycznych
6. Podsumowanie tematu lub zagadnienia oraz omówienie procesu zdobywania wiadomości i umiejętności

Na etapie pierwszym - zaplanowanie cyklu oraz przygotowanie materiałów nauczyciel powinien:
określić cele lekcji
określić temat
zaplanować podział treści na zadane do domu i realizowane w klasie
zaplanować, jak ułatwić uczniom samodzielne nabywanie wiedzy
poszukać wiarygodnych źródeł
samodzielnie przygotować materiały lub wyszukać je w Internecie
opracować części praktycznej zajęć w formie ćwiczeń
opracować konspekt lub scenariusz lekcji

Na etapie drugim - przedstawienie dzieciom tematu lub zagadnienia i celu zajęć nauczyciel:
wyjaśnia, jak wygląda odwrócona lekcja i jakie ma zalety
proponuje uczniom w interesujący sposób temat zajęć osadzając go w kontekście posiadanej przez nich wiedzy
zachęca i motywuje dzieci do udziału
wykorzystuje metodę burzy mózgów lub pracy w grupach, aby pobudzić uczniów do usystematyzowania wiadomości o danym zagadnieniu i określenia punktu wyjścia do zdobywania dalszej wiedzy.

Na etapie trzecim - zadanie uczniom pracy do domu i dostarczenie im materiałów i źródeł nauczyciel:
powiadamia dzieci, jak będą pracować
uświadamia uczniom ich samodzielność w zdobywaniu wiedzy na zadany temat
wskazuje uczniom cele, informuje, co dokładnie mają przygotować na lekcję
kieruje uczniów ku wiarygodnym źródłom informacji, wskazuje zasoby wyszukane przez siebie w sieci lub stworzone samodzielnie autorskie materiały edukacyjne

Na etapie czwartym - samodzielna praca uczniów w domu – zdobywanie wiedzy o danym zagadnieniu uczniowie:
sprawdzają źródła zaproponowane przez nauczyciela oraz wyszukane samodzielnie
szukają wiadomości, rozwiązań, odpowiedzi na pytania
pracują pojedynczo lub w grupach
mogą stworzyć własną bazę ciekawych linków do stron www i udostępnić ją reszcie klasy
uzupełniają swoją wcześniejszą wiedzę o nowe wiadomości, pomysły, doświadczenia
dokonują weryfikacji i analizy oraz syntezy wiadomości
klasyfikują i kategoryzują poszczególne wiadomości
ćwiczą argumentowanie, udowadnianie, wnioskowanie i ocenianie wiadomości
kształtują całościowy obraz zagadnienia
dokumentują swoją pracę
przygotowują się do zaprezentowania swojej pracy w klasie

Na etapie piątym - uporządkowanie wiedzy dzieci, weryfikacja wiedzy i wykorzystanie jej w ćwiczeniach praktycznych nauczyciel pomaga uczniom odróżnić wiadomości wartościowe od błędnych lub niezwiązanych z tematem. Dzieci pod opieką nauczyciela:
weryfikują swoje wiadomości
oceniają swój stopień zrozumienia zagadnienia
prezentują swoje wiedzę i dokonania
wykonują zadania praktyczne, projekty, eksperymenty

Na etapie szóstym - podsumowanie tematu lub zagadnienia oraz omówienie procesu zdobywania wiadomości i umiejętności
nauczyciel razem z uczniami szacuje stopień osiągnięcia założonych celów
nauczyciel sprawdza, czy zagadnienie zostało przez wszystkich zrozumiane
uczniowie analizują i oceniają własne osiągnięcia i osiągnięcia kolegów, by sprawdzić, czego się nauczyli (10)

Podsumowanie metody odwróconej klasy

Metoda odwróconej klasy realizuje hasło „Ucz się sam, powtarzaj wspólnie”. Jak zauważa Barbara Kowalczyk w artykule „Zmień zasady gry – odwróć lekcję!” aby „trwale zapamiętać jakiś materiał nie wystarczy tylko przyswojenie wiedzy. Nowe wiadomości powinny być powtarzane, a na koniec utrwalone. W procesie uczenia powstają nowe połączenia międzyneuronalne, jednak to dzięki powtarzaniu połączenia te są wzmacniane (...) etap powtarzania wymaga od ucznia wzmożonej aktywności umysłowej. Wykorzystywanie zdobytych informacji pozwala na utrwalanie się drogi synaps, czyli wzmacnianie połączeń między neuronami.” (11)Wspólne powtarzanie daje lepsze efekty niż samodzielna praca w domu, gdyż uczeń może zwrócić się po radę zarówno do nauczyciela, jak i kolegów z klasy. Ćwiczy jednocześnie umiejętność pracy w grupie. W ramach pracy z metodą odwróconej szkoły nauczyciel ma możliwość wyrównania poziomu wiedzy uczniów. Kowalczyk wskazuje, że „Jeśli uczeń podczas tradycyjnej lekcji nie wszystko zrozumiał lub zapamiętał, w domu samodzielnie nie powtórzy efektywnie materiału.” (12) - w metodzie lekcji odwróconej nauczyciel w czasie zajęć rozwiewa wszelkie wątpliwości, jakie zgłaszają uczniowie i może ocenić, czy zagadnienie zostało dobrze zrozumiane. (13)

Bibliografia:
1) Polakowski B., Flipped Classroom – Odwrócona klasa, czyli nauczanie od tyłu, http://blog.2edu.pl/2011/09/flipped-classroom-odwrocona-klasa-czyli.html, 30.05.2014 (przypisy 1,4,5)
2) Hojnacki L., Micorek I., Szlagor P., Co to jest odwrócona szkoła?, http://www.enauczanie.com/metodyka/flipped/co-to-jest-odwrocona-szkola, 30.05.2014 (przypis 2)
3) Materiał dla uczestników programu „Szkoła z Klasą 2.0”, Zadanie nauczyciela: Ścieżka Odwrócona lekcja (OLE) w http://szkolazklasa2013.ceo.nq.pl/files/files/harmonogram_doku/Zadanie%20nauczyciela_sOLE.pdf, 1.06.2014 (przypisy 3,6-10)
4) Kowalczyk B., Zmień zasady gry – odwróć lekcję!, http://www.ceo.org.pl/sites/default/files/news-files/zmien_zasady_gry.pdf, 29.05.2014 (przypisy 1, 11-13)