Społeczeństwo polskie w XIV-XV wieku. Ukształtowanie stanu szlacheckiego. Scenariusz zajęć

TEMAT: Społeczeństwo polskie w XIV-XV wieku. Ukształtowanie stanu szlacheckiego.
Przedmiot i klasa: historia, II LO
Cel ogólny
Uczeń ma świadomość roli przywilejów stanowych w ukształtowaniu się pozycji stanu szlacheckiego.

Cele operacyjne
Uczeń:
• poprawnie posługuje się terminami: społeczeństwo stanowe, prawo rycerskie, unia personalna, szlachta, przy¬wilej generalny;
• określa czas wydarzeń: przywilej dla szlachty w Koszycach – 1374, przywilej piotrkowski – 1386, czerwiński – 1422, warcki – 1423, jedleńsko-krakowski- 1430/1433, cerekwicko-nieszawski 1454, piotrkowski 1496 ;
• zna treść i okoliczności wystawiania ww przywilejów;
• charakteryzuje rosnącą pozycję szlachty;
• ma świadomość roli przywilejów w osiągnięciu przez szlachtę pozycji dominującej w państwie.
Metody:
• elementy wykładu,
• rozmowa kierowana,
• praca z tekstem podręcznika,
• praca z tekstem,
• praca z mapą.
Formy pracy
Grupowa, zbiorowa, indywidualna.
Środki dydaktyczne
Mapa ścienna „Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie w latach 1370-1505”, podręcznik Ciekawi świata 1. Historia cz 2 str. 253-258, teksty źródłowe przywilejów ze strony: http://rjk.w.interia.pl/dydaktyka/przywilejestan.html.


PRZEBIEG ZAJĘĆ
1. Czynności organizacyjno-porządkowe.
WPROWADZENIE
2. Podanie tematu lekcji i poinformowanie uczniów, że w trakcie całej lekcji będą zajmować się stanem rycerskim i przywilejami jakie on uzyskał. W ramach rekapitulacji wtórnej zapytanie – co było głównym osiągnięciem panowania Kazimierza Jagiellończyka (1447-1492) ?
3. Krótka pogadanka z elementami wykładu dotycząca społeczeństwa stanowego w Polsce
Społeczeństwo stanowe w Polsce kształtowało się od końca XIII wieku. O przynależności do stanu decydowały urodzenie, święcenia duchowne, przyjęcie prawa (miejskiego lub kmiecego) bądź forma posiadanej własności ziemi.
W średniowieczu istniały różne kategorie własności ziemi. Każdy, kto wchodził w posiadanie „ziemi rycerskiej” był rycerzem, jeżeli natomiast brał ziemie na niemieckim prawie osadniczym „obyczajem kmiecym”, był kmieciem (wolnym chłopem).
Udział w wojnie na terenie kraju był obowiązkiem posiadaczy wolnej ziemi. Stan rycerski rozwinął się na gruncie prawa rycerskiego związanego z posiadaniem ziemi alodialnej. Pełnoprawnym rycerzem mógł być tylko posiadacz ziemi.
Na przełomie XIII/XIV w. przynależność do rodu i posiadanie herbu stało się czynnikiem określającym granice stanu rycerskiego (szlacheckiego).

ROZWINIĘCIE
4. Rola przywilejów stanowych w pozycji stanu szlacheckiego.
Uczniowie analizują i wymieniają korzyści wynikające z przywilejów stanowych uzyskane przez rycerstwo/szlachtę w XIV-XV wieku (materiał przygotowany przez nauczyciela podaje zapisy przywilejów: koszyckiego – 1374, piotrkowskiego – 1386, czerwińskiego – 1422, warckiego – 1423, jedleńsko-krakowskiego- 1430/1433, cerekwicko-nieszawskiego 1454, piotrkowskiego 1496). Zastanawiają się nad powodami wystawienia tych przywilejów.
Wnioski (np.):
Rosnąca w ciągu XIV-XV wieku pozycja rycerstwa , a następnie szlachty przyniosła poszerzenie jej uprawnień, a także uzyskanie pisemnych gwarancji królewskich.
Szlachta ukształtowała się w toku procesu, za początkowanego na przełomie XIII/XIV wieku. W skład stanu szlacheckiego weszli potomkowie rodów rycerskich oraz ludzie, którzy prawo do herbu uzyskali w uznaniu zasług lub przez kupno majątków ziemskich.
Najważniejszą zdobyczą szlachty, otwierającą drogę do rozwoju parlamentaryzmu były przywileje cerekwicko-nieszawskie z 1454 r.
ZAKOŃCZENIE
6. Podsumowanie informacji o stanie szlacheckim. Ocena aktywnych uczniów.