Zaklęci w kole zbrodni. Charakterystyka bohaterów dramatu Williama Szekspira "Makbet". Scenariusz zajć

Cele nauczania:

- Cel główny: Umiejętność sporządzania charakterystyk postaci uwzględniających motywację działań i ich status społeczny.

- Cele operacyjne: Uczeń po lekcji powinien:
- znać treść dramatu Williama Szekspira;
- określić czas i miejsce akcji;
- znać genezę dramatu Szekspira;
- analizować i interpretować tekst dramatyczny;
- umieć wymienić głównych bohaterów dramatu;
- znać rodzaje charakterystyk postaci;
- określać funkcje przepowiedni i czarownic w tekście dramatycznym;
- ocenić postępowanie Makbeta i innych głównych bohaterów dramatu oraz wyciągnąć z tego odpowiednie wnioski;
- wymienić filmy nawiązujące bezpośrednio do dramatu Szekspira;
- udowodnić, że Szekspir w dramacie jest znakomitym znawcą psychiki ludzkiej;
- odnajdywać konteksty w innych dziedzinach kultury, np.: rozpoznawać i interpretować dzieła malarskie (Josef Anton Koch „Makbet i wiedźmy”);
- porównać Makbeta z Edypem, Hiobem i Rolandem, wskazując jednocześnie podobieństwa i różnice między nimi.

Cele wychowawcze:

- Kształtowanie umiejętności:
- komunikowania się z innymi i rozwijania samodzielnego myślenia;
- planowania i organizowania pracy indywidualnej;
- dyskutowania;
- publicznego przedstawiania wyników własnej pracy;
- przyjmowania krytyki.

- Kształtowanie aktywnej postawy uczestnika życia społecznego i kulturalnego:
- wskazywanie wzorów prawości;
- dostrzeganie ciągłości kulturowej, zakorzenienia w tradycji.

Metody lekcji: wykład, dyskusja kierowana, praca z tekstem, pokaz (metoda oglądowa).

Środki dydaktyczne: podręcznik

Bibliografia:

a) przedmiotowo – merytoryczna:
Bobiński W., Janus – Sitarz A., Kołcz B., Barwy epok. Kultura i literatura. Warszawa 2002.
Komorowski J., „Makbet” Williama Shakespeare’a, Warszawa 1984.
Szekspir W., Makbet, Łódź 1984.

b) metodyczna:
Metodyka nauczania języka polskiego w szkole średniej, praca zbiorowa pod red. W. Szyszkowskiego i Z. Libery, Warszawa 1968.


Przebieg lekcji
I. Etap wstępny (sprawy organizacyjne i porządkowe) - 5 minut.
1. Sprawdzenie listy obecności.
2. Sprawdzenie pracy domowej.
II. Powtórzenie z poprzednich lekcji.(5 minut).
1. Pytania nauczyciela:
- przypomnienie najistotniejszych wiadomości o dramacie angielskim przed Szekspirem,
- przypomnienie wiadomości o życiu i twórczości W. Szekspira oraz budowie teatru w elżbietańskiej Anglii
2. Odpowiedzi uczniów (ucznia) utrwalające wiadomości o Szekspirze i jego czasach.
III. Ogniwo łączące, uświadomienie zadań i celów (5 minut).
1. Zapisanie tematu lekcji
2. Nawiązanie do tematu lekcji:
a) Co to jest charakterystyka postaci?
Jest to pełna, wnikliwa analiza postaci (ogół zabiegów mających na celu prezentację, analizę i interpretację postaci literackiej w utworze)
b) Jakie rodzaje charakterystyk możemy wyróżnić?
Ze względu na naszą wiedzę o postaci wyróżniamy:
- charakterystykę pełną
- charakterystykę częściową
Ze względu na przemiany postaci wyróżniamy:
- charakterystykę statyczną
- charakterystykę dynamiczną
Ponadto wyróżniamy jeszcze charakterystykę:
- zewnętrzną
- wewnętrzną
- indywidualną
- porównawczą
- pośrednią
- bezpośrednią
c) Na co powinniśmy zwrócić uwagę przy charakteryzowaniu postaci?
Przy charakteryzowaniu postaci powinniśmy zwrócić uwagę na:
- przedstawienie postaci;
- wygląd zewnętrzny;
- sposób zachowania;
- zdolności, zainteresowania, intelekt;
- wady i zalety;
- postawę wobec życia, prezentowane poglądy i idee;
- subiektywną, indywidualną ocenę postaci.
IV. Ogniwo realizacji programu (20 minut).
1) Jaka jest geneza powstania „Makbeta”?
Głównym źródłem dramatu Szekspira jest kronika Rafała Holinsheda.
2) Określcie czas i miejsce akcji dramatu.
Akcja rozgrywa się w hrabstwie Szkocji (z wyjątkiem trzeciej sceny aktu czwartego, kiedy przenosi się do Anglii). Wypadki zostały osnute wokół rzeczywistych XII-wiecznych zdarzeń.
3) Streśćcie tekst dramatu.
Odpowiedzi poszczególnych uczniów (wychowankowie znają nazwiska bohaterów, mają wyobrażenie postaci, pamiętają następstwo zdarzeń).
4) Uzupełnienie wiadomości przez nauczyciela.
Słuchanie, notowanie.
5) Scharakteryzujcie postać Makbeta jako:
(W swej charakterystyce uwzględnijcie język postaci, strój, profesję, przemyślenia, wyznawane wartości moralne i etyczne, kontakty z innymi ludźmi, zachowania, posługując się cytatami z tekstu).
a) Wiernego Dunkanowi rycerza obsypywanego przez króla łaskami:
Prawy, szlachetny, honorowy, rycerski, waleczny, męski, gościnny, odważny, dzielny, oddany królowi, zdolny do poświęcenia życia za ojczyznę i króla, brzydzący się zdradą, żyjący w zgodzie z etosem rycerskim, zasłużył na dobrą sławę, niezwykła indywidualność, poddana silnym namiętnościom, bogata wewnętrznie.
b) Toczącego walkę wewnętrzną przed zbrodnią (tutaj wymieńcie motywy dokonania zbrodni przez Makbeta):
Motywy dokonania zbrodni przez Makbeta:
- ślepa ambicja, żądza władzy, chęć zaszczytów, wielkości, splendorów (nie jest w stanie opanować własnych żądz, ulega im gdyż jest niezdecydowany i podatny na zło);
- chęć przyspieszenia przepowiedni czarownic, które budzą w nim skryte i podświadome marzenia o koronie oraz pragnienia i namiętności, a także ambicję, czyniąc ją wybujałą, niebezpieczną, uśpiona dotąd żądza władzy budzi się z wielką siłą, rodzi się pokusa;
- uleganie namowom żony, sile jej argumentów, rysujących bezkarność i natychmiastowe osiągnięcie celu;
- chęć zdobycia tronu, ukrycia zbrodni, zatarcia śladów, utrzymania władzy;

Makbet jako jednostka tocząca walkę wewnętrzną przed zbrodnią:
- walczy wewnętrznie ze sobą, pragnąc odrzucić myśl o zabójstwie; chce pozostać człowiekiem godnym szacunku w oczach ludzi i własnych;
- próbuje odwieść żonę od zbrodni;
- ma wątpliwości i wstrzymuje go lęk przed sprawiedliwością ziemską, bo do życia pozagrobowego nie przywiązuje wagi;
- ma skrupuły sumienia jako krewny i poddany króla oraz jako gospodarz;
- ma poczucie moralności wykluczającej zbrodnicze działanie; nie akceptuje zbrodni, wzdraga się na myśl o niej;
- wrażliwy; nie może bez oporu zdecydować się na zabijanie ;
- mógł wybierać; mógł zostać królem lub nie, odrzucić nęcącą koronę lub ją ucieleśnić, mógł się wycofać w ostatniej chwili, to zależało wyłącznie od niego; stwierdzenie, że „wstecz iść niepodobieństwo” jest jego własnym poglądem, a w istocie - kolejnym wyborem; ten wybór zadecydował o jego losie.
c) Przerażonego zabójstwem:
- przerażony, załamany, niespokojny, wytrącony z równowagi, słaby, nieopanowany (gwałtowny), zmęczony, mający halucynacje wzrokowe i słuchowe, majaczenia, ma wyrzuty sumienia, dręczą go zjawy i wizje, bezsenność na tle nerwowym, traci kontrolę nad zachowaniem i wypowiadanymi słowami;
- zbrodnie przerosły jego siłę, doznał on szoku, rozpacza;
- stracił spokój i poczucie sensu życia , świat stał się dla niego pusty, beznadziejny
d) Krwawego tyrana:
- chciał być królem, stał się tyranem, który rozpoczął rządy terrorem (tego nie chciał) i nie cofa się przed żadną zbrodnią pomagającą mu utrzymać władzę (najpierw zabija Dunkana, pokojowców, Banka i wreszcie rodzinę Makdufa).
- wiedzie państwo do upadku ;
- lud go nienawidzi.
6) Oceniając postać Makbeta, trzeba zastanowić się nad znaczeniem motywów „nie z tego świata”, które dotyczą bohatera. Określcie rolę czarownic w życiu Makbeta – od chwili, kiedy je spotyka.
Rola czarownic :
a) uosabiają marzenia, dążenia, namiętności, instynkty i myśli Makbeta, rozbudzają żądzę władzy;
b) inicjują bieg wydarzeń,
c) popychają do zbrodni,
d) ułatwiają podjęcie ostatecznej decyzji,
e) ograniczają wolność człowieka,
f) niczego nie rozstrzygają, nie są wysłanniczkami przeznaczenia, oznaczają „pokusę”
7) Zastanówcie się głębiej nad tytułowym bohaterem i procesem kształtowania jego postawy. Wybierzcie jedno lub kilka stwierdzeń na temat tej postaci (poniżej), zaczerpniętych z prac krytyczno- i historycznoliterackich. Postarajcie się uzasadnić swój wybór.
„bezbronna ofiara o spętanej woli ; świadomie pogrąża się w przekleństwo; pycha Makbeta przerodziła się w zepsucie; potrzeba występku jest głęboko wpisana w nieświadomość Makbeta”.
Różne odpowiedzi uczniów.
8) Propozycja narysowania postaci Makbeta, a następnie zaznaczenia strzałkami od jego postaci wpływy, którym ulegał.
W zeszycie powinien powstać rysunek marionetki pociąganej za kilka nitek przez trzy czarownice, Lady Makbet i marzenie o władzy.
9) Czy Makbet jest bohaterem tragicznym ? – próba dyskusji.
Dyskusja
Wnioski : samotna walka oraz nieumiejętność przeciwstawienia się siłom losu czynią z Makbeta postać tragiczną.
10) Scharakteryzujcie postać Lady Makbet, wykorzystując odpowiednie cytaty z tekstu.
a) okrutna, bezwzględna, nieustępliwa, zimna, ambitna, opanowana, zdecydowana na każde działanie, sprytna, przebiegła;
b) bardzo silna psychicznie (na początku) ;
c) żądna blasku „przyszłych dni i nocy” u boku męża ;
d) jest motorem działania, namawia i popycha męża do zbrodni wbrew skrupułom jego sumienia; jest większą zbrodniarką niż on; z łatwością planuje morderstwo, w szczegółach obmyśla zabójstwo doskonałe, żyje zbrodnią, uczestniczy w niej, ale własnoręcznie nie zabija ;
e) czyjeś życie nie ma dla niej znaczenia; z zadowoleniem opowiada o śpiących pokojowcach, których upiła winem zaprawionym mocnymi narkotykami („natura i śmierć spór teraz wiodą o ich życie”); zabiła w sobie kobietę ;
f) jest zdziwiona, zirytowana i nie rozumie wątpliwości Makbeta przed zabiciem Dunkana ani jego przerażenia i załamania po dokonaniu przez niego zbrodni ;
g) jego wyrzuty sumienia, zjawy i wizje, które go dręczą, uważa za przejaw słabości, brak męstwa, a nawet tchórzostwo ;
h) wspólna zbrodnia, zamiast zbliżyć, oddala ją od męża ; później nie ma ona już wpływu na jego postępowanie ;
i) nie uczestniczy w sprawowaniu władzy ;
j) głęboko przeżywa odsunięcie się od męża, zajętego własnymi sprawami;
k) nie daje rady unieść ciężaru zdarzeń, nie wytrzymuje psychicznie, traci zmysły i popełnia samobójstwo.
11) Charakterystyka pozostałych bohaterów dramatu : np. Banka, Makdufa i Dukana.
Banko i Makduf – waleczność, sprawiedliwość, skromność, prawda przebijająca w słowach i czynach.
Dunkan – słaba wola, bierność, unikanie walki, zdawanie się na swoich dowódców, niedołęstwo ; ale także :”nieskazitelna czystość w pełnieniu swego wielkiego urzędu”, dobroć, sprawiedliwość, godność, szacunek poddanych.
12) a) Próba porównania Dunkana i Makbeta jako władców : Makbet i Dunkan.
Dunkan jest przeciwieństwem Makbeta.
b)Czym jest dla nich władza ?
Dla Dunkana władza jest po to aby służyć swym poddanym, dla Makbeta, by zaspokoić swoje żądze.
c) Jakim królem mógłby być Makbet, gdyby Dunkan przekazał mu koronę?
Makbet na pewno byłby dobrym królem, gdyby Dunkan wcześniej przekazał mu władzę.
13. Co jest motywem działań prawie wszystkich bohaterów dramatu ?
Jest nim żądza władzy.
14. Czy w dramacie Szekspira główni bohaterowie mogą żyć normalnie popełniając nienormalne czyny ?
Nie można żyć normalnie, kochać i być szczęśliwym, popełniając nienormalne czyny. Porozumienie dwojga ludzi jest niemożliwe, gdy czuje się nienawiść, a wspólne przedsięwzięcia ograniczają się tylko do zaspokajania własnych potrzeb i namiętności.
15. Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że Szekspir w mistrzowski sposób (którego nie powstydziłby się nawet Zygmunt Freud –austriacki psychoanalityk z XIX w.) ukazał głębię psychicznych przeżyć ludzkich?
Zdecydowanie tak ! Szekspir ukazał :
- głębię ludzkiego wnętrza, psychiki, natury człowieka;
- psychologiczną analizę myśli, czynów i stanów emocjonalnych bohaterów;
- wniknął w głąb duszy ludzkiej – skomplikowanej i niejednolitej.
V. Rekapitulacja (5 minut).
1. Podsumowanie, wyjaśnienie ewentualnych niejasności.
2. Interpretacja obrazu Josefa Antona Kocha pt. : „Makbet i wiedźmy”.
Na obrazie widnieje Makbet w otoczeniu Banka i trzech czarownic. Nastrój obrazu jest ponury (na co wskazują : burza, wicher, ciemności, błyskawice oraz wiedźmy).
3. Próba wymienienia przez uczniów filmów nawiązujących do dramatu Szekspira.
A. Kurosawa, „Tron we krwi”;
R. Polański, „Tragedia Makbeta”;
O. Welles, „Makbet”;
Spektakl tv w reżyserii K. Nazara, „Makbet”.
4. Próba wskazania literackich pierwowzorów wybranych zachowań i cech Makbeta. Porównanie Makbeta z Edypem, Hiobem, Rolandem – wskazanie podobieństw i różnic.
Podobieństwa :
Makbet i Edyp – fatum (przepowiednie czarownic), tragizm ;
Makbet i Hiob – cierpienie ;
Makbet i Roland – w pierwszej fazie : waleczność, odwaga, honor.
Różnice pomiędzy :
Makbetem a Edypem – pierwszy zabija świadomie dla zdobycia władzy, drugi czyni to nieświadomie, w obronie własnej ;
Makbetem a Hiobem – pierwszy popada w obłęd i przegrywa, drugi przezwycięża własne słabości i ostatecznie odnosi zwycięstwo ;
Makbetem a Rolandem – pierwszy występuje przeciw własnemu seniorowi i zabija go, sprzeniewierzając się swoim wzniosłym ideałom, drugi walczy za swego króla i sam ginie.
VI. Praca domowa
1) Notatka z lekcji.
2) Napisz charakterystykę porównawczą Makbeta i jego małżonki Lady Makbet, oceń ich postępowanie.
3) Przygotuj się do rozmowy na temat roli natury w dramacie Szekspirowskim (sceneria, pora dnia, okoliczności, pogoda, dźwięki itp.)